Dagblaðið Vísir - DV - 08.05.2015, Blaðsíða 24

Helgarblað 8.–11. maí 201524 Skrýtið
R
ússneski skurðlæknirinn
Leonid Rogozov var á veg-
um stjórnvalda í 12 manna
hópi sem fór í leiðangur
á Suðurskautslandið
snemma á sjöunda áratug síðustu
aldar. Tilgangurinn var að reisa
búðir. Rogozov, þá 27 ára, veiktist
heiftarlega í ferðinni og eigin sjúk-
dómsgreining sagði þessum unga
skurðlækni að hann þyrfti í skurð-
aðgerð, enda með slæmt botn-
langakast. Þar sem hann var eini
læknirinn í leiðangrinum rann það
upp fyrir Rogozov að hann þyrfti að
framkvæma aðgerðina sjálfur.
Engin hjálp á leiðinni
„Þetta var aðgerð sem hann hafði
margsinnis gert áður og heima
fyrir hefði þetta ekki verið neitt
vandamál,“ hefur BBC eftir Vladis-
lav, syni Rogozovs. Hópurinn lauk
verkefninu í ferbrúar 1961 og kom
sér þá fyrir á svæðinu til að bíða af
sér ískaldan veturinn. Í apríl varð
Rogozov orðinn illa veikur og í lífs-
hættu. Siglingin frá Rússlandi til
Suðurskautslandsins hafði tekið 36
daga og skipið var ekki væntanlegt
fyrr en árið eftir. Engar flugsam-
göngur voru í boði vegna veður-
aðstæðna og skyggnis. „Hann stóð
frammi fyrir erfiðu vali. Að bíða eft-
ir hjálp – sem ekki var á leiðinni –
eða reyna að skera sjálfan sig upp.“
Rogozov hríðversnaði á með-
an hann velti möguleikunum fyrir
sér. Ljóst var að hann yrði að opna
sig og ná görnunum út, til að geta
athafnað sig. Við þessar vanga-
veltur bættust áhyggjur af pólitísk-
um toga. Ef fréttist af andláti leið-
angursmanns, í miðju köldu stríði,
hefði getað farið svo að stuðning-
ur við leiðangra á borð við þennan
myndi þverra heima fyrir. Í stuttu
máli varð leiðangursstjórinn að fá
samþykki heima fyrir, fyrir því að
framkvæma mætti aðgerðina.
„Ég var líka hræddur“
Verkirnir versnuðu dag frá degi.
„Ég svaf ekkert í nótt. Verkirnir
eru óbærilegir. Í sálu minni geisar
óveður, sem í hvín eins og hund-
rað sjakölum,“ skrifaði Rogozov í
dagbók sína á sínum tíma. „Það
eru enn engin augljós merki um
að botnlanginn sé að springa en
yfir mig hellist vond tilfinning. Nú
er nóg komið. Ég verð að gera það
eina mögulega í stöðunni – að
skera sjálfan mig upp. Það er eigin-
lega ómögulegt en ég get ekki bara
gefist upp.“
Rogozov undirbjó félaga sína
gaumgæfilega fyrir aðgerðina og
sagði þeim í smáatriðum hvernig
þeir ættu að bregðast við ólíkum
aðstæðum sem upp gætu komið,
til dæmis ef hann missti meðvitund
eða ef það liði yfir einhvern. Deyfi-
lyf voru af mjög skornum skammti
auk þess sem hugsun Rogozovs
varð að vera skýr. „Aumingja fé-
lagar mínir,“ skrifaði Rogozov í dag-
bókina. „Þarna stóðu þeir náfölir
– hvítari en slopparnir sem þeir
voru klæddir í.“ Síðar skrifaði hann:
„Ég var líka hræddur. En þegar ég
sprautaði í mig deyfilyfinu komst
ekkert annað að en aðgerðin sjálf.
Ég veitti engu öðru athygli.“
Tveggja tíma aðgerð
Upphaflega ætlaði Rogozov að
nota spegil til að sjá til en öfugt
sjónarhornið truflaði hann of mik-
ið. Hann framkvæmdi aðgerðina
hanskalaus en þegar hann var að
vinna að erfiðasta hlutanum missti
hann næstum því meðvitund og
óttaðist að hann hefði það ekki af.
„Það blæddi frekar mikið en ég gaf
mér góðan tíma. Ég skemmdi botn-
ristilinn þegar ég gerði skurðinn
og þurfti að sauma hann saman,“
skrifaði Rogozov. Hann varð sífellt
máttfarnari og svimaði. Á fjögurra
til fimm mínútuna fresti tók hann
sér 20 til 25 sekúndna hlé. „Þarna er
hann loksins, helvítis botnlanginn,“
sagði Rogozov þegar hann sá hann.
Hann var með svartan blett á end-
anum sem þýddi að ef hann hefði
beðið lengur hefði hann getað
sprungið fyrirvaralaust. „Hjartað
fór að slá hægar og hendurnar voru
eins og úr gúmmíi. Ég sá fyrir mér
að þetta myndi enda illa. Og ég sem
átti bara eftir að fjarlægja botnlang-
ann.“
En hann brást ekki. Eftir tveggja
tíma aðgerð hafði Rogozov tekist að
ganga frá öllu saman. Hann leið-
beindi félögum sínum í smáatrið-
um hvernig þeir ættu að þrífa verk-
færin og ganga frá eftir aðgerðina.
Að því loknu tók hann sýkla- og
svefnlyf. Sovéska skurðlækninum
hafði tekist að framkvæma skurð-
aðgerð á sjálfum sér, nánast án
deyfingar. Að tveimur vikum liðn-
um hafði hann náð sér að fullu.
„Hann bjargaði sjálfum sér og fékk
annað tækifæri til að lifa,“ segir
Vladislav, sonur hans, við BBC.
Flugvélin bilaði
Heimferðin dróst vegna erfiðra veður-
skilyrða. Skipið sem átti að sækja þá
komst ekki á áfangastað vegna hafíss.
Rogozov barðist við nístandi heim-
þrá. Hann var fastur á stað þar sem
hann hafði gengið í gegnum óbæri-
legan sársauka, og verið nær dauða
en lífi. Hann þráði að komast burt og
heim til Rússlands. Að lokum, vorið
1962, nokkru síðar en til stóð, var leið-
angurinn sóttur á litlum eins hreyfils
flugvélum. Ekki vildi betur til en svo
að ein flugvélin bilaði og var hárs-
breidd frá því að farast. Betur fór þó
en á horfðist og mönnunum var fagn-
að sem þjóðhetjum við heimkom-
una. Aðeins 18 dögum fyrir aðgerðina
tókst Sovétmönnum að senda fyrsta
manninn, Yuri Gagarin, út í geim.
Sögurnar tvær voru óspart notaðar af
sovésku áróðursmaskínunni og afrek
þeirra tveggja, Rogozovs og Gagarins,
voru oft borin saman. „Þær áttu sterk-
an samhljóm vegna þess að þeir voru
jafn gamlir, 27 ára. Þeir voru báðir af
verkamannaættum og gerðu báðir
nokkuð sem enginn hafði áður gert.
Þeir voru þjóðhetjur,“ segir Vladis-
lav. n
„Hjartað fór að slá
hægar og hend-
urnar voru eins og úr
gúmmíi.
n Leonid Rogozov fékk botnlangakast á Suðurskautslandinu n Sá fram á að deyja
Skar Sig Sjálfur upp
Í miðri aðgerð.
Rogozov var nálægt því
að lognast út af.
„Ég var líka
hræddur
Kominn heim
Manninum var
fagnað sem
þjóðhetju við
heimkomuna.