Ráðunautafundur - 15.02.1989, Qupperneq 117

-109-
RÁÐUNAUTAFUNDUR 1989
Skógrækt, erfdavistfrædi og kynbætur
Þorsteinn Tómasson
Rannsóknastofnun landbúnaðarins
Allar tegundir plantna vaxa í umhverfi sem er breytilegt bæði í tíma og rúmi. Við
þessum breytileika hafa tegundirnar brugðist með því að með þeim hefur skapast
erfðabreytileiki sem svarar til tiltekinna þátta í umhverfinu og með því að varðveita
breytileika innan staðbundinna erfðahópa (Levin, 1963).
Erfðavistfræði nefnist sú fræðigrein sem fjallar um tengsl erfða og umhverfis og
er hún einn megin grundvöllurinn að skilvirkum plöntukynbótum. Sérstaklega á það
við um kynbætur trjáa þar sem ættliðabil er langt og áhætta vegna rangra ákvarðana
um gróðursetningar hlutfallslega mikil.
Sem dæmi um þetta er hin mikla áhersla sem Svíar hafa lagt i erfðavistfræði
trjáa en þeir hafa verið sporgöngumenn í þessum fræðum allt frá vinnu Tureson
1922, sem fyrstur kynnti hugtakið staðbrigði (ekotypa).
Þær reglur sem af þessu starfi hafa leitt um hvernig skuli staðið að kynbótum og
að öflun fræs hafa haft mjög mikil jákvæð áhrif á arðsemi skógræktar í Svíþjóð.
(Erikson, 1982). Skógrækt í Svíþjóð byggir einkum á innlendum tegundum, skógarfuru
(Pinus sylvestris) og greni (Picea abies) en einnig hafa aðrar tegundir verið
rannsakaðar um langt árabil, og hefur stafafuran (Pinus contorta) vakið mikla athygli
sem nýtt nytjatré í Skandinavíu. Þrátt fyrir ítarlegar rannsóknir og niðurstöður sem
bentu til þess að verulegs ávinnings væri að vænta af ræktun stafafurunnar hafa
Svíar þó verið varkárir og í upphafi níunda áratugarins mátti hlutfall stafafuru
einungis vera fjórðungur af því sem gróðursett var af innlendri skógarfuru í norður
Svíþjóð (Gullberg, 1982).
Þrátt fyrir góðan undirbúning virðist þó sem Svíar hafi lent í nokkrum vanda með
ræktun stafafurunnar á síðustu árum vegna frostskaða og sjúkdóma (Aðalsteinn
Sigurðsson, 1988).
Á íslandi er vaxandi áhugi á skógrækt og jafnvel rætt um skógrækt sem
atvinnugrein sem að nokkru geti vegið á móti samdrætti í hefðbundnum landbúnaði.
Á íslandi vex engin innlend trjátegund sem hentar til framleiðslu á gagnviði ólíkt
því sem er á flestum öðrum stöðum þar sem skógrækt er atvinnugrein og allt fræ
aðfengið víða að. í ljósi þeirrar reynslu sem þegar er fengin af skógrækt á íslandi
svo og reynslu annarra þjóða af ræktun innfluttra tegunda þarf því að leggja