Norðurslóð - 15.12.1987, Blaðsíða 12

Jón Björnsson trésmiði
„Kann etíd að h
^ (
Grein þessi verður í bók, sem Iönskólaútgáfan gefur út nú fyrir
jólin. Ritstjóri verksins er Atli Rafn Kristinsson og hefur hann
gefíð vinsamlegt samþykki sitt til að Norðurslóö mætti birta þetta
efni. Hér er greinin nokkuð stytt.
Varð snemma dálítið
sérstök manngerð
Ég er fæddur 16. október 1907 í
Göngustaðakoti í Svarfaðardal.
Foreldrar mínir voru Björn
Björnsson frá Atlastöðum og
Sigríður Jónsdóttir frá Kóngs-
stöðum í Skíðadal. Við vorum
sex systkinin, fjórar systur og
einn bróðir.
Ég var nú snemma dálítið sér-
stök týpa, ég var svo laus við að
vera búmaður eða að vera við
búskapinn, en þar kom að mér
var trúað fyrir því að sitja yfir
rollunum. f>á var ég átta ára. Ég
sat yfir í ein tvö sumur og svo
datt þetta niður. Aldrei hvarflaði
að mér að fara að búa því ég var
alltaf í smíðunum en hafði næst-
um ekkert til að smíða úr því það
var ekki til neitt af neinu. Það er
varla hægt að segja frá þessu nú
til dags þetta þykir jafnast á við
sögurnar hans vellygna Bjarna.
En þær geta verið dagsannar fyrir
það.
Það var mamma mín sem sá
alltaf um að gefa mér trékassana
undan molasykrinum. Svo gaf
hún mér einstöku sinnum pen-
inga fyrir naglapakka, því ég var
alltaf smíðandi, látlaust, og oft
fékk ég skammir fyrir að hafa
ekki áhuga á neinu öðru en
þessu.
Allt var úr tré. Þó kom að því
er ég stálpaðist að ég fór að
smíða úr málmi, millur á boli og
svoleiðis nokkuð, og hitt og ann-
að smotterí. Pabbi skildi ekki
þessa smíðanáttúru í mér, en það
gerði mamma. Smíðaartin er úr
mömmu ætt, pabbi hennar hann
Jón heitinn, var gullsmiður.
Hann bjó á Kóngsstöðum í
Skíðadal og smíðaði fyrir
bændur. Það var nú svona og
svona að vera að smíða fyrir
aðra, peningar voru sáralítið í
umferð á þeim tíma. Já, það var
Ijótt. Eg á nú engin áhöld eftir
hann en þó náði ég af tilviljun í
eitt þegar hann dó. Hann dó ung-
ur til þess að gera, frá þremur
börnum kornungum, og svo
mátti amma mín sjá um þetta og
pilla þessu upp þarna á Kóngs-
stöðum. Hún var lengi þar, eða
alveg þar til mamma giftist. Þá
fór hún til hennar og fylgdi henni
eftir.
Peningabuddur úr
Vídaiínspostillu
Þó að búmannsáhuginn í mér
hafi ekki rist djúpt og ef til vill
einmitt þess vegna - þá stendur
það mér ennþá fyrir hugskots-
sjónum er ég sat yfir rollunum.
Mér leiddist svona voðalega að
fást við þetta. Maður var rifinn
upp eldsnemma á morgnana og
þurfti svo að reka ærnar upp með
læk, Skriðulæk sem rennur þarna
fyrir ofan Göngustaðakot, og
upp á neðri brún, sem kallað var,
og sitja þar yfir þeim. Þá tók ég
upp á því að búa til pínulítil hjól,
svona tvo þumlunga í þvermál,
alls ekki stærri því ég bjó þau til
úr kvistum, stundum gat ég klof-
ið þá út úr girðingarstaurnum.
Þetta tálgaði ég til með hníf og
setti svo spaða í þessi hjól og gat
í miðjuna og öxul og lét þau í
lækinn, mörg. Ég vildi alltaf hafa
eitthvað í gangi, en það vildi
Ritstj. Nsl.
auðvitað brenna við að einhver
þeirra skoluðust burt, sérstaklega
í rigningum. En ég hafði nógan
tíma til þess að tálga og bæta við.
Af þessu hafði maður gaman í
fásinninu og leiðindunum en ég
reyndi nú að passa rollurnar og
koma með þær heim á réttum
tíma.
Henni ömmu heitinni ofbauð
alveg að ég skyldi tálga svona
mikið, sérstaklega á sunnudög-
um. Hún las alltaf Jónsbókina
sem kölluð var, Vídalínspostillu,
þangað til hún dó, en ekkert las
hún úr henni fyrir mig. Stundum
leit ég í bókina þá, en mér fannst
það vera mest bölvun og lygi,
djöfullinn og helvíti í henni og
annað eftir þessu, alveg morandi.
Bókin var í skinnbandi sem var
farið að trosna og var hún orðin
mjög laus í skinninu. Ég man vel
hvað ég var ágjarn í að eignast
skinnið til þess að búa til úr því
peningabuddu handa mér, en
amma sagði að það fengi ég ekki
fyrr en hún dæi. Nú, nú, tíminn
Jón um tvítugt
leið og þar kom að amma mín dó
og ég var látinn hafa skinnið.
Bókin átti að fara með ömmu í
gröfina, ekki að tala um annað,
og það var gert. Fékk ég skinnið
vegna þess að ég var búinn að
láta hana marglofa þessu. Ég var
þá eitthvað átta eða níu ára og
passaði upp á þetta og lét nú ekki
plata mig svoleiðis. Úr skinninu
gerði ég svo peningabuddur fyirr
mig og aðra.
Silfurkveiktir skeiða-
hnífar og bollabakkar
Maður brasaði við eitt og annað.
Nokkrum árum síðar bjó ég til þó
nokkuð af skeiðahnífum, strákar
voru vitlausir í þá. Eitthvað seldi
ég af þessu en mest gaf ég eða
fékk aldrei borgað. Stykkið kost-
aði sjö krónur. Marga hnífana
smíðaði ég heima í Göngustaða-
koti. Ég silfurkveikti þetta. Það
var silfur í hólkunum og skeiðun-
um að framan og ég kveikti þetta
í e.ldavélinni heima, bjó til pönnu
og rak inn í eldinn. Mér fannst
alltaf betra að kveikja í svoleiðis
eldi en með gasi, það er einhvern
veginn mýkri eldur og ekki eins
leiðinlegur að mér finnst. I elda-
vélina var bæði notaður taðeldur
og svarðareldur og mér fannst
hvort tveggja ágætt. Skaftið gerði
ég úr kýrhorni og ég held þessir
hnífar hafi verið virkilega falleg-
ir. Þeir gátu verið allavega á Iit-
inn og blæbrigðin margvísleg.
Þeir hurfu allir úr höndunum á
mér en löngu síðar var mér skilað
einum aftur af konu sem hafði gef-
ið karli sínum þetta í afmælis-
gjöf. Hún var þá orðin öldruð og
kom til mín og segir: „Ég ætla að
gefa þér þennan hníf, Jón, því
hann er hvergi eins vel geymdur
og hjá þér.“
Ég hafði ekki neinar fyrir-
myndir en það kom nú fyrir að ég
fór út í Hæringsstaði. Þar var
góður smiður, hann Jóhannes
Sigurðsson, sem kenndur er við
Auðnir, og þeir bræður. Hann
gaf mér oft spýtur og nagla og ég
smíðaði úr þessu hitt og annað.
Ég gerði mikið af bollabökkum,
málaði á gler og postulín. Þeir
eru til hérna hingað og þangað,
þó mikið af þeim sé að detta út,
en þeir cru samt til og þykja
ágætir að vera eftir svona strák.
Svo gerði ég kistur líka sem ég
málaði rósir á og margvíslegt flúr
og þær eru til einhvers staðar en
lítið samt af þeim. Ég gerði einn-
ig við skíði og ýmsa aðra muni, til
dæmis bolla af haldararnir brotn-
uðu. Þá var ég vís með að setja
þá á úr málmi.
Hreinasta tilviijun
að menn skrimtu
Það er ekki hægt að lýsa peninga-
leysinu sem var á öllum, ég var
ekki verstur. Tíminn fór þannig
að maður lá í smíðunum heilu
dagana og meira til og fékk aldrei
nokkurn tíma borgað og það var
bara talið sjálfsagt. Þetta var
svipað og þegar ég kom hérna
niður cftir á Dalvík og var búinn
að. gifta mig og leigði hérna út
frá. Það var siður hjá sjómönnum
sem reru á árabátum að gefa öll-
um í maginn. Ég er nærri viss um
að meiri parturinn af Dalvíking-
um hefði bara drepist ef þeim
hefði ekki verið gefinn svona
maturinn. Sveitamenn reyndu
alltaf að gefa mjólk og smjör í
staðinn, en á Dalvík í þann tíð
kom ekki annað til greina en að
vinna eitthvað í staðinn.
Ég varð einu sinni auralaus fyr-
ir jólin, þetta var á kreppuárun-
um og ég man að ég átti varla
nokkurn eyri. Það voru margir
sem svona var ástatt um og kaup-
félagiö bara lokaði, það var ekki
til neins að fara þangað. Þá voru
skömmtunarseðlar sem maður
mátti bara taka visst út á. það var
hreinasta tilviljun að menn
skrimtu af, og síðan var ekki
opnað fyrr en annað hvort seinast
í janúar eða í byrjun febrúar. Því
var betra að eiga eitthvað. Ég bjó
til ramma úr messing og fór með
þá í kaupfélagið og seldi og fékk
25 krónur fyrir. Fyrir þá keypti
ég mikið. Fólk var farið að hirða
Jón gerir við rennibekkinn sinn.
myndir og taka smámyndir og
hafði gaman af að eiga litla mess-
ingramma. Slíkir rammar höfðu
ekki þekkst hér. Ég held að ég
eigi engan eftir.
Aflað réttinda
Þegar ég kom niður á Dalvík fór
ég bara að vinna við hús og fyrsta
húsið sem ég byggði upp á eigin
spýtur var húsið hans Björgvins í
Framnesi, síðar skipstjóra, Jóns-
sonar. Mörk heitir það. Þá var ég
algjörlega réttindalaus maður en
það var ekkert verið að rýna á
það í þá daga. Það voru hérna
karlar, einir fimm ef ekki sex
karlar, sem voru í þessunt smíð-
um og við vorum allir réttinda-
lausir. Síðan var farið að garfa í
því að reyna að útvega okkur
réttindi því ekki er gaman að
vera réttindalaus og okkur var
boðið upp á að ná okkur í rétt-
indi. Það fór þannig fram að við
urðum að smíða sveinsstykki,
leggja fyrst fram teikningu og
smíða svo eftir henni. Síðan var
okkur gefið fyrir þetta og það var
nú ekki Ijótara en það að ég fæ
svo bara meistararéttindi líka, er
bæði með sveinsréttindi og meist-
araréttindi.
Það hafa verið nokkrir sem
hafa beðið mig að taka af sér
stráka í læri en ég sagði alltaf
sömu tugguna, að ég kynni ekki
neitt og ég færi ekki að kenna
þeim og gera þá að sömu sauðun-
um og ég væri sjálfur, og ég tók
aldrei neinn tíl að segja til. Ég
hef heldur ekki kennt sonum
mínum, sem eru sjö, neitt, ekki
nokkurn skapaðan hlut, ekki af
því taginu. Éinn þeirra er húsa-
smiður og hinir hafa allir réttindi
á öðrum sviðum: tveir eru málar-
ar, tveir bifvélavirkjar, einn er
úrsmiður og einn hefur verið í
alls konar skrifvélum og nú síðast
á tölvum. Dætur á ég þrjár sem
ekki eru síðri sonunum þó að
iðnmenntun hafi þær að vísu
ekki.
Meðal fyrstu bíl-
stjóra á Dalvík
Ég var fyrsti bílstjórinn á Dalvík
og keyrði gamla Ford fyrir Sigurð
P. Jónsson verslunarmann. Ég
fór um allar trissur, meira að
segja austur í Vaglaskóg. Við
settum sæti á Fordinn - þetta var
vörubíll, 1927 módel held ég að
hann hafi verið, - fyrsti bíllinn
sem kom hingað til Dalvíkur.
Siggi Jóns sem átti hann tók aldr-
ei próf þótt hann gripi raunar oft
í að keyra. Bíllinn var hafður í
fiski, saltfiski þegar hann var
þurrkaður, keyrður hérna austur
á sandinn, austur á stakkstæðin
sem þá voru en eru nú horfin.
Breitt var á morgnana og svo
þegar stakkað var saman þá var
látið segl utan um og svo keyrði
maður þessu þegar það var orðið
þurrt í hús aftur. Það var alltaf
látlaus keyrsla hjá mér á sumrin
meðan heyskapurinn stóð yfir.
Farið var fram á Tjarnarbakkana
til að taka hey fyrir þá sem heyj-
uðu þar, menn héðan úr þorpinu
sem höfðu kindur.
Bílstjórum þætti það ljótt núna
sem ég keyrði, það verð ég að
segja. Þetta var næstum verra en
moldartroðningar, því að brautin
var byggð fyrir hestakerrur.
Maður lét nú oft miklu meira á
þessa bíla en ætlast var til. Mig
minnir að þeir hafi verið hálft
annað tonn eða eins tonns bílar,
þessir minnstu bílar, og ef maður
stoppaði á götunni á rennisléttu
þá gat bíllinn sigið niður væri
gljúpur jarðvegurinn. Það var
þara ferðin sem hélt þeim uppi.
Það er nú ekki trúlegt.
Miklar húsbyggingar
í Steingrímsfírði
í veru mína á Dalvík kemur nú
allnokkur eyða. Ég skil við fyrri
konu rnína, Ágústu Guðmunds-
dóttur, og fer vestur í Steingríms-
fjörð og er þar með annan fótinn
um tíma. Ég nenni nú ekki að
taka saman hversu lengi. Þá átti
ég orðið þrjú börn. Þar í Stein-
grímsfirði hafði ég alveg ógurlegt
að gera í sambandi við smíðar,
alveg hreint svakaleg vinna. Þá
var að hefjast uppgangur þar,
húsbyggingar. Ég var á Drangs-
nesi og líka á Hólmavík. Á
Drangsnesi innréttaði ég alveg
eitt hús, alveg eins og það lagði
sig, og málaði það. Húsið var
byggt allt saman úr rekavið. Það
var einhver að segja mér nýlega
sem hefði séð það að röndin sem
ég málaði í forstofunni væri þar
enn, rósarönd. Allt santan hvert
Pása hjá ve^avinnuniunnum. Frá vinstri: Eiríkur Líndals, Valdemar Jóhannssun, Elenór
Þurleifssun, Jón Bjurnssun. Ljósmynd: J.H.
12 NORÐURSLÓÐ