Dagblaðið Vísir - DV - 01.04.2016, Síða 36

28 Menning Helgarblað 1.–4. apríl 2016
Traust fasteignaviðskipti
og persónuleg þjónusta
- þinn lykill að nýju heimili
414 6600 | nyttheimili.is
FRÍTT
SÖLUMAT
Reynir Eringsson
820 2145
Skúli Sigurðarsson
898 7209
Guðjón Guðmundsson
899 2694
Fasteignasala
Leigumiðlun
Metsölulisti
Eymundsson
23.–29. mars 2016
Liza Marklund
1 JárnblóðLiza Marklund
2 MerktEmelie Schepp
3 Í hita leiksinsViveca Sten
4 The very worst of Dagsson
Hugleikur Dagsson
5 Independent PeopleHalldór Laxness
6 Meira blóðJo Nesbø
7 Sagas Of The Icelanders
Ýmsir höfundar
8 Saga af nýju ættarnafni
Elena Ferrante
9 Einn af okkurÅsne Seierstad
10 NicelandKristján Ingi Einarsson
Dauðastríð – í þykjustunni
n Krieg, nýjasta sviðsverk Ragnars Kjartanssonar, sýnt í Berlín n Leikari klukku-
D
ramatísk sinfóníutónlistin
hefst og flauelstjaldið er
dregið upp.
Á sviðinu er gamaldags
yfirdrifin og leikhúsleg leik-
mynd, handgerð niður í smæstu smá-
atriði: Hólar, hæðir, lauflaus tré, um-
merki um stríð, fallbyssa, glóðareldur
á jörðinni, brotin grindverk, lík liggja
eins og hráviði á sviðinu, hvítur fáni,
blóðrauður himinn handan við fjöll-
in en ofar á himinháu leiktjaldinu er
máluð ljósblá skýjahula.
Eftir nokkrar mínútur – þegar
maður hefur fengið tíma til að virða
fyrir sér sviðsmyndina og smjúga inn í
tónlistina – sér maður glitta í líf. Hönd
birtist bak við einn hólinn. Hægt og
þjáningarfullt skríður víg búinn prúss-
neskur hermaður (leikinn af Maxim-
ilian Brauer) yfir hæðina: með skraut-
legan hjálm, í bláum og rauðum
jakka, slíður í beltinu, í gulum buxum
og skyrtu og hvítum stígvélum.
Hann reynir að reisa sig við en
öskrar af þjáningu og hnígur nið-
ur í moldina. Hann emjar og engist.
Undir ómar dramatísk en viðmótsþýð
– eiginlega melódramatísk – tónlistin.
Hann er að deyja.
Og þannig heldur hann áfram
næsta klukkutímann – deyjandi.
Hann grætur hástöfum og þjáist til-
gerðarlega, kveinar leikhúslega og
kvelst þykjustulega.
Þannig er einþáttungsóperan
Krieg – eða Stríð – eftir Ragnar
Kjartans son, við tónlist Kjartans
Sveinssonar, sem sýnd er í Volks-
bühne leikhúsinu í Berlín.
Rómantískt málverk á sviði
Krieg er annað sviðsverkið sem Ragnar
og Kjartan vinna saman. Síðast gerðu
þeir Kraftbirtingarhljóm guðdómsins
fyrir sama leikhús, en verkið var síðar
sett upp í Borgarleikhúsinu.
Kraftbirtingarhljómur guðdóms-
ins var óður til sviðsmyndarinnar,
þess hluta leikhússins sem alltaf
stendur í bakgrunni á bak við
leikar ana. Með því að bregða upp
nokkrum handmáluðum sviðsmynd-
um, sem hreyfðust hægt með hjálp
frábærrar lýsingar og annarra sviðs-
brellna, reyndi Ragnar að nálgast þá
ægifegurð sem listamaðurinn Ólafur
Ljósvíkingur stendur stöðugt frammi
fyrir í Heimsljósi Halldórs Laxness.
Útlit sýningarinnar sótti inn-
blástur í gamlar leikhússviðsmyndir
og rómantísk málverk, þar sem feg-
urð heimsins hafði verið fönguð í
hádramatískum náttúrumyndum.
Verkið var eins og tilraun til að gera
fagurfræði klassíska rómantíska
landslagsmálverksins – í anda þýskra
19. aldar málara á borð við Caspar
David Friedrich og Andreas Aschen-
bach – viðeigandi fyrir nútímann.
Verkið var lifandi málverk, það
sem hefur verið kallað tablaue vivant,
við tónverk Kjartans. Þeir léku sér
með tvö hundruð ára gamla og, að
því er hefur virst, úrelta hefð, horfðu
aftur til tíma þegar listamaðurinn var
ekki álitinn eiga að nota verkið til að
íhuga stöðu sína, pólitískt og félags-
lega, heldur mátti hann einfaldlega
leita að fegurðinni og reyna að miðla
henni.
En viðfangsefni Ragnars var samt
allt annað en rómantísku málaranna,
það var nefnilega ekki ægifegurð nátt-
úrunnar eða umheimsins, heldur feg-
urð listarinnar, fegurðin eftir að lista-
maðurinn hefur reynt að miðla henni,
fegurð málverksins og fegurð sviðs-
myndarinnar. Verkið vann þannig
með klisjur og „pastiche“, en endur-
vinnslan var ekki endurtekning eða
eftirherma heldur nýstárlegur óður til
listsköpunar fyrri tíma, óður til hinn-
ar einlægu upplifunar á fegurðinni
sem hefur ekki átt jafn mikið upp á
pallborðið í listheiminum undanfar-
in hundrað ár.
Fjallar ekki um dauðann
Krieg heldur áfram þar sem frá var
horfið í síðasta verki. En nú er leik-
arinn stiginn inn í rómantísku sviðs-
myndina og sviðsljósinu er beint
að honum, á Leikarann (með stóru
L-i) og leikinn sjálfan. Ragnar segir
í kynningu verksins að það sé inn-
blásið af því þegar hann lék sér að því
að leika deyjandi hermann – eins og
atriði úr bíómynd – þegar hann var
barn.
Þó að á sviðinu sé hermaður deyj-
andi í heilan klukkutíma, vakti verkið
nánast engar hugsanir hjá mér um
dauðann. Þó að vissulega megi leiða
hugann að forgengileika tilverunnar,
hetjudáðum og karlmennsku, stríð-
um og langdreginni þjáningu 18. ald-
ar hermanna á vígvellinum er alltaf
grafið undan því með endurtekninga-
sömum ofleiknum. Manni er stöðugt
sýnt að leikarinn sé að leika, og mað-
ur gleymir sér því aldrei í aðstæð-
unum, á vígvellinum. Verkið segir
manni því ósköp lítið um dauðann –
og er líklega ekki ætlað að gera það.
Við fylgjumst ekki með raunsæis-
legu dauðastríði hermanns, heldur
sviðsleikara að leika dauðastríð. Að
segja „fylgjumst með“ er jafnvel rangt,
því það gerir ráð fyrir hreyfingu, fram-
vindu eða línulegri frásögn, en í verk-
inu er ekkert slíkt. Krieg er málverk.
Lifandi málverk af sviðsleikara í miðri
dramatískri dauðasenu.
Eins og í öðrum fígúratífum mál-
verkum er vissulega hægt að smíða
sögu sjálfur í huganum: „Fyrst reynir
persónan að lyfta sverðinu og virðist
vilja halda stríðinu áfram – fyrir
hverju er hann að berjast? – svo sér
hann andlit einhvers sem hann þekk-
ir í líkhrúgunni og grætur – er þetta
bróðir hans, vinur eða herforingi?
– seinna styður hann sig við byssu –
ætlar hann að enda þennan tilgangs-
lausa og þjáningarfulla lífróður? Af
hverju er hann bara einn eftir á víg-
vellinum?“ En svörin skipta litlu máli.
Það er líka hægt að leita að fram-
vindu í tónlist Kjartans, en á sama
hátt og myndheimurinn endurvinnur
hefðina meðvitað er tónlistin aldrei
sérstaklega afgerandi – eiginlega
klisjukennd og „kitsch“ (sérstaklega
þegar hún er leikin í græjum sem ná
Krieg
Handrit og leikstjórn: Ragnar Kjartansson
Tónlist: Kjartan Sveinsson
Upptaka: Deutsches Filmorchester
Babelsberg
Búningar: Tabea Braun
Málarar: Christoph Fischer, Anton Hä-
gebarth, Camilla Hägebarth, Ragnar Kjart-
ansson, Julia Krawczynski, Anda Skrejane
Ljós: Johannes Zotz
Dramatúrg: Henning Nass
Sýnt í Volksbühne
Kristján Guðjónsson
kristjan@dv.is
Leikhús
Leikurinn sem myndlist Þrykk eftir japanska listamanninn Toyohara Kunichika frá 1894,
sem sýnir kabuki-leikarann Ichikawa Sadanji I í hlutverki samúræjans Akiyama Kii no kami. Í
atriðinu er persónan að fremja kviðristu, Seppuki, hefðbundið japanskt heiðurssjálfsvíg.
„Krieg er málverk.
Lifandi málverk
af sviðsleikara í miðri
dramatískri dauðasenu.