Norðurslóð - 15.12.1987, Page 6

Á tröppum Húsabakknskóla.
Ljósmynd: H.E.P.
Aðalfúndur Búnaðar-
sambands Ly jaí jarðar
Þann 7. nóvember var aðal-
fundur Búnaðarsambands
Eyjafjarðar (BSE) haldinn í
barnaskólanum á Húsabakka í
Svarfaðardal. Fundinn sátu
eins og lög gera ráð fyrir 2 full-
trúar frá hverju búnaðarfélagi
á svæðinu en þau munu vera
12 talsins frá Ólafsfírði að
Grýtubakkahreppi. Auk
þeirra voru mættir ráðunautar
sambandsins 4 að tölu og
nokkrir gestir, alls um 30
manns.
Ráðunautar BSE eru nú Ævar
Hjartarson, sem einkum sinnir
nú loðdýraræktinni í héraðinu
auk þess sem hann er fram-
kvæmdastjóri Sambandsins. Aðr-
ir eru Guðmundur Steindórsson,
sem fæst við nautgriparæktina,
Ólafur .Vagnsson, sem sinnir
einkum sauðfjárrækt og einnig
kartöfluræktinni og Jón Hlynur
Sigurðsson frá Torfufelli, nýr
ráðunautur hér, sem trúlega mun
einkum fást við jarðræktarmálin.
Búnaðarsambandið hefur
aðsetur í eigin byggingu, Bú-
garði, að Óseyri 2 á Akureyri þar
sem einnig er til húsa Ræktunar-
félag Norðurlands með efna-
greiningarstofu sína, Byggingar-
fulltrúi umdæmisins, Ungmenna-
samband Eyjafjarðar o.fl.
Stjórn BSE skipa nú eftirtald-
ir: Pétur Helgason á Hranastöð-
um í Hrafnagilshreppi, nýkjörinn
formaður, Sigurgeir Hreinsson á
Hríshól í Saurbæjarhreppi,
Haukur Halldórsson í Svein-
bjarnargerði á Svalbarðsströnd,
fráfarandi formaður, nú form.
Stéttarsambands bænda, Haukur
Steindórsson í Þríhyrningi í
Hörgárdal og Þorgils Gunnlaugs-
son á Sökku í Svarfaðardal.
(í^öfeum lanbömönnum
(ÉHeðiIegra Jóla
ogteattó
tomanbiás
BÚN/VÐARBANKI
ÍSLANDS
ÚTIBÚIÐ AKUREYRI
OG AFGREIÐSLAN
VERSLUNARMIÐSTÖÐINNI SUNNUHLÍÐ
Upsir á Upsaströnd
- og síðasti presturínn þar
Karl hét maður Steinröðarson (9.
og 10. öld), er nam strönd alla út
frá Upsum til Mígandi, segir í
Landnámabók, og ekki meira á
Karl minnst. Svarfdælasaga segir
Karl rauða hafa búið að Upsum,
en það mun óvíst. Landnáma
segir Karl rauða hafa búið að
Karlsá. Einn sonur Karls rauða
hét Karl og kallaður ómáli og á
hann að hafa búið að Upsunt
(seinna að Karlsstöðum í Olafs-
firði). Seinna bjó að Upsum Por-
grímur son Ljótólfs goða, saman-
ber Valla-Ljótssögu. Karl rauði
var sonur Þorsteins Svarfaðar
landnámsmanns að Grund í
Svarfaðardal, Þorgnýssonar
hersis, segir Svarfdæla, en Land-
náma Rauðssonar ruggu. Móðir
Karls rauða gæti hafa verið dóttir
Karls er nam Upsaströnd. Svarf-
dælasaga segir: Ingibjörg Her-
röðardóttir jarls, en Landnáma:
Vilborg Arnoddsdóttir, Ólafs-
sonar bekks, landnámsmanns, en
líklegra er, að hún hafi verið
kona Karls. Önnur kona Karls
nefnd Þorgerður og á hún að vera
móðir Karls ómála.
Svarfdælasaga segir Karl rauða
hafa fallið fyrir Ljótólfi goða, er
bjó að Hofi og hafði bardaginn ver-
ið mikill og harður. Líkur eru
fyrir því að Upsir (Upps, merkir
klettótt hæð) hafi staðið á hæð-
inni (norðan ár) í mynni Upsa-
dals til forna og sér þar til tófta
og mótar fyrir túngarði. Munn-
mæli herma að snjóflóð hafi tekið
bæinn af og hann þá verið fluttur
niður á flatann og má þetta rétt
vera. Fram kemur í Valla-Ljóts-
sögu að menn fóru úr Ólafsfirði
og ætluðu til Svarfaðardals í nátt-
myrkri og hríðarfjúki og hafa
þeir vafalaust fylgt ánni og lenda
þeir á bænum Upsum, réði þar
húsum Þorgrímur Ljótólfsson,
áðurnefndur. Þá hefur og verið
byggilegra á dalnum heldur en
niðri á flatanum, sem hefir verið
viði vaxinn.
Jarðardýrleiki Upsa, er óviss
til forna, en talið er að hann hafi
verið 40 hndr.. Kirkjukúgildi sem
fylgdu henni fyrrum voru fjögur.
Fjórar hjáleigur hafa verið
byggðar úr Upsalandi, tvær þær
elstu (Miðkot og Efstakot) fyrir
minni þeirra manna er lifðu 1712
er jarðarbókin var gerð, sú þriðja
(Lækjarbakki) á árunum 1660-70
og fjórða hjáleigan (Háagerði)
byggðist ekki fyrr en 1776. Einn-
ig var görnul þurrabúð niður við
sjóinn, er nefndist Hlöðkubúð,
en hún var talin eyðilögð 1712.
Upsir var góð útróðrarjörð og
réru tvö skip úr Upsavör 1712.
Upsum er svo lýst í Sýslu- og
Sóknarlýsingum 1839: „Upsir eru
hrjóstrug jörð og landkreppt í
mesta máta nema dalurinn að
húsabaki, sem aðeins kemur til
nota miðkringlu úr sumrinu, en
undirleggst sem annar þverdalur
strax í fyrstu snjóum. Næstum
útheyskaparlaust má telja þetta
prestsaðsetur að fráteknu lítil-
lega í bithaga á dalnum, en tún er
þar stórt, þýft og ógrasgefið.
Land þar gengur óðum af sér af
snjóflóðum og skriðuföllum.
Húsaður er þar bær í góðu með-
allagi og má telja þar íveruhús
fólks (baðstofu) einhverja þá
langbestu í allri heilu sókninni,
jafnvel öllum hreppnum."
Kirkja var lengi á Upsum og
staðurinn beneficium. Er fyrst
getið um kirkjuna á 12. öld og
síðan í öllum kirkjumáladögum
sem til eru frá síðari öldum.
Fyrsti prestur sem kenndur er
við Upsir var Guðmundur Ara-
son, góði, síðar biskup á Hólum,
en hann hélt Upsir 1196. Máldag-
ar frá 14. og 15. öld nefna engan
prest eða staðarhaldara á Upsum
fyrr en í lok 15. aldar. Vitað er
um 19 presta sem sátu á Upsum.
Annar í röðinni var Nikulás
Þormóðsson, d. 28. okt. 1521.
Var hann prestur á Upsum 1480.
Þar þjónaði hann fram yfir 1491.
Hann þótti mikilhæfur maður og
framkvæmdarsamur. Margir geta
rakið ætt sína til hans. Seinasti
búandi prestur á Upsum var
Baldvin Þorsteinsson.
Baldvin var fæddur í Prest-
hvammi í Aðaldal 20. júní 1781,
d. 28. des. 1858 á Upsum, sonur
Þorsteins pr. í Stærra-Árskógi,
Hallgrímssonar pr. að Bægisá,
Eldjárnssonar pr. að Möðru-
vallaklaustursprestakalli (frá
honum hafa Tjarnarmenn Eld-
járnsnafnið) og lengra fram af
Jóni Maríuskáldi Pálssyni, d.
1471.
Móðir Baldvins og fyrri kona
Þorsteins: Jórunn Lárusdóttir
Scheving, Hannessonar Scheving
sýslurn. í Eyjafirði. Móðurmóðir
Baldvins var: Anna Björnsd. pr.
að Grenjaðarstað, Magnússonar,
Björnssonar sýslum., Pálssonar
sýslum. í Húnaþingi, Guðbrands-
sonar Hólabiskups. Amma Jór-
unnar: Jórunn Steinsdóttir Hóla-
biskups.
Stórkostlegir
viðburðir
vændum hjá
RH.L’88!
Páll Kristjánsson.
Baldvin fór í Hólaskóla 1795
og var útskrifaður þaðan 1802
með góðum vitnisburði. 1 stúd-
entsvottorði hans er hann sagður
vera gæddur góðum andlegum
hæfileikum, bæði að námsgáfum,
skarpleika og dómgreind. Hann
fékk veitingu fyrir Upsum 1812
og var prestur þar frá 1813 til
1851 er Upsaprestakall var lagt
niður og sóknin lögð til Tjarnar-
prestakalls.
„Af embættinu hafði séra
Baldvin litlar tekjur því Upsa-
sókn var löngum fámenn og
brauðið því tekjurýrt. Skyldur
sínar sem kennimanns rækti hann
vel, því hann var reglusamur og
aðgætinn í prestverkum og þótti
sæmilegur predikari, enda vel
gefinn og létt um að semja ræður.
Prestþjónustubækur sínar færði
hann samviskulega, en skrifaði
ekki sérlega vel og þó skýrt.
Sáttasemjari var hann nær 40 ár
og einnig var hann lengi endur-
skoðandi hreppsreikninga Valla
hrepps. Utansveitarmál lét hann
sig litlu skipta, en virðist hafa
verið heimakær og friðsamur
maður, sem var annt um þá er
næstir honum lifðu og hrærðust,
bæði sóknarbörnin yfirleitt og
svo hans eigin börn, sem flestöll
náðu fulltíða aldri og mönnuðust
vel. Var séra Baldvin talinn
frændrækinn vel, en sjálfur varð
hann mikill ættfaðir og hafa ýms-
ir niðjar hans reynst afbragðs-
fólk. Fyrst og fremst fór þó orð af
séra Baldvin sem bónda. Hann
þótti tápmikill, stjórnsamur og
ötull búmaður, sem gætti vel fjár-
afla síns, án þess að vera nokkur
maurapúki. Hann stýrði allfjöl-
mennu heimili og gætti þess að
þar vantaði ekki neitt á aðhlynn-
ingu heimilismanna, enda var
hann þægilegur húsbóndi og
löngum hjúasæll.“
Heimildir: Landnámabók, Svarfdælasaga,
Valla-Ljótssaga, Prestatal og prófasta á íslandi,
eftir Svein Níelsson, íslenskar æviskrár 3. b.,
eftir Pál E. Ólason, Svarfdælingar 2. b. eftir
Stefán Aöalsteinsson, Sýslu og sóknarlýsingar
1839-1854, Handrit Stefáns Aðalsteinssonar í
skjalasafni HSD, Ævisaga Bjarna Pálssonar,
bls. 17 neðanm., Sagnablöð hin nýju, bls. 137.
Páll Kristjánsson.

HAPPDRÆTTI
HÁSKÓLA ÍSLANDS
Vœnlegast til vinnings
Norðurslóð
óskar
lesendum síiiuin
árs og friðar
6 NORÐURSLÓÐ