Norðurslóð - 15.12.1987, Blaðsíða 13

' og þúsundþjalasmiður:
fa verkefiiaktus^
einasta snitti var úr rekavið, allt
saman handsagað og það var svo
lygilegt hvað þeir söguðu listilega
vel. Það var kaupmaður þarna á
Drangsnesi. Andrés gamli Run-
ólfsson, frá Ellingsen í Reykja-
vík. Hann hafði verslun þar og
fyrir kom að einhverjir ætluðu að
sökkva upp í stóru ausunni og
reyndu að senda honum við, en
þá var það stundum svo illa sagað
að það var ekki hægt að nota
það. Borðin voru svoleiðis að
þau fóru ofan í hálftommu og
upp í eina og hálftommu og þá er
nú hægt að ímynda sér hvernig
það er að vinna úr því. Eg var hjá
honum Andrési að mig minnir í
hálfan mánuð að smíða hjóna-
rúmið hans og það var úr reka-
við. Ellingsen átti verslunina,
kaupfélagið átti ekkert í henni en
því er víst öðru vísi farið núna,
held ég sé.
Aftur kom ég svo til Dalvíkur.
Ég var ekki lengi þarna fyrir vest-
an en fór þangað oftar en einu
sinni og oftar en tvisvar. Ég
skaust svona því Rúna, systir
mín, bjó í Bæ og ég var með ann-
an fótinn þar. Hún var gift Birni
Guðmundssyni, Birni í Bæ á
Selströnd.
Smíðaði þvottavél sem
bilaði aðeins einu sinni
Það má nú sjálfsagt segja að
maður sé orðinn svo vanur alls
konar bjástri að yrði ég verkefna-
laus þá kynni ég örugglega ekki
að lifa. Með því fyrsta sem ég
gerði og eitthvert vit hefur
kannski verið í var bátur sem ég
smíðaði. Þá var ég enn strákur og
seldi ég bátinn niður á Dalvík.
Þetta var lítill bátur og stældi ég
bara mótorbát sem ég sá. Ég
gerði það oft að taka svona upp
í huganum og geyma kannski svo
skipti mánuðum eða árum. Ýmist
smíðaði maður svo hlutinn eins
eða útfærði á sinn hátt en það er
fjarri því að ég hafi alltaf verið
með tommustokkinn mælandi.
Þvottavél gerði ég einu sinni og
hún stóð aldrei klikk í fimmtán ár
nema einu sinni bilaði vindan.
Þannig var - ég nenni ekki að
rifja upp hvaða ár - að kaupfé-
lagið gekk í að reyna að fá inn-
flutning á þvottavélum og eldavél-
um. Það var nú meiri eymdin þá,
peningaleysi og allsleysi. Nema
hvað, kaupfélagið fær nokkur
stykki en það var svo langt frá því
að þetta nægði handa öllum sem
vildu, að manni var boðið upp á
að velja um annað hvort. Ég segi
Gunnhildur og Jón ineó fíðluna.
strax við Gunnhildi, konu mína:
„Viltu taka þvottavélina?" En hú
svarar: „Ég tek eldavélina." Þá
höfðum við kolavél og áttum
heima í gamla skólanum eða Ási
öðru nafni. Nágrannakona okkar
fékk sér hins vegar þvottavél og
við sáum þegar hún var að þvo og
hversu mikill léttir það væri að
hafa þvottavél. Þá fór Gunnhild-
ur að tala um að það hefði nú lík-
lega verið betra að fá þvottavél-
ina, því við vorum með svo
marga krakka þá og þau voru nú
ekki alltaf táhrein. Svo ég rauk í
að búa til þvottavél.
Það var nú spáð ljótu fyrir
■manni, að hún myndi tæta allt
tauið í sundur, en það varð nú
öðru nær. Hún var alveg stórfín
svoleiðis og ég var reyndar alveg
hissa á þessu. Það fór nú tölu-
verður tími í þetta hjá mér - ég
var fjörutíu daga að þessu með
öðru - og ég var logandi hræddur
um, meðan á þessu stóð að allt
yrði ónýtt. Það var nú meira en
að segja það að búa þetta til. Á
ýmsu gekk nú með að steypa
stellið í vinduna, vindustellið sem
rúllurnar eru í. Ég gat þarna ekki
farið eftir þvottavél nágranna-
konunnar heldur þurfti ég að
breyta forminu og smíða allt úr
tré fyrst. Það fer nú aldeilis tími í
svona lagað. Ég hafði aldrei
steypt svona nokkuð eða séð það
gert og varð bara að úthugsa
þetta sjálfur og skapalón verða í
grundvallaratriðum aldrei gerð
nema á einn veg, þannig að hægt
verður að ná þeim úr. Nú, maður
var það að auki verkfæralaus og
varð að laga sig að því líka. Þetta
er svo sem ekki mikið mál hafi
maður réttu verkfærin.
En ég bjó mér semsé til módel
eða skapalón úr tré sem ég á enn.
Ég fékk hjól úr skilvindu og bjó til
drifið út frá þessu eina hjóli.
Snúningurinn var fram og til
baka. Drifið sem ég lét fara upp í
vinduna hafði ég úr reiðhjóli,
litla hjólið og stóra hjólið til þess
að fá hraðann niður, ég hafði
engin önnur ráð. Svo mixaði ég
utan um þetta, ég var þá farinn
að steypa út aluminíum. Steypti
semsé utan um þetta hylki til þess
að geta smurt og til þess að þetta
gæti gengið í baði. Þetta virtist
bara vera ágætt. Ég dreif þetta
svo saman, klippti pottinn til og
beygði og belgurinn utan um var
úr vatnsþéttum krossvið sem ég
málaði. Borðið var úr séttu járni,
galvaniseruðu, sem ég skar hring-
laga gat á.
Þetta stóð sig allt ljómandi vel
nema vindan einu sinni, þar fór
tannhjól. Hins vegar þurfti ég
iðulega að gera við aðrar þvotta-
vélar fyrir fólk og er nú víst búinn
að sinna þeim nokkrum um dag-
ana. Einu sinni kom til mín mað-
ur frá rafmagnseftirlitinu - ég
varð nú hálfskelkaöur - og segir:
„Lofaðu mér nú að sjá innan í
hana.“ Ég hafði hurð á hjörum til
þess að hægt væri að komast í
drifið og gera við færi eitthvað
úrskeiðis. Nú, nú, maðurinn fékk
að sjá það sent hann vildi og
hristi svo bara höfuðið. Mér var
alveg sama um það.
Þvottavélin var alls ekki Ijót að
sjá og því er nú fjandans ver að
ég henti henni út á ruslahauga,
það mátti svo sem enn þvo í
henni, og var henni ekki fleygt fyr-
ir það. Hún var bara orðin úrelt,
þetta var ekki sjálfvirk vél og hún
fékk bara að róa burtu eins og
allar þessar eldri vélar.
Heflar, skápar
og rokkar
Viðreisnarárin svonefndu eru
þau verstu ár sem ég hef lifað.
Þau voru síst betri en kreppuárin
því það var svo skrýtið með að
það var eins og maður gæti ekki
keypt neitt og enginn ætti neitt.
Á þessum tíma framlciddi ég eða
bjó til litla hefla sem ég nefndi
dverga eða „Dverg“. Ég gat þó
aðeins selt lítið af þeim þá en þeg-
ar skriðan kom aftur þá var hægt
að selja þá fullu verði og menn
næstum rifust um þá. Ég var þá
reyndar hættur að smíða heflana
og treysti mér varla orðið til þess
að steypa í þá, það var nú það
sem fór með þetta. Ég seldi þó
þrjátíu og einn að mig minnir og
sjálfur átti ég síðast og lengst af
einn sem var gallaður. Ég hat'ði
hann gjarna með mér í skottinu á
bílnum mínum er ég var að setja
eldhúsinnrétingar í húsin. Þetta
var svo lítið kríli.
Það er svo sem eitt og annað
sem ég hef reynt að dunda við.
Sveinsstykkið mitt var stofuskáp-
ur og seinna átti ég eftir að gera
þá æðimarga og þeir eru sjálfsagt
komnir nokkuð víða og víst voru
þetta skápar af ýmsu tagi. Sjálf-
sagt hef ég þó búið til fleiri rokka
en skápa, litla rokka, aðallega úr
kopar og mikil ásókn hefur verið
í þá. Nú er ég farinn að lýjast
mikið með þá. Það er orðið svo
erfitt að standa yfir þessu í sömu
sporum og róta kannski ekki til
nema höfðinu þegar maður er að
spekúlera. Koparinn er gulur og
Ljósmyndir: H.K.
það stirnir á hann og það fer illa í
augun á mér. Ég hlýt að vera
búinn að gera hundrað slíka
rokka, kannski fleiri. Ég hef ekki
talið þá.
Hef smíðað 100 byssur
en aldrei skotið neitt
Upp á síðkastið hef ég snúið mér
að byssugerð og það er mér
miklu auðveldara en rokkasmíð-
in. Það er sjálfsagt hálfur annar
áratugur síðan ég fór að sinna
byssunum að einhverju gagni og
nú er ég búinn að smíða um
hundrað byssur. Fyrstu byssuna
smíðaði ég tólf ára, skammbyssu
sem tók lítil riffilskot. Nú smíða
ég einskota haglabyssur og heil
ósköp af pöntunum Iiggja hjá
mér í þessar byssur. Ég afgreiði
sjálfsagt ekki helminginn áður en
yfir Iýkur. Ég er svona þrjár til
fjórar vikur með hverja þeirra og
smíða allt í þær sjálfur. Mér
finnst alltaf góð sagan af einni
byssanna minna sem var á sýn-
ingu og sögð þar eftir annan
mann. Þarna var staddur kunn-
ingi minn sem þekkti byssuna
enda merki ég þær vel. Hann
sagðist liafa sagt forstöðumönn-
um sýningarinnar þetta en því
Einn af rokkunnm.
var ekki ansað. Svona er nú
margt skrýtið.
Ég hef aldrei skotið eitt einasta
kvikindi - og lítið skotið yfirleitt.
Ég skaut þó nokkrum skotum úr
fyrstu byssunni þegar ég var að
átta mig á því hvernig ég vildi
hafa þær og reyndar prófa ég þær
allar. Við byssugerðina nota ég
„heimatilbúin" áhöld eins og
reyndar oft áður og þau hafa bara
dugað vel þó sumt sé nú farið að
ganga úr sér. Byssusmíði er svo
sem ekki verra en hvað annað en
ég verð þó að segja að mér er
ákaflega illa við að gera við bilað-
ar byssur. Það er þá helst að ég
smíði í þær pinna og nýjum byss-
um snerti ég helst ekki á, mér lík-
ar ekki verkið í þeim.
Byssurnar heita „Drífa“, ein-
hleyptar nema eina tveggja skota
hef ég smíðað sem einn sona
minna á. Þær eru hlauplangar og
ég hef ákveðna skoðun á heppi-
legustu hlauplengd miðað við
önnur hlutföll byssanna. Það er
nú ekki víst að aðrir samþykki
það. í skeftin nota ég beyki sé
það nógu þurrt en betri er þó
hnotan komist maður yfir hana
nógu þykka. Vandasamast er að
stilla lásinn svo allt sé öruggt. Ég
hef verið heppinn með að það
hefur aldrei neitt klikkað hjá
mér. Margir halda að erfiðast sé
að fást við hlaupin en það er nú
alls ekki.
Efni í byssurnar mínar hef ég
fengið víða að. Lengi vel var það
maður hjá Natan og Olsen í
Reykjaík sem með aðstoð fyrir-
tækisins útvegaði mér efni í
byssuhlaupin. Síðan þessi ágæti
maður dó hef ég þurft að hafa
önnur ráð. í aðra hluta byssunnar
hef ég meðal annars notað járn
úr spyrnusleðum eins og krakkar
leika sér að á vetrum svo ég taki
nú dænti, en allt smíða ég semsé
sjálfur, hvert og eitt einasta
snitti. Hlaupin bora ég, bora inn-
an úr þeim en renni ekki. Mér
tckst að fá þau jöfn með því að
mæla með máta sem ég sting inn
í hlaupin. Borinn útbjó ég til þess
arna og svo skef ég hlaupið að
innan með rímurum og síðast fer
ég með sandpappír inn í hlaupið.
Til þess að fá hlaupið blátt að
utan nota ég aðferð sem ég fékk
hjá amerískri vopnaverksmiðju.
Vinur minn á Akureyri skrifaði
þangað fyrir mig því sjálfur er ég
enginn málamaður. Þessi aðferð
virðist duga vel þó mér hafi aldrei
tekist að fá eitt efnið, jafnvel þó
að lyfsalinn hér á Dalvík hafi
hamast í því fyrir mig.
Einna erfiðast hefur ntér geng-
ið að ná í efni í gikkinn og það
sem honum tilheyrir. Það þarf að
vera vel hert því það er alltaf á
hreyfingu. Þetta hefur mér þó
tekist að ná í úr gömlum véium
sem búið er að henda. Þetta fæst
ekki í verslunum hér, ekki þarf
að hugsa til þess.
Gríp stundum í
heimasmíðaða fiðlu
Þegar ég var yngri, bæði í upp-
vextinum og sem ungur maður,
sá ég auðvitað til hagleiksmanna
sem bjuggu í nágrenni við mig.
Ekki man ég þó til þess að ég hafi
lært neitt meira af einum fremur
en öðrum enda held ég að mest
sé undir manni sjálfum komið
hvernig til tekst, hvort maður
nær árangri eða ekki. Mér var til
dæmis hleypt í rennibekk af ein-
um ágætum smið hér í dalnum
sem kenndi mér að renna tré.
Það var mikið rennt í rokka og
borðfætur, svo eitthvað sé nefnt.
Rennibekkirnir voru auðvitað
fótstignir og voru alfarið úr tré
nerna rétt aðeins það sem þurfti
að vera úr járni. Ég sá til manna
sem voru vissulega listasmiðir og
var sama hvort þeir snertu á tré
eða málmi og þeir pössuðu nú að
hafa verkfærin í lagi. Það beit vel
hjá þeim það sem bíta átti. Þann-
ig þarf það að vera.
Nú er ég farinn að taka það
rólega og segja má að ég skrimti
af þessum smíðum mínum og í
raun hef ég ekkert með meira að
gera. Hafi ég eignast peninga um
dagana þá hef ég verið snöggur
að eyða þeim - og til hvers er svo
sem að vera að safna peningum
og þesslags skrani? Um dagana
hefur mér yfirleitt lagst eitthvað
til. Mér þótti í rauninni ágætt
þegar ég hætti í fastri vinnu og
satt best að segja held ég að ég
hafi ekki alltaf verið mjög vinsæll
því ég seldi oft ódýrt, til dæmis
eldhúsinnréttingar. Ég átti inni
hjá ýmsum er ég hætti og fæ það
nú ✓íst ekki borgað héðan af en
það er í besta lagi. Maður er góð-
ur á meðan maður finnur að
maður hefur ekki platað neinn.
Ég hef átt því láni að fagna að
hafa getað horfið að ýmsu urn
dagana. Um tíma málaði ég til
dæmis töluvert af myndum og við
það er gott að dreifa huganum,
og fiðlu smíðaði ég mér einu
sinni Ég á það til að grípá í fiðl-
una mína.
NORÐURSLÓÐ 13