Morgunblaðið - 29.11.2016, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 29. NÓVEMBER 2016
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Það er gömulsaga og nýað sínum
augum lítur hvor á
silfur hafsins, sjó-
maðurinn og fiski-
fræðingurinn. Og
ávallt skeikar með sama hætti.
Sjómaðurinn sér miklu meiri
fisk en fiskifræðingurinn. Um
tíma brúuðu stjórnmálamenn
bilið á milli sjómannanna og
fræðinganna með því að út-
hluta meiri kvóta en mælt var
með, en nokkuð langt er síðan
það breyttist.
Í Morgunblaðinu á laugar-
dag var fjallað um umræður á
Sjávarútvegsráðstefnunni,
sem haldin var í liðinni viku,
um fiskifræði sjómannsins.
Þótt ætla mætti að á milli sjó-
manna og fiskifræðinga væri
víglína er það alls ekki raunin.
Hafrannsóknastofnun hefur
verið í bæði formlegu og
óformlegu samstarfi við sjó-
menn og útgerðarmenn.
Þorsteinn Sigurðsson,
sviðsstjóri nytjastofnasviðs
Hafrannsóknastofnunar, sagði
í viðtali við Morgunblaðið að
slík samvinna skilaði tvímæla-
laust árangri og kvaðst vonast
til að það væri á báða bóga og
yrði til að auka skilning á eðli
rannsókna stofnunarinnar.
Í umfjöllun Morgunblaðsins
var einnig talað við Guðlaug
Jónsson, skipstjóra á uppsjáv-
arskipinu Venusi NS. Hann
gagnrýnir Hafrannsókna-
stofnun fyrir að bregðast oft
seint við, en segir hins vegar
að starfsmenn stofnunarinnar
eigi alla sína samúð þar sem
hún sé í fjársvelti. Hann bend-
ir á að haldi fram sem horfi
verði Hafró að fara að treysta
á gjafafé líkt og
Landspítalinn og
rifjar í því sam-
bandi upp að á sín-
um tíma hafi út-
gerðin gefið
stofnuninni rann-
sóknaskip og lagt til skip við
loðnuleit.
Guðlaugur kemur með aðra
ábendingu, sem vert er að
taka til athugunar. „Fræðing-
arnir mega ekki gleyma því að
um borð í veiðiskipunum eru
mjög fullkomin tæki til mæl-
inga og oft miklu nýrri og full-
komnari en um borð í rann-
sóknaskipunum,“ sagði
Guðlaugur.
Það er flókið að meta stærð
stofna. Til þess þarf að gera
sambærilegar mælingar frá
ári til árs. Breytingar á hita-
stigi og öðrum þáttum, sem
hafa áhrif á hegðun fisksins í
hafinu, einfalda ekki málið.
Það er því mikilvægt að þann-
ig sé búið að Hafrannsókna-
stofnun að hún geti gert sem
nákvæmastar mælingar og
fengið hvað mesta yfirsýn.
Sjávarútvegur er einn af
undirstöðuatvinnuvegum
þjóðarinnar. Með kvótakerf-
inu var innleidd leið til þess að
stunda fiskveiðar með sjálf-
bærum hætti. Á meðan aðrar
þjóðir glíma við afleiðingar of-
veiði og uppurinna fiskimiða
og reka niðurgreidda fiski-
skipaflota er útgerð rekin með
hagnaði á Íslandi. Hvað sem
líður deilum um ráðgjöf Haf-
rannsóknastofnunar um fisk-
veiðar hefur sú ákvörðun að
byggja á niðurstöðum hennar
skilað þessum góða árangri.
Það er engin ástæða til að
breyta uppskrift sem virkar.
Oft lítur hvor á silfur
hafsins sínum aug-
um, sjómaðurinn og
fiskifræðingurinn}
Fiskurinn í sjónum
Deilur um nið-urstöður
kosninga í til-
teknum ríkjum
Bandaríkjanna
eru að ýmsu leyti
sérkennilegar, en hafa þann
kost að þær eru prýðileg
áminning um að mikilvægustu
atkvæðagreiðslur mega aldrei
vera rafrænar.
Í samtali Morgunblaðsins
við Hauk Arnþórsson stjórn-
sýslufræðing, sem birt var í
gær, kemur fram að enga
þýðingu hafi að telja rafræn
atkvæði í forsetakosning-
unum í Bandaríkjunum á ný.
Endurtalning er með öðrum
orðum markleysa og þess
vegna er engin leið eftir á að
ganga úr skugga um hvort
talning á kosninganótt hafi
verið rétt.
Fimmtán ríki í Bandaríkj-
unum eru með
hreina rafræna
kosningu að sögn
Hauks og þó að
rafrænar kosn-
ingar sem fara
fram á kjörstað séu öruggari
en netkosningar, séu þær
samt sem áður ekki nægilega
öruggar.
„Þetta er einfaldlega verk-
efni sem upplýsingatæknin
ræður ekki vel við,“ segir
Haukur. En er það ekki allt í
lagi? Er nokkuð að því að
kjósa með því að setja kross á
kjörseðil? Er ekki miklu mik-
ilvægara að kosningin sé yfir
vafa hafin en að úrslitin liggi
fyrir á sömu stundu og síðasti
maður yfirgefur kjörklefann?
Lýðræðið er meira virði en
svo að ástæða sé til að taka
nokkra áhættu með fram-
kvæmd þess.
Bandarísku kosning-
arnar varpa ljósi á
óþarfa áhættu}
Engin endurtalning möguleg
F
yrir rúmri viku sá ég myndskeið
frá samkomu einni í Washington-
borg vestur í Bandaríkjunum þar
sem heldur ófélegur söfnuður
sem kallar sig „Alt-Right“ hittist
til að fagna sigri Donalds Trumps í kjöri til
embættis forseta þar í landi. Maður er hættur
að skipta skapi yfir þeim meðalgreindu mann-
öpum sem fylktu sér um málstað Trumps, en
meðan ég horfði í vantrú á myndskeiðið sló
það mig að það er einmitt það sem má ekki
gerast – að við hættum að skipta skapi og okk-
ur verði sama um vitleysuna sem fær að gras-
sera á meðan. Málflutningur manns að nafni
Richard Spencer á umræddri samkomu var
svo blygðunarlaust mengaður af verulega bí-
ræfnum kynþáttarembingi, beint úr handbók
Adolfs Hitlers, að mig setti satt að segja hljóð-
an. Þar kölluðust á rembingur og fáfræði, enda vildi um-
ræddur Spencer meina að Bandaríkin hefðu verið „hvítt
land“ allt fram að síðustu kynslóð, og mál væri til komið
að endurheimta þau. Þessi della er vitaskuld með slíkum
ólíkindum að maður veit ekki hvar á að byrja að leiðrétta;
áhöld eru um hvort viðkomandi sé svona illa gefinn eða
illa innréttaður – nema auðvitað hvorttveggja sé? Lík-
lega er síðastnefndi kosturinn tilfellið.
Spencer þessi talaði ítrekað í tilvísunum í áróður og
áherslur Þriðja ríkisins og var að endingu fagnað með því
að margir viðstaddra heilsuðu honum að hætti nasista,
með því að rétta höndina skáhallt fram.
Það væri gaman að rekja ættir þeirra og sjá hversu
margir þar í hóp eru afkomendur þeirra
vösku manna sem börðust við nasistana í
Seinni heimsstyrjöld, meðal annars með land-
göngunni á D-degi í júní 1944, og fórnuðu öllu
til að hefta útbreiðslu haturs og ofbeldis?
Einhvers staðar í hermannagrafreitum
liggja fallnir Bandaríkjamenn og bylta sér
ónotalega yfir þessari þróun í heimalandinu.
Sú sígilda en um leið átakanlega sjálfs-
ævisaga Stefans Zweig, Veröld sem var, lýsir
því hvernig nasisminn og kynþáttarembing-
urinn gróf um sig í Evrópu, mörgum árum áð-
ur en til eiginlegra stríðsátaka kom. Enginn
tók litla, ófríða og reiðilega mannkertið með
knöppu hormottuna frá Austurríki alvarlega
til að byrja með, því hann var nú svo galinn að
varla stafaði nokkrum manni hætta af honum.
Hvað um það þó að hann æpti beiskar haturs-
gusur í hljóðnema endrum og sinnum – það stendur ekki
nokkrum manni ógn af svona kjánalegum hávaðagosa,
eða hvað? Við þekkjum framhaldið, illu heilli. Óveð-
ursskýin hrönnuðust hægt og rólega upp yfir álfunni uns
litli ljóti vitfirringurinn var búinn að normalísera haturs-
ræðu sína nógu mikið til að fólk var hætt að kippa sér
upp við fjandskapinn og fyrr en varði braust helstorm-
urinn út með þeim afleiðingum sem sagnfræði 20. aldar
segir frá. Og nú hefur Trump skipað Steve Bannon,
þekktan þjóðernissinna og einn forsprakka öfgafrétt-
aveitunnar Breitbart, sem helsta stefnumótanda sinn í
embætti. Gætum þess að venjast þessu ekki. Vítin eru til
að varast þau, og fordæmin eru til. jonagnar@mbl.is
Jón Agnar
Ólason
Pistill
Rasisma megum við ekki venjast
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
SVIÐSLJÓS
Anna Lilja Þórisdóttir
annalilja@mbl.is
Íslendingar telja sig almenntvera við góða heilsu, þeir verjahærra hlutfalli af heimilistekj-unum í læknisþjónustu og lyf
en margar aðrar þjóðir og hér á landi
eru hlutfallslega fleiri hjúkr-
unarfræðingar en í flestum öðrum
löndum. Íslendingar liggja síður á
spítala en íbúar í öðrum OECD-
löndum og sjúkrahúsvistin er að með-
altali styttri hér. Hlutfall of feitra Ís-
lendinga jókst um 10% á 14 árum.
Þetta sýnir Health at a Glance,
sem er ný skýrsla Efnahags- og
framfarastofnunarinnar, OECD, um
heilbrigðisþjónustu og heilsufar í
þeim löndum sem aðild eiga að stofn-
uninni.
Skýrslan er byggð á tölulegum
upplýsingum sem ýmist er safnað af
stofnuninni sjálfri eða í viðkomandi
löndum og þær eru oftast frá 2014-
2016. Margt forvitnilegt kemur þar
fram. Til dæmis að meðalævi Íslend-
inga er sú fimmta lengsta af OECD-
löndunum, 82,7 ár, en Spánverjar og
Svisslendingar verða elstir, 83,3 ára.
Meðalævilengd íslenskra kvenna er
84,2 ár og karla 81,1 ár og verða þeir
allra karla elstir, ásamt svissneskum
bræðrum sínum. Í skýrslunni eru
einnig tilgreindar svokallaðar heil-
brigðislíkur (healthy life years) sem
er sá árafjöldi sem fólk má reikna
með að vera við góða heilsu. Á Íslandi
eru þessar líkur 67,2 ár fyrir konur
og 71 ár fyrir karla.
Liggja síður á sjúkrahúsi
Í skýrslunni er borið saman
hversu hátt hlutfall af útgjöldum
heimilanna fer í læknisþjónustu og
lyf. Þetta hlutfall er 2,9% hér á landi,
sem er fyrir ofan OECD-meðaltalið
og er meirihluti þessa kostnaðar
vegna lyfja.
Borinn er saman fjöldi starfandi
lækna á hverja 100.000 íbúa. Hér er
þessi fjöldi 3,6 sem er nálægt OECD-
meðaltali og fjöldi starfandi hjúkr-
unarfræðinga er 15,3 sem er það
fjórða hæsta af öllum löndunum og
langt fyrir ofan meðaltal. Þegar litið
er á fjölda sjúkrahúsinnlagna á
hverja 100.000 Íslendinga sést að þær
eru er 119 en OECD- meðaltalið er
169. Þá er fjöldi sjúkrarúma á hverja
100.000 íbúa skoðaður. Í löndum
OECD er meðaltalið 5,2 rúm, en hér
er þetta hlutfall 3,2 rúm. Meðal-
legutími á sjúkrahúsum hér á landi er
6,1 dagur sem er nokkuð styttri en
meðaltalið sem er átta dagar.
22,2% eru of feitir
Meðal þess sem fram kemur í
skýrslunni er að þeim íbúum OECD-
landanna sem eru skilgreindir sem
offitusjúklingar hefur fjölgað hratt
undanfarin 14 ár og er Ísland nefnt
þar sérstaklega til sögunnar. Borin
eru saman nokkur ár og sá sam-
anburður leiði í ljós að árið 2002 voru
12,4% Íslendinga í þessum hópi, 2007
var hlutfallið 20,1% og árið 2014 var
það 22,2%. Þetta hlutfall er talsvert
fyrir ofan OECD-meðaltalið, reyndar
er Ísland í þriðja sæti þjóðanna.
Þegar spurt var um viðhorf til
eigin heilsu kemur í ljós að Íslend-
ingar telja sig almennt heilsugóða,
en 76% landsmanna 16 ára og eldri
segjast vera við góða eða mjög góða
heilsu sem er með því hæsta sem
mælist í OECD-löndunum.
18% segja heilsufar sitt
viðunandi og 6%
segja það vera
slæmt eða mjög
slæmt.
Meðal feitustu þjóða
en telja sig hrausta
Heilsufar Íslendinga
Heimild: Health at a Glance - Skýrsla OECD 2016
76%
0,5% 119
6,122%telja sig við
góða heilsu
2,9%
Hlutfall heimilis-
útgjalda sem fer í
læknisþjónustu og lyf
tilkynntu um
klamydíusmit
Fjöldi inn-
lagna á hverja
100.000 íbúa
Meðaldvöl á
sjúkrahúsi
eru of feitir dagur
Í skýrslunni segir að tilkynningar
um kynsjúkdóma séu töluvert al-
gengari hér á landi en í flestum
öðrum OECD-löndum. T.d. var til-
kynnt um 529,1 klamydíutilfelli á
hverja 100.000 Íslendinga árið
2014 sem er næsthæsta hlutfall
innan OECD-landanna. Danir eu
sú þjóð þar sem flest klamydíu-
tilvik eru tilkynnt. Þá voru til-
kynnt hér 7,7 tilfelli af sýfilis á
hverja 100.000 íbúa sem einnig
er nokkuð fyrir ofan OECD-
meðaltalið, en tilkynnt lekanda-
tilfelli voru 11,7 á hverja 100.000
íbúa sem er fyrir neðan meðaltal
OECD-ríkjanna.
Í skýrslunni segir að þessar
tölur þurfi þó ekki að þýða að
tíðni þessara sjúkdóma sé miklu
hærri hér en annars staðar, held-
ur sýni þær eingöngu fjölda
þeirra sem leita til læknis vegna
þeirra.
Hlutfall HIV-jákvæðra á Ís-
landi er 3,4 á hverja 100.000
íbúa sem er talsvert lægra en
OECD-meðaltalið
sem er 5,9. Þá
er lægsta hlut-
fall berkla-
smita hér á
landi, 2,5 á
hverja
100.000
íbúa, en
meðaltalið
er 12,8.
Klamydía
er algeng
ÝMSIR SJÚKDÓMAR