Norðurslóð - 14.12.1984, Síða 13

Baunasálmurinn Ljóðagetraun
Svarfdælskur humor
1984
Einn af hollvinum Norður-
slóðar sunnan heiða, Gísli
Kristjánsson frá Brautarhóli,
sendi blaðinu snemma á þessu
ári eftirfarandi pistil þ.e. gaman-
kvæði Halldórs Jónssonar (Dóra
á Völlum og Þverá) um það er
hann var sendur frá Völlum til
að fá lánaðar matbaunir í
Brautarhóli. Gísli skýrir tildrög
þessa og fer nokkrum orðum
um ástand og aðstæður hér í
b.Vggðarlaginu á þriðja áratug
aldarinnar.
Gísli hefur fengið góðfúslegt
leyfi frá ekkju og einkasyni
Halldórs heitins til að bjóða
blaðinu þetta efni til birtingar, -
og gerum við það með ánægju.
Ritstj.
Saga Dalvíkur 2. bindi, bls.
11-74, segir sögu verslunar og
viðskipta á Dalvík l'rá upphafi
og til ársins 1920, eða þar um
bil, svo vel og greinilega að
naumast eða ekki verður betur
gert.
Hve vel verslunin sá fyrir
útvegun nauðsynja handa íbú-
um hreppsins, sem þá var einn
og náði yfir Svarfaðardal og
Böggvisstaðasand, er þar ekki
frá greint, enda vandgert því að
þarfir og kröfur fólksins hefði
jafnframt orðið að meta á
hverjumtíma. Hitt varlíkastað-
reynd, að heimafengnar nytjar,
til lands og sjávar, voru á
nefndu skeiði taldar fullnægj-
andi í mörgum greinum, að
minnsta kosti í því er matföng
snerti, þó að undanskilinni
kornvörunni. Heimilisiðnaður-
inn var á þeim tímum svo
umfangsmikill, að smámunir
einir voru sóttir í verslanir, en
íslenska ullin þótti þá ágætt hrá-
efni til alls þess, er til klæðnaðar
taldist. Hitt var líka staðreynd,
að í umtalsverðum mæli fóru
fram vörubýtti og fram að þeim
tíma höfðu bændur verulegt
sjávargagn, þeir stunduðu sjó
nokkurn hluta ársins og hinir,
sem þá voru að flytja á ,,mölina“
höfðu nokkrar nytjar af búfé.
Þess minnast ýmsir, að á sumrin
var heill hópur mjólkurkúa
Dalvíkinga á beit á Flæðunum
fram um 1940.
Á árunum eftir 1920 voru
eftirtaldar verslanir á Dalvík:
Útibú Kaupfélags Eyfirð-
inga.
Höpfnersverslunar á
Akureyri.
Verslunar Kristjáns
Árnasonar, Ak.
Verslun Sigurðar F5. Jóns-
sonar.
Ætla mætti, að í svo mörgum
sölubúðum, sem um þetta leyti
útveguðu neytendum aðfengnar
vörur, hafi ekki verið um að
ræða þurrð nokkru sinni. En
þessu fór Ijarri. Samgöguskil-
yrði voru ekki alltaf ótrufluð né
heldur innkaup erlendra nauð-
synja eða flutningur þeirra til
hafna umhverfis landið og þá
Halldór Jónsson.
einkum til lítilla verslunarstaða
eins og Dalvík var þá. Á styrjald-
arárunum 1914-1918 vantaði
sitt af hverju, stundum um vikna
eða mánaða skeið, og hliðstæðs
gætti nokkuð fram yfir 1920.
Þetta var staðreynd á árunum
1925 og 1926, en umræddur
tímabundinn skortur á mat-
baunum, einmitt þá, varð til-
efni þess, að til var Bauna-
sálmurinn, sem ýmsir aldnir
Svarfdælingar kunnu, en sá
sálmur mun nú að falla í
gleymsku, þó snjall þætti á
sínum tíma. í framangreindum
atriðum er tjáð forsendan fyrir
því að sálmurinn varð til. Versl-
anirnar fjórar gátu ekki fullnægt
óskum eftir matbaunum. Þávar
lánað milli heimila uns nýjar
birgðir komu í verslanirnar og
þótti það góð lausn og ágæt.
Við svona kringumstæður
skeði það, að hið fjölmenna
heimili, prestsetrið á Völlum,
lenti í baunaþroti, en á næsta bæ
voru enn til matbaunir, sem
sjálfsagt var að lána af í bili.
Þá var á Völlum vinnumaður,
Halldór Jónsson frá Hverhóli,
góður hagyrðingur og hagvirkur
að eðlisfari. Það kom í hans hlut
að sækja baunirnar, sem fengn-
ar voru að láni uns einhver
verslananna á Dalvík fengi
nýjar baunabirgðir.
Auðvitað fór vinnumaðurinn
ekki erindisleysu. Baunirnar
afgreiddi Sigurjón Kristjánsson
og með þær fór Halldór, kátur
að vanda og léttur í lund svo að
Jólaöl f rá Sana
Pantanir í Sanajólaölið eru teknar í Kjörbúð
Skíðabraut og í síma 61304 á kvöldin.
Afgreiðsla á fimmtudag 20. og föstudag
21. des. eftir kl. 17, en á laugardag 22. og
sunnudag 23. des. frá kl. 13-22.
Sanitasumboðið
Ásvegi 13,
sími 61304.
kímnigáfan og skáldgáfan voru
ofarlega á baugi á leiðinni frá
Brautarhóli að Völlum. Þá varð
til hinn frægi Baunasálmur,
stæling á rími sálmsins: „Ó
blessa Guð vort feðrafrón."
Og af því að tilmæli hafa verið
uppi um að birta sálminn í
Norðurslóð svo að hann félli
ekki alveg í gleymsku, þá var og
er hann svona:
Ó blessa Guð vorn baunaspón
úr búinu hans Stjana.
Lát ekkert mœta magatjón.
í miskunn lít d Sigurjón,
sem litlu aj vill lána.
Hnýt ofan yfir öjlug bönd
svo ekkert J'ari niður.
Og vernda þœr með hug og hönd
og haltu beint að sultarströnd
svo mettist manna kviður.
Svo Jjórðung bauna felum vér
þér, Jjósamaður kœri.
Og J'yrir rottum vel þœr ver
svo verði þœr til saðnings þér
og aðra endurnæri.
Forsendur sálmsins voru ríkj-
andi ástæður í verslunarmálum
Dalvíkur umrædds tíma en
sálmurinn var ortur I925 eða
1926.
Halldór Jónsson fæddist II.
ágúst árið 1900, ólst upp á Hver-
hóli, kom að Völlum sem vinnu-
maður eftir 1920, var þar fram
yfir 1930, að undanskildu tveggja
vetra námi í Laugaskóla í
Reykjadal. Hann var góður
hagyrðingur, vildi aldrei láta
kalla sig skáld, léttur í lund,
fyndinn og sérlega góður félagi.
Halldór kvæntist Petrínu Soffíu
Stefánsdóttur systir Maríu á
Þverá konu Helga. Þau bjuggu
lengst á Gili í Glerárhverfi,
Akureyri. Sonur þeirra er Stefán,
kennari, nú húsvörður á Kjarvals-
stöðum í Reykjavík. Halldór
andaðist í sept. 1977.
G.K.
1. Hvað brenndi hún í eldinum?
2. Hvað hlutuð þið í vöggugjöf?
3. Hvar er nóg um hýreyg og heillandi sprund?
4. Hvað má í birkiskógnum líta?
5. Hver sprengdi grjót og gerði veg?
6. Hvað má lesa um í kvæði eftir Matthías?
7. Hvað tíndum við tvö saman á fjalli?
8. Hvar yrki ég skemmstan daginn?
9. Hver kallar á nafna sinn?
10. Hver skreytir skiparaðir?
11. Hvenær var ei til Steinastaða leiðin löng?
12. Hvaðan fóru karlar til fiskiveiða?
13. Hvern vef ég ljúflingsljóði?
14. Hverjir þvinga raddir úr stagi og streng?
15. Hvar vildi ég nú að yrði ærlegt regn?
16. Hvar hafði fólkið hversdagsyndi af hanagali á bænum?
17. Hver flýði í fang hans af ótta?
18. Hver les sig og endalaust lengir?
19. Hvar reið ég um sumaraftan einn?
20. Hver mælti: „Mér ógna þau vindský?
21. Hvað kom eftir seglskipið?
22. Hver leysír brátt úr vanda?
23. Hver kemur heim úr suðrinu heita?
24. Hver sat fastur með fætur úr marmara köldum?
25. Hvað fann guð hentast heimi?
26. Hvert héldu hljóðir og hógværir menn?
27. Hver bjó á Barði?
28. I hverju eru allir krakkar?
29. Hver lyftir blárri brún mót blíðum sólarloga?
30. Hvenær er gott að hætta hverjum leik?
Vísufyrripartar
1. En sú blessuð blíðutíð,
bara’hún endist fram á jól.
II. Ríkisstjórnin ráðþrota
rambar á heljarbarmi.
III. Ríkisstjórnín ráðum slynga
ræður fram úr hverjum vanda.
Að vanda ætlar Norðurslóð að veita þrenn verðlaun: Fyrir
ráðningu á krossgátu og ljóðagetraun og fyrir bestu vísubotna
Hið ágæta bókarforlag Skjaldborg á Akureyri hefur lagt til
verðiaunabækur af örlæti hjarta síns, en forlagið gefur út að
vanda margar mjög svo eigulegar bækur fyrir þessi jól.
Blaðið þakkar þessum vinum sínum og óskar þeim góðrar
vetrarvertíðar.
Lesendum sínum óskar það góðrar skemmtunar við ráðning
þrautanna.
Ég var að lesa bók
Búskaparsaga Skriðuhrepps forna
Þriðja árið í röð hefégnúfengið
í hendur nýja bók úr fórum Eiðs
Guðmundssonar á Þúfnavöll-
um, sem lést í hárri elli snemma
á þessum vetri. Þetta er Búskap-
arsaga í Skriðuhreppi forna,
framhald fyrri bindanna tveggja
og er enn ekki komið á hrepps-
enda. (Skriðuhreppur hinn forni
náði frá Skógum á Þelamörkað
Stóra-Dunhaga.) Árni J. Haralds-
son áður bóndi á Hallfríðar-
stöðum hefur séð um útgáfu
þessa rits eins og hinna fyrri en
Skjaldborgarútgáfan gefur hana
út.
Þrátt fyrir annríki við að setja
saman þetta blað o.fl. dreif ég
mig í að opna bókina, blaða í
gegnum hana og lesa nokkrar
langar glefsur. Ekki alla, hún er
varla hugsuð til samfellds lestrar,
en nóg samt til að mynda mér
skoðun á verkinu.
Það er fljótsagt, að allt virðist
mér þetta vera hinar merkustu
bókmenntir og öllum til sóma,
sem að þeim standa. Ég þykist
vita að fyrst og fremst verði
bækurnar notaðar sem upp-
sláttarrit þegar mönnum liggur
á að vita eitthvað um menn og
ættir á þessu svæði. Auðveldast
mun vera að koma lesendum
Norðurslóðar til skilnings á
gi'ldi og nytsemi þessa verks með
því að benda á hina svarfdælsku
hliðstæðu, nefnilega ritið Svarf-
dælingar I og II, sem núerorðin
ómissandi handbók á hverju
heimili hér um slóðir.
Það má mikið vera ef Hörg-
dælum heima og brottf'luttum
finnst ekki þeir vera orðnir tölu-
vert ríkari en áður eftir að hafa
fengið þessar bækur í hend-
urnar.
Hliðstæða við Svarf'dælinga,
sagði ég. Það er að vísu nokkuð
ónákvæmt, því bæði efni og
aðferð er talsvert annað hér, en
þar að auki eru í þessari bók
Eiðs nokkrir sjálfstæðir kaflar
um athyglisverða menn fyrri
tíma í Skriðuhreppi f'orna.
Lengst grein er þar um föður
hölundar, Guðmund Guðmunds-
son bónda á Þúfnavöllum. Það
er í rauninni samanþjöppuð
ævisaga hans, rituð á svo gull-
fallegu íslensku máli, að unun er
að lesa.
Oft sér maður í ritdómum að
bók hafi verið svo frábær að
lesandinn hafi ekki getað lagt
hana frá sér fyrr en hún var á
enda lesin t.d. kl. 4 eða 5 að
nóttu. Oftast mun þetta vera
skrum og skyldi enginn taka
hátíðlega. Hinsvegar er það
satt, að ég f'ékk mig ekki tii að
hætta við greinina um Guðmund
á Þúfnavöllum f’yrr en hún var
öll lesin og voru þá kýrnar
búnar að bíða ef’tir gjöf'inni í
hálfan til heilan klukkutíma.
Ég þakka þessa bók þeim sem
þakkirnar ber og óska Hörg-
dælum til hamingju með ritsafn
Eiðs á Þúfnavöllum.
H.E.Þ.
NORÐURSLÓÐ 13