Norðurslóð - 15.12.2005, Qupperneq 8

8 - Norðurslóð
Haust
Ursvalur morgunn,
þoka niður á tún,
súld í brjóstinu.
Gullhamrar gærdagsins
virka ekki í dag.
Eitthvað fór úrskeiðis.
Skyldi morgundagurinn
verða góður?
Rimarnar lokuðu
sjóndeildarhringnum
áður fyrr.
Svo fór eg að heiman,
þær fluttu með mér.
Nú hvíli eg augu mín
á hlíðum þeirra
þegar víðáttan þreytir mig.
Þú söðlar hest þinn,
leitar einn á vit fjallsins
í morgunskímunni.
Efþú brynnir honum
í læknum á heiðinni,
líttu þá niður í dalinn
sem gaf þér ungum kraft
til að stíga á bak
þessum villta hesti
sem ber þig í ógöngur.
Heiða
Hrings-
dóttir
fædd 1961,
er hjúkrun-
arkona á
Dalvík og
býr í Svæði.
Talfrclsi unglingsins
Ég tala við ömmu,
þegar mig vantar kjól á
árshátíðina.
Ég tala við afa,
þegar mig vantar peninga.
Ég tala við pabba,
þegar mig vantar bílinn.
Ég tala við mömmu,
þegar mig vantar hrein föt.
Ég tala við vinina,
um allt annað.
Hvað!
er ekki talfrelsi í þessu landi?
Til Ömmu
Elsku besta amma mín
alltaf mjúk var höndin þín.
Mig þú breiddir ofaná,
engla baðst svo um að sjá.
Þú kenndir mér kvæði og hvað
væri rétt,
kærleikur þinn gerði störfin öll
létt.
Hjá þér ég skjól og hlýju fann,
þitt hjartalag gerði mig betri
mann.
Vinátta
Að eiga vin á ævibraut
er ekki lítils virði
Það lífgar, gleður, læknar þraul
og léttir lífsins byrði.
Störukcppni
Ég hef staðið mig vel
í störukeppni við dauðann,
svo oft hef ég horfst
í augu við hann
og unnið.
Sjónvarpið
Fyrsta vísan sem ég orti og skráði
niður, þegar ég var 10 ára. Sendi
hana í Stundina okkar þar sem
hún var lesin upp.
í sjónvarpinu við sjáum margt
sem er vert að skoða.
Blíðalogn og blómaskart
böl og mikinn voða.
Minning
Það mun hafa verið í öðrum bekk í
barnaskólanum á Dalvík sem Stefán
Bjarman kenndi okkur söng. Ekki
man ég margt úr tímunum, en sé
Stefán fyrir mér, þennan stóra og höfðing-
lega mann með myndarlegt nef, þar sem
hann situr við flygilinn, spilar undir sönginn
og kemur inn á milli með ábendingar og
athugasemdir um raddbeitinguna hjá okkur.
Hann átti stóran rauðköflóttan neftóbak-
sklút. Það hefur líklega verið við skólaupp-
sögn. Stefán sat við flygilinn og spilaði undir
söng á milli atriða. Þá var það mitt í ræðu
Steingríms skólastjóra, að hávær og hressi-
leg snýta kvað við frá flyglinum og rauf hina
hátíðlegu stemningu. Éinkennilegt hvernig
svona smáatvik festast í huga manns. En eftir
á að hyggja er þessi snýta líklega táknræn
um Stefán Bjarman. Hann var ekki maður
sem hegðaði sér endilega eftir siðabókum,
heldur lifði lífinu á sinn persónulega hátt
og hafði sína hentisemi. Hann sagði á efri
árum að sig hefði alveg skort metnað til að
sækjast eftir borgaralegum vegtyllum. Það
var áreiðanlega rétt. En hins vegar er hann
minnisstæðari þeim sem þekktu hann, jafn-
vel aðeins lítið eitt, en margir aðrir sem hærri
stöður skipuðu.
I
Mér finnst maklegt að minnast Stefáns
Bjarman í Norðurslóð. Þótt hann væri ekki
Svarfdælingur og ætti meginhluta ævinnar
heima utan byggðarlagsins, kom hann við
sögu þess og er engan veginn gleymdur
Dalvíkingum sem komnir eru yfir miðjan
aldur og mega minnast dvalar hans í bænum
- eða þorpinu eins og þá var sagt.
Stefán átti heima á Dalvík tvö tímabil.
Fyrsl kom hann árið 1937, hafði þá árin á
undan fengist aðallega við kennslu og skrif-
stofustörf í Reykjavík og á Akureyri, en til
Dalvíkur kom hann frá kennslu á Siglufirði.
Stefán tók við skólastjórn unglingadeildar
Dalvíkurskóla af Pétri Finnbogasyni (ævi-
saga hans, rituð af Gunnari bróður hans, kom
út fyrir nokkrum árum). Stefán gegndi þessu
starfi í þrjú ár, til 1940. En það kemur á óvart
og sýnir fjöllyndi hans, að árið 1939 sótti
hann um starf hafnarstjóra á Dalvík þegar
sú staða var fyrst auglýst (Saga Dalvíkur III,
373). Steingrímur Þorsteinsson var þá ráðinn
hafnarstjóri, en 1942 tók Gunnar Jónsson við
því starfi og gegndi síðan um áratugaskeið
eins og Dalvíkingar muna vel. - Frá 1940
bjó Stefán Bjarman á Akureyri og fékkst við
kennslu og skrifslofustörf sem fyrr. - Svo
var það árið 1949 að hann kom aftur út eftir
og varð kennari við unglinga- og miðskól-
ann á Dalvík. En 1956 fluttist hann enn til
Akureyrar og var skrifstofustjóri vinnumið-
lunarskrifstofunnar til 1968.
Kennslu Stefáns get ég ekki lýst af eigin
raun fram yfir það sem í upphafi sagði. En
tveir af nemendum hans í unglingaskólanum,
gamlir nágrannar mínir, Jóhann Tryggvason
og Nanna Jónasdóttir, hafa lýst honum fyrir
mér sem mjög lifandi og skemmtilegum
kennara. Hann hélt sig ekki stíft við bókina,
tók útúrdúra og sagði sögur þegar tilefni
gafst, af sinni víðtæku reynslu og þekkingu.
Hann var svolítið óútreiknanlegur, sagði
Nanna,en hafði góð tök á nemendahópnum.
Hann kenndi ýmsar greinar, til dæmis land-
afræði, en sérstaklega var hann rómaður
enskukennari, sem ekki kemur á óvart,
slíkt vald sem hann hafði á þeirri tungu.
Þeim Jóhanni og Nönnu ber saman um að
hann hafi verið virtur kennari, enda naut sú
starfsstétt almennt virðingar í þá daga. Hann
hneigðist alla tíð nokkuð til víns, en aldrei
kom það niður á kennslu hans, þótt stundum
mætti merkja af honum áfengislykt, sagði
Jóhann. Um skeið bjuggu þau hjón, Stefán
og Þóra, í Sunnuhvoli, en síðustu árin á
Dalvík áttu þau heima á Bjarkarbraut 5.
Ekki mun Stefán Bjarman hafa blandað
sér mikið í almenn mál á Dalvík, en hann naut
virðingar á staðnum, jafnt meðal pólitískra
samherja sem andstæðinga, sagði Jóhann mér,
en Stefán var alla tíð mjög pólitískur, róttæk-
ur vinstri maður. Það leyndi sér ekki í fram-
göngu hans að þar fór heimsborgari, þó hann
væri engu síður alþýðlegur og án alls yfirlætis.
í söngmálum Dalvíkur lét hann til sín taka,
því að forgöngu hans var stofnað Söngfélagið
Sindri 1952. Stefán stjórnaði þeim kór þar til
hann fluttist burtu, en Sindri var fyrirrennari
Karlakórs Dalvíkur. í tónlistarsögu byggðar-
lagsins skipar Stefán því merkissess sem sjást
mun þegar sú saga verður sögð.
um Stefán
Nanna Jónasdóttir lét í ljós við mig að
hann myndi hafa notið sín betur sem kenn-
ari með eldri og þroskaðri nemendum.
Vafalaust er það rétt. Samt hefur Stefán haft
ánægju af kennslunni og gaman af að kynn-
ast ungu fólki, þótt hann hefði ekki búið sig
undir kennslu með formlegu námi frernur en
önnur störf sín. Hann var líka mjög vel að sér
í tónlist, hafði ágæta heyrn í þeim efnum og
stjórnaði skólakórnum með rniklum tilþrif-
um. Víst má sjá slíkan mann fyrir sér við ann-
ars konar menntastofnanir en unglingaskóla.
Sú ályktun er því nærtæk að hæfileikum hans
hefði mátt verja betur en í þeim störfum sem
urðu lífshlutverk hans. En meiru skiptir að
Stefán Bjarman reyndist nemendum sínum
vel, opnaði fyrir þeim víðari heim en þeir
höfðu áður kynnst. Hann bar umhyggju fyrir
þeim og uppskar hlýjan hug þeirra þaðan í
frá. Það eru mannleg verðmæti sem endast
ævilangt að kynnast slíkum kennurum og
fullur vafi á að orðstír Stefáns hefði orðið
meiri á öðrum starfsvettvangi.
II
Stefán Árnason, sem síðar tók upp ættar-
nafnið Bjarman, fæddist 10. janúar 1894, á
Nautabúi í Lýtingsstaðahreppi í Skagafirði,
en ólst upp á Reykjum í Tungusveil.
Foreldrar hans voru Árni Eiríksson og
Steinunn Jónsdóttir. Þau voru af grónum
skagfirskum ættum, en að einum fjórða
var ætt Stefáns úr Þingeyjarsýslu. Hann
var af miklum fremdarmönnum kominn;
langafi hans í móðurætt var Sveinn Pálsson
læknir og náttúrfræðingur, en langalangafi
Bjarni Pálsson, fyrsti landlæknir íslands (frá
Upsum). Forfaðir hans lengra aftur var Skúli
Magnússon fógeti.
Árni Eiríksson, faðir Stefáns, var gáf-
aður maður, en fyrir meinleg atvik komst
hann ekki til langskólanáms. En hann var
tónhneigður og nam tónlist í Reykjavík,
hjá Jónasi Helgasyni, söng og orgelspil. Þau
áhrif bar Árni heim í Skagafjörð. Synir hans
tveir, Stefán og Sveinn Bjarman, sem varð
aðalbókari KEA á Akureyri, eri'ðu tónlist-
arhneigð föður síns og komu báðir við tón-
listarlíf á Norðurlandi.
Um fermingaraldur fluttist Stefán ineð
fjölskyldu sinni úr Skagafirði til Akureyrar
þar sem foreldrar hans bjuggu upp frá því
og Árni gerðist gjaldkeri við íslandsbanka.
Stefán lauk námi í Gagnfræðaskólanum
á Akureyri 1911. Síðar lá leið hans til
Reykjavíkur til náms í Menntaskólanum.
Þá fékk hann að búa í hinu fræga Unuhúsi,
hjá Unu og Erlendi syni hennar, en þangað
þyrptist óvenjuleg sveit ungra andans manna
þjóðarinnar, svo sem margsinnis hefur verið
rakið opinberlega. Stefán varð mikill vinur
Erlendar og tengdi þá í senn áhugi á tónlist
og bókmenntum og einnig munu stjórnmála-
skoðanir þeirra hafa farið saman. Alla tíð
mat Stefán Erlend öðrum mönnum meira
og kynnin af honum örvuðu hann til þeirra
andlegu afreka sem hann vann.
En sá víðtæki menningaráhugi sem glædd-
ist í Unuhúsi varð líka til að glepja Stefán
við skólanámið og fór svo að hann hætti því
eftir fjórða bekk. Næstu árin var hann nokk-
uð óráðinn, ætlaði um sinn að bæta sér upp
ósigur á menntabraut með því að auðgast
á kaupsýslu, en það fór út um þúfur, enda
áhugi hans og hæfileikar engan veginn á því
sviði. Upp úr því fór Stefán af landi brott,
Bjarman
Eftir
Gunnar
Stefáns-
son
vestur um haf. I fimm ár, 1925-30, bjó hann
í Kanada og Bandaríkjunum og fékkst við
banka- og vátryggingarstörf og fleira. Þetta
var rnikill mótunar- og reynslutími, Stefán
öðlaðist þá kunnugleika af Vesturheimi,
mannþekkingu og færni í enskri tungu
sem síðar kom honum að góðu gagni. Á
þessum árum kynntist hann ýmsum Vestur-
Islendingum, þeirra frægastur var Stephan
G. Stephansson, sýslungi Stefáns Bjarman.
Hann hreifst mjög af skáldinu sem hann sat
með eitt sinn í fámennu samsæti í Winnipeg,
og hafði þau orð síðar að Stephan G. hefði
verið „fallegasti vínneytandi“ sem hann
hefði kynnst.
Eftir heimkomuna til íslands tóku við
kennslu- og skrifstofustörf á Norðurlandi
sem áður var rakið og loks störfin hjá vinn-
umiðlunaskrifstofu Akureyrar. Árið 1931
kvæntist Stefán Ágústu Kolbeinsdóttur
saumakonu, en þau slitu samvistir 1937. Síðar
hóf hann sambúð með Þóru Eiðsdóttur iðn-
verkakonu og gengu þau í hjónaband 1957.
Stefán eignaðist ekki afkomendur.
Á fimmta áratug síðustu aldar vann Stefán
Bjarman þau störf sem einkum halda nafni
hans á lofti, en það eru þýðingar á öndvegis-
verkum í bandarískum bókmenntum. Fyrst
þýddi hann söguna The Grapes of Wrath,
Þrúgur reiðinnar, eftir John Steinbeck. Það
var snemma á styrjaldarárunum sem Stefáni
barst sú bók ný af nálinni og fannst honum
þegar að sagan yrði að koma út á íslensku.
Þýðing þessarar miklu bókar kom út í
tveimur bindum á árunum 1943-44. Þá þýddi
Stefán, ásamt öðrum, tvær sögur eftir Pearl
Buck, Drekakyn, 1945, og Búrma, 1948.
Síðan kom saga þriðja Bandaríkjamannsins
og þess frægasta, Ernests Hemingways, For
Whom the Bell Tolls, sem þýðandinn nefndi
Hverjum klukkan glymur, en útgefandinn
vildi nefna Klukkan kallar þegar hún kom
út. Þessi þýðing var lengi í deiglunni og sagð-
ist Stefán ekki hafa getað sinnt henni fyrstu
kennaraárin á Dalvík, enda hefði hann þá
líka tekið að sér bókhald fyrir tvö útgerð-
arfélög og eitt nótaverkstæði á staðnum,
- það hefur vafalaust verið á vegum Kristins
Jónssonar. En þýðingunni lauk Stefán, for-
málinn er skrifaður í Sunnuhvoli í nóvember
1951, en í árslok kom bókin út. - Þar með
var ekki lokið þýðingastarfi hans. Á efri
árum þýddi hann enn tvær bækur, það eru
Brœðurnir Rico eftir belgíska glæpasagna-
höfundinn Georges Sinrenon, 1970, og loks
Umrenningar (Landstrykere) eftir norska
sagnameistarann Knut Hamsun, 1972-73.
Það voru sannarlega engir aukvisar í rithöf-
undahópi sem Stefán Bjarman glímdi við.
Af þýðingum Stefáns eru frægastar
Þrúgur reiðinnar og Hverjum klukkan glym-
ur. Hafa báðar verið endurútgefnar tvisvar,
sú seinni með þeim titli sem þýðandinn valdi
henni. Þessi stórverk munu öllum ógleym-
anleg sem lesið hafa. Þýðingar Stefáns eru
gerðar af mikilli íþrótt og nýtur orðfærni
hans og stílþróttur sín sérstaklega vel í hinni
litríku og átakanlegu skáldsögu Steinbecks.
Hverjum klukkan glymur er geysilega vand-
þýdd saga, sumir segja óþýðanleg, samin á
„spænskri amerísku“, en hún gerist í borg-
arastyrjöldinni á Spáni. Vandkvæðunum á
að þýða þessa bók lýsir vinur þýðandans,
Halldór Laxness, með miklum tilþrif-
um í bréfi til hans á áttræðisafmælinu (í
Þjóðhátíðarrollú), en sjálfur hafði Halldór
áður þýtt Vopnin kvödd eftir Hemingway
og mátti því trútt um tala. En hann dáist
að kjarki Stefáns og segir að með Hverjum
klukkan glymur hafi hann skilað „einstöku
og rnjög svo virðíngarverðu verki í íslensk-
um þýðíngabókmentum.“ - Annars er ekki
staður til þess hér að lýsa þýðingum Stefáns
Bjarman frekar. Sjálfur sagði hann söguna af
þýðingunni á bók Hemingways í löngu bréfi
til Sigfúsar Daðasonar sem birtist í Andvara
1988. Aðdragandi þess bréfs og tildrög er