Lystræninginn - 01.11.1979, Qupperneq 20

r
Sigurður Jón Olafsson
HUGLEIÐING UM KVIKMYNDAGERÐ
Á ÍSLANDI
íslensk kvikmyndagerð hefur verið nokkuð til um-
fjöllunar í fjölmiðlum í sumar og haust. Allt í einu eru
blikur á lofti í þessum efnum; nokkrir kvikmyndagerð-
armenn hafa tekið til hendinni og ákveðið að gera
stórvirki í þágu þessarar listgreinar. Það sem hefur
valdið þessari skyndilegu bjartsýni er auðvitað fyrst og
fremst nýstofnaður kvikmyndasjóður, sem veitt var úr í
fyrsta sinn í vor. Upphæðin var síður en svo rausnarleg,
aðeins 30 millj. kr., ogþað sem hver ogeinn hefurfengið
í sinn hlut er aðeins brot af heildarkostnaðinum, dugir
varla fyrir hráefninu, hvaðþá launakostnaði, úrvinnslu
efnisins o.s.frv. Menn hafa þá gripið til þess ráðs að leita
á náðir bankastjóra um lán, í þeirri von, að tugir
þúsunda Islendinga flykkist á bíósýningarnar til að
skoða undrið á hvíta tjaldinu, svo að unnt verði að end-
urgreiða þessi lán.
Vissulega er of snemmt að spá um árangurinn, enda á
hann eftir að koma í ljós, svo fremi að ekki verði búið að
hneppa kvikmyndagerðarmenn í skuldafangelsi. Sú
spurning hlýtur því óhjákvæmilega að vakna, hvort
kvikmyndagerðarmenn hafi ekki færst of mikið í
fang, hvort ekki gæti full mikillar bjartsýni að ætla sér
að gera þrjár leiknar myndir í fullri lengd á þessu fyrsta
starfsári kvikmyndasjóðsins. Um þetta má sjálfsagt
deila og það er undir höfundum myndanna sjálfra
komið, hvort taka eigi áhættuna eða ekki.
Einnig verður að gæta að því, að enn hefur kvik-
myndasjóðnum ekki verið tryggður traustur fjár-
hagslegur grundvöllur. Samkvæmt núgildandi lög-
um, þá skal ákveða upphæð hans á fjárlögum hverju
sinni. Það er því undir hælinn lagt, eða öllu heldur
komið undir geðþóttaákvörðun stjórnmálavitringa
hverju sinni, hve miklu skal varið affjárlögum ríkisins í
þennan sjóð - eða í versta falli hvort leggja beri fé í sjóð-
inn. Kvikmyndagerðarmenn hafa krafist þess, að inn-
lend kvikmyndagerð njóti skatts af seldum aðgöngu-
miðum bíóhúsanna, en þar sem alþingi er svifasein
stofnun má allt eins búast við, að nokkur ár líði þar til
slík samþykkt verði gerð. Á meðan er sjálfsagt að halda
kröfugerðinni á lofti og vona það besta.
Island hefur næstum algera sérstöðu miðað við aðrar
menningarþjóðir, hvað varðar þróun kvikmyndagerð-
ar. Reglan hefur verið sú, að kvikmyndamenning hefur
skapast löngu áður en sjónvarp kom til sögunnar. Hjá
okkur er þessu þveröfugt farið. Sjónvarp verður til áður
en hægt er að segja með góðri samvisku, að íslensk kvik-
myndagerð hafi slitið barnsskónum eða náð að festa
rætur. Eiginlega var sjónvarp sett á laggirnar af illri
nauðsyn. Ameríski herinn hafði um nokkurt skeið ein-
okunaraðstöðu hér á landi hvað varðar útsendingar
sjónvarpsefnis og aronistar og aðrir aðdáendur nató-
soldátanna höfðu þegar fest kaup á þessu undratæki og
horfðu hugfangnir á boðskap vesturheimskrar menn-
ingar. Það var þá sem ýmsir vaiinkunnir þjóðhollir ein-
staklingar risu upp gegn ósóma þessum og kröfðust
þess, að hann yrði einungis til sýnis innan heilagrar
girðingar verndarsvæðisins á Miðnesheiði.
Stjórnvöld létu undan kröfum þessum og tóku þá
ákvörðun að hér yrði eingöngu íslenskt þjóðlegt sjón-
varp.
En nú var úr vöndu að ráða. Þjóðleg kvikmyndagerð
var ekki fyrir hendi - alla vega mjög vanmáttug. Fáir
kunnu til verka á þessu sviði og þeir höfðu svo sem ekki
hlotið neina hvatningu af hálfu þess opinbera; þar kom
einungis til óslökkvandi áhugi þeirra á kvikmyndum og
kvikmyndagerð.
En hugðist þá sjónvarpið koma til liðs við þá einstakl-
inga, sem gengið höfðu á kvikmyndaskóla erlendis, og
bjóða þeim verkefni? Nei, því var ekki að heilsa. For-
ráðamenn sjónvarpsins og yfirmenn menntamála hér á
landi höfðu ekki áhuga á að styðja við bakið á útlærð-
um kvikmyndagerðarmönnum eða gefa þeim tækifæri
til að sanna (eða afsanna) hæfileika sína. I besta falli
hafði sjónvarpið aðeins áhuga á að færa sér vissa tækni-
kunnáttu þeirra í nyt. Annað ekki. Og ef sumir
þessara lærðu manna dirfðust að fetta fingur út í starf-
semi sjónvarpsins eða gagnrýna það á einn eða annan
hátt, þá voru þeir bókstaflega sendir út í kuldann.
Sjónvarpið var því frá upphafi engin lyftistöng ís-
lenskrar kvikmyndagerðar og hafði engan áhuga á að
efla hana eða styrkja. Hafi það einhvern tíma verið til-
gangurinn, þá eru það einvörðungu falleg orð á gljáandi
pappír.
Þessi afstaða hlutleysisstofnunarinnarhefurlítiðsem
ekkert breyst þann rúma áratug sem hún hefur verið við
lýði. Þó hefur það komið fyrir upp á síðkastið, að sjón-
varpið hefur gefið fáeinum einstaklingum, sem lokið
hafa prófi í kvikmyndaskóla eða verið við nám erlendis,
tækifæri á að spreyta sig á einstökum verkefnum. En
skilyrðið hefur verið, að sjónvarpið hafi yfirumsjón með
verkinu. Kvikmyndagerðarmenn hafa reynt að fá að-
stoð hjá sjónvarpinu við gerð einstakra mynda, enda
ráða þeir ekki yfir ótakmörkuðu íjármagni né nægjan-
legri tækni. í slíku tilfelli hefur sjónvarpið reynt að ota
sínum tota og snúið dæminu þannig við, að það hefur
sjálft krafist þess að fá að hafa úrslitavaldið um með-
ferð efnisins og úrvinnslu þess. Sú varð raunin á, þegar
gera átti myndina um Snorra Sturluson.
Þeim kvikmyndagerðarmönnum, sem standa vildu á
eigin fótum, lærðist það fljótlega, að ekki þýddi að
treysta á stuðning ríkisfjölmiðilsins. Og síst tók betra
við, þegar leita átti hófanna hjá háttvirtum stjórnvöld-
20