Dagblaðið Vísir - DV - 17.03.2017, Side 37

Helgarblað 17.–20. mars 2017 Menning 33
G
uðrún Ingólfsdóttir hlýtur
Menningarverðlaun DV í
fræðaflokki fyrir bókina Á
hverju liggja ekki vorar göf­
ugu kellíngar sem kom út
í ritröðinni Sýnisbækur íslenskrar
alþýðumenningar hjá Háskólaútgáf­
unni.
„Í verkinu Á hverju liggja ekki
vorar göfugu kellíngar fjallar Guðrún
Ingólfsdóttir um sambúð bóka og ís­
lenskra kvenna á líflegan og einkar
læsilegan hátt,“ segir í umsögn dóm­
nefndar.
„Mikið nýmæli er að bókinni enda
hefur svipuð rannsókn á bókmenn­
ingu kvenna hvorki verið gerð hér­
lendis né erlendis. Bókin er einstak­
lega vönduð og með rannsókn sinni
opnar Guðrún lesendum nýja sýn
og merkilega á líf íslenskra kvenna á
miðöldum til 1730. Bókin er fjársjóð­
ur fyrir þau sem eru áhugasöm um
kvennasögu og kvennabókmenntir.“
Innsýn í hugarheim og
veraldarsýn kvenna
Guðrún segir að hugmyndin að rann­
sókninni hafi upphaflega kvikn­
að árið 2011 þegar hún vann að
doktorsritgerð sinni um bókmenn­
ingu, þekkingu og sjálfsmynd karla og
kvenna á 18. öld. „Það má eiginlega
segja að upphafið sé í doktorsvörn­
inni, þá spurði einn andmælandinn:
ef þú vissir allt sem þú veist í dag hvað
hefðir þú skrifað um? Þá svaraði ég:
um konurnar!“ segir Guðrún.
„Það var líka mikil kveikja að
bæði amma mín og mamma voru
miklar bókakonur. Pabbi var ástríðu­
bókasafnari og þurfti bækur fyrir sitt
starf en mamma var hins vegar lítt
skólagengin en engu að síður mikill
ástríðulesandi. Þau voru bæði fædd
1917 og maður horfði eiginlega inn
í annan heim með því að alast upp
hjá fólki sem er fætt svona snemma
á öldinni. Það er
auðvitað ekki hægt
að breiða yfir þá
bitru staðreynd að
konur voru allar
götur fram á 20.
öld útilokaðar frá
æðri menntun og
komust varla á
skólabekk fyrr en
upp úr miðri 19.
öld þegar Kvenna­
skólinn var stofn­
aður,“ segir Guð­
rún.
Þessi skortur
á opinberri menntun hefur gert að
verkum að menn hafa talað niður
hlut kvenna í bókmenningu þjóðar­
innar og talið hann hafa verið mjög
takmarkaðan. „Ég hef oft verið
spurð af hverju ég sé
eiginlega að rann­
saka þetta: „Áttu þær
nokkuð einhverjar
bækur, fengu þær ekki
bara bækur í arf og
höfðu þær ekki fyrst
og fremst peninga­
gildi fyrir þær frekar
en að þær væru tæki til
menntunar, þroska og
uppspretta skemmt­
unar?“ En það er ljóst
að bókaeign kvenna
var miklu fjölbreyttari
en fólk ímyndar sér og
margar hverjar fengu
nasasjón af því sem kennt var í stól­
skólunum. Á síðari hluta 17. aldar
fer maður að sjá bækur í höndum
kvenna af lærðari stigum. Alþýðu­
konur gátu líka átt bækur, en það var
dýrt að framleiða þær svo það liggur
í hlutarins eðli að það voru fyrst og
fremst konur af efri stigum samfé­
lagsins sem áttu bækur.“
Guðrún segir að með því að rann­
saka þessi handrit sem hafa verið í
eigu kvenna í gegnum aldirnar fái
maður betri hugmynd um menntun
þeirra, innsýn í hugarheim þeirra og
veraldarsýn. En það er þó oft hægara
sagt en gert að grafa upp þessi hand­
rit. „Hlutur kvenna í bókmenningu
er frekar illa skráður í handrita­
skrám svo ég þurfti að setjast nið­
ur úti á Landsbókasafni og fletta yfir
600 handritum í leit að sporum eftir
konur. Það þarf svolítið að kafa eftir
hlut kvenna. Það er ekki fyrr en á síð­
ustu árum sem fræðimenn hafa sýnt
þessu efni áhuga.“ n
Fjársjóður
fyrir áhugafólk
um kvennasögu
Guðrún InGólfsdóttIr hlýtur Menningar-
verðlaun Dv í flokki fræðibóka
HIldur BjarnadóttIr hlýtur verðlaunin
í flokki MynDlistar
Þessi verk voru
einnig tilnefnD í
flokknuM
dómnefnd: Árni Matthíasson (formað-
ur), Hildigunnur Þráinsdóttir og Soffía
Auður Birgisdóttir.
n Íslenskar fléttur eftir Hörð Kristinsson
n Leitin að svarta víkingnum eftir
Bergsvein Birgisson
n Nóttin sem öllu breytti eftir
Sóleyju Eiríksdóttur
n Jón lærði eftir Viðar Hreinsson
H
ildur Bjarnadóttir myndlistar­
maður hlýtur Menningar­
verðlaun DV í myndlistar­
flokki fyrir sýningar í Listasafni
Reykjavíkur – Kjarvalsstöðum
og Hverfisgalleríi árið 2016.
Í umsögn dómnefndar segir:
„Hildur Bjarnadóttir hélt tvær sýn­
ingar í Reykjavík á síðasta ári sem
undirstrikuðu vel sérstöðu hennar
og einstakan skilning hennar á efni­
við sínum og aðferðum. Hildur hefur
um árabil verið einn framsæknasti
textíllistamaður okkar og hefur í raun
umbylt því hvernig við lítum á til­
gang og möguleika þessa listmiðils.
Sýning hennar í Vestursal Kjarvals­
staða bar heitið Vistkerfi lita og sam­
anstóð af lituðum textíl. Litina hafði
Hildur unnið úr gróðri af landspildu
sem hún á í Flóahreppi en þar vex
blóðberg, krossmaðra, hrútaberja­
lyng, þursaskegg, klófífa, hálmgresi
og mýrasóley, ilmreyr, bugðupuntur,
mjaðjurt, og fleira. Allan þennan
gróður má nota til að lita þræði og
ofið efni. Sýningarverkefnið verður
þannig skráning á landinu og nátt­
úrunni, yfirlit yfir það vistkerfi sem
þrífst á þessum bletti á Suðurlandi.
Undir lok árs opnaði Hildur svo aðra
sýningu í Hverfisgalleríi þar sem hún
sýndi nýjustu verk sín.“
að eiga sér rætur í stað
„Ég eignaðist þessa landspildu í
Flóahreppi fyrir nokkrum árum. Úr
plöntunum á landinu hef ég unnið
lit, notað hann til að lita garn og síð­
an ofið verk og einnig til að lita silki­
efni,“ segir Hildur Bjarnadóttir en
verkin sem sýnd voru á Kjarvalsstöð­
um á sýningunni Vistkerfi lita eru
enn fremur hluti af doktorsverkefni
Hildar frá Listháskólanum í Bergen
sem hún varði í febrúar.
„Þetta verkefni fjallar um að
eiga sér rætur í ákveðnum stað,
hvernig við tengjumst stað í gegnum
plönturnar sem vaxa þar, hvernig
áhrif mín og mannfólksins almennt
á landið koma fram í þessum lit sem
plönturnar taka upp úr jarðveginum.
Plönturnar taka nefnilega í sig upp­
lýsingar úr jarðveginum og úr and­
rúmsloftinu, taka inn allt sem er að
gerast þar og hefur gerst í mörg ár á
undan – þær eru nánast eins og upp­
tökutæki. Ég tíni plöntur á tilteknum
stað, sýð þær og næ úr þeim þessum
upplýsingum,“ útskýrir Hildur.
„Ég nota litina því sem upplýs­
ingagjafa tengda staðnum, þeir
hafa alltaf þessa staðbundnu eigin­
leika. Plönturnar sem ég nota vel
ég ekki út frá litnum sem þær gefa
heldur staðnum sem þær koma
frá. Ég hef unnið með fleiri staði en
Flóahreppinn, til dæmis vann ég
með landskika sem tilheyrði ömmu
minni og hún hugsaði um í 70 ár. Ég
vann stórt verkefni út frá plöntun­
um sem hún hafði gróðursett, hugs­
að um og verið í kringum svona
lengi. Þá fór ég að sjá tengsl mann­
eskjunnar við plönturnar á staðnum
og hvernig maður getur notað jurta­
litinn til að fjalla um tiltekna mann­
eskju og tiltekinn stað.“
Þó að hér sé um vefnað að ræða
má þó segja að Hildur fáist við mál­
verkið, ögri sögu þess og eðli: „Ég
notast líka við hörþráð sem er litað­
ur með akrýlmálningu, þetta eru ofin
málverk, í þeim eru því tvær ólík­
ar tegundir af litum. Þannig skap­
ast ákveðið samtal milli manngerða
litakerfisins og náttúrulega lita­
kerfisins.“ n
Skráning á landinu og náttúrunni
aðrir seM voru
tilnefnDir í flokki
MynDlistar
dómnefnd: Jón Proppé (formaður),
Helga Óskarsdóttir og Jón B.K. Ransu.
n Þóra Sigurðardóttir
n Berglind Jóna Hlynsdóttir
n Jón Laxdal
n Elín Hansdóttir