Norðurslóð - 14.12.1984, Qupperneq 7

Hrakningar Guðmundar Góða 1192
Helför á Heljardalsheiði
Árni Hjartarson tók saman, Sigrún Eldjárn gerði myndirnar
Heljardalsheiði var fjölfarnasta
leið milli byggða i Eyjafirði og
Skagafirði á öldum áður. Þar
geta veður orðið válynd sem
kunnugt er. Margir munu þeir
orðnir sem lent hafa í hrakningum
á heiðinni og margir hafa borið
þar beinin. Elsta frásögn af
mannskaða sem þar hefur orðið
er í Guðmundar sögu Arasonar
og fer sá kafli sögunnar hér á
eftir. Guðmundur biskup góði
Arason var um árabil prestur á
Völlum í Svarfaðardal áður en
hann tók við biskupsdómi á
Hólum. Þeir atburðir sem hér
greinir frá munu hafa átt sér stað
í ársbyrjun 1192.
Guðmundur býst
til ferðar
Það var annan vetur eftir jól
Brettifumessu, að Guðmundur
Arason bjóst heiman að fara
vestur um heiði til Hóla að hitta
Brand biskup og aðra vini sína,
og slóst í för með honum margt
manna, sem jafnan var vant.
Þau urðu saman sextán menn og
fóru um aftaninn upp á Skeið og
voru þar um nóttina.
En um morguninn eftir þá
bjuggust þau til heiðarinnar, og
skyldu þau fara Heljardalsheiði,
og kalla menn að Guðmundi
presti, að hann skyldi skunda að
tíðum. En það varð ekki svo, og
urðu tíðirnar seinni en aðrir
vildu, en skjótari en hann vildi,
og segir, að þeim mundi hvergi
að betur farast, þótt hann
hrapaði að tíðunum.
Og nú búast þau til fararinnar
og verða síðbúin. Þar var í för
Helgi bóndi af Skeiði og
Erlendur prestur Brandsson, er
munkur var síðan, og Bjarni
Jónsson, er Söng-Bjarni var
kallaður, og Sigmundur hét
maður og Klængur Þorsteinsson.
Þar voru og í för fóstrar hans og
lærisveinar. Gestur hét sveinn,
sonur Snorra assabana. Hann
var subdjákn að vígslu. Annar
hét Vermundur, sonur Þorgríms
af Brattavelli. Unni hann þeim
svo mikið sem þeir væru hans
synir. Þar var og í för með
honum fóstra hans, er Jódís hét.
Hún var Bersadóttir. Helga hét
kona, er bjó hið næsta Völlum í
Gröf. Hún var þar og sonur
hennar, er Ingjaldur hét, og ein
mær, er hét Dýrhildur, og enn
hét kona Una. Hún var Herleifs-
dóttir. Hrafnkell hét maður og
var Skeggjason og kona hans
Hallbera. Þau voru þar í för.
En er þau komu á leið, þá var
þannig veðri farið, að veður var
þjökkt og vætudrífa og vind-
lítið, og þótti öllum mönnum
óteygiligt, en honum sjálfum
óteygiligast.
Veðrið brestur á
En er þau sækja upp á heiðina,
þá tekur veðrið að vaxa og
kólna, þar til er fjúk gerir.
Veðrið var á móti þeim, vestan-
veður, og tók þá að kólna liði
þeirra, og seinkaðist förin, því
að margt var lið þeirra, börn og
konur, klæðfátt og ófrátt.
Veðrið gerir og hvasst og svo illt,
að varla máttu karlar ganga í
mót. Þá gerir og svo myrkt fjúk,
að ekki sá af tám fram, og þá
tekur að nátta.
En er hann var kominn á heiði
upp sjálfur, þá sest hann niður
og bíður þess liðsins, er ófrára
var. En er saman kom lið þeirra,
þá lézt hann vilja, að þau snúi
aftur forviðris ogforbrekkis, því
að þá vissi enginn þeirra, hvar
þau voru komin, og lézt honum
þykja vænna, að nokkuð mundi
til húsa komast af liði þeirra, ef
þau heldi eigi fram förinni, og
var það ráðs tekið.
En Hrafnkell og þau Hallbera
höfðu fyrst verið á leiðinni, og
bar þau vestur af heiðinni, og
kemst hann til byggðar til
Heljardalsár, en hún lá úti við
garðinn sjálfan og hafði þó líf
sitt.
Endalok mæðginanna
frá Gröf
Nú er þar til máls að taka, að
þau Guðmundur prestur snúa
aftur ferð sinni, og flæst hann úr
kyrtlinum áður og steypir yfir
meyna Unu, er þá kól áður
mjög. Þá tekur hann í hönd
Jódísi, fóstru sinni, og leiðir
hana, en Erlendur prestur leiðir
Vermund, en Gestur gekk með
þeim einn saman.
Þá tekur að skiljast lið þeirra,
og saknár sveinninn Ingjaldar
móður sinnar, og hafa þau
Sigmundur skilizt frá liðinu og
hún Helga, móðir sveinsins. Þau
hrata í gil nokkurt ofan, en þá
þóttist hún eigi ganga mega
lengra, og grefur hann hana í
fönn, og þar gengur hann frá
henni, og hleypur þar yfir
skriða. Hún ferst þar, og fannst
eigi fyrr en um sumarið
Kólumbamessu, en Sigmundur
kom til byggðar á Skeið. Þá
hvarf og sveinninn Ingjaldur, er
hann vildi leita móður sinnar,
og fannst lík hans Antonius-
messu, og hringdist klukka sjálf
í móti líki hans á Völlum, er
hann var til kirkju færður. En
Helgi bóndi fór með meyna Unu
og Björn, uns hana þraut. Þá
bjuggu þeir um hana og grófu
hana í fönn og vöfðu hana i
kyrtil Guðmundar prests, og
gengu svo frá henni, og komust
þeir heim loksins um nóttina.
Sveinarnir verða úti
En það lið, er fylgdi Guðmundi
presti, tekur að dasast mjög og
hörklar af heiðinni ofan. Þá var
sveinninn Vermundur ógengur,
og vildi Guðmundur prestur eigi
ganga frá honum. Þá tekur
Erlendur prestur að grafa þau í
fönn, og meðan hann grefur
fönnina, þá andaðist sveinninn í
faðmi fóstra sínum undir kápu
hans, og settist hann í fönnina
og hjá honum Jódís, fóstra
hans, og lík sveinsins
Vermundar lá á honum ofan. Þá
gengur Erlendur prestur á brott
og með honum Gestur og Helgi.
Þá hleypur sveinninn Gestur í á,
og má hann þá eigi ganga
lengra. Þá gróf Erlendur prestur
hann í fönn. Hann andaðist,
áður þeir gengu frá.
Þá fara þau, unz þau koma til
byggða loksins um nóttina og
kunnu að segja þann skilnað,
hversu þau höfðu skilið við sitt
föruneyti, sumt líflátið, en sumt
litlu betur.
í fönn
Þá voru þegar sendir menn ofan
á Völlu að segja hvarf
Guðmundar prests og margra
manna með honum, og safnar
Brandur Amþrúðarson mönnum
þegar að leita Guðmundar
prests, og verða þeir saman nær
fjórir tigir manna. En er þau
Guðmundur prestur liggja í
fönninni, þá ræðir Jódís um, að
hana kali á hálsinn, er berr var
við snjóinn. En þá var ekki
annað til aðgerða en þá rétti
hann hönd sína undir háls
henni, og lá hon þar á ofan um
nóttina. Hann horfði í loft upp.
En sveinninn lá á honum ofan,
og gerir hann svo stirðan undir
þeim báðum, að hann mátti nær
ekki víkja sér.
En er lýsa tekur um morgun-
inn, þá leita þau ór fönninni, og
er þá nær aflétt fjúkinu. Hann
mátti þá ekki ganga, og verður
þá lítt af förinni, en þó leita þau
við að fara. Þá kemur fyrst í
móti þeim Helgi bóndi af Skeiði
með eyk og sleða, og ekur hann
heim til bæjar þess, er næstur er
heiðinni, og er þar um nóttina
og um daginn eftir og hvílast. Þá
sendir hann þegar eftir líkunum
sveinanna, Gests og
Vermundar, og váru þau færð
ofan á Skeið. Þá var geisla-
dagur á föstudegi, en þvátt-
daginn eftir þá var farið upp á
heiðina af nýju að leita líkanna,
(og fannst þá eigi fleira en lík
. Dýrhildar, af því að veður var
Isvo illt, að ekki mátti leit við
koma. Komast þeir aftur á
Skeið um kveldit með Guðmund
prest og með lík Dýrhildar.
En dróttinsdaginn þá var
farið ofan með líkin á Völlu og
váru ekin í sleða, en í öðrum
sleða var ekinn Guðmundur
prestur og Jódís fóstra hans. En
þá sendir hann enn Helga bónda
og menn með honum upp á
heiðina að leita, ef fleira fyndist
af liði þeirra, og koma að þar, er
búið var um meyna Unu, og var
hún alls hvergi kalin váðakulda
nema á tá eina, en það eitt hafði
tekið undan kyrtlinum
Guðmundar prests, er kalið var
á, og er þá hætt leitinni þaðan af.
Greftrun að Völlum
Annan dag eftir þá eru líkin
niður sett, og kemur fjöldi
manna á Völlu um daginn, og
fannst það á því, hversu mikið
Svarfdælar unnu Guðmundi
presti, að þeir þóttust hann hafa
úr helju heimtan. En
Guðmundur prestur söng yfir
líkunum, en aðrir menn saum-
uðu um þau. Þá klappaði hann í
höfuð sveinunum og kyssti og
grét við og mælti: „Guð lífgi þig
og ykkar með sjálfum sér í ríki
sínu.“
En er lokið var greftrinum, þá
hlaupast að hundar, er fylgt
höfðu mönnum þangað, og
bitust svo ákaft, að menn
máttu eigi skilja þá, og var hellt
vatni á þá og togaðir í sundur
og barðir, og létu eigi laust að
heldur. Þá gengur Guðmundur
prestur að hundunum og blessar
þá og mælti við þá, að þeir láti
laust og þegi í nafni föður og
sonar og anda heilags. Þá láta
hundarnir laust og þagna, og
gengur síns vegar hvárr.
„Þá gengur Guðmundur prestur að hundunum og blessar þá."
NORÐURSLOÐ - 7