Morgunblaðið - 08.08.2017, Blaðsíða 21

21
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 8. ÁGÚST 2017
Á síðustu dögum hafa hin
svokölluðu „neyðarlög“ frá
árinu 2008 komið til umræðu á
vettvangi fjölmiðla og þá hvort
lögin hafi staðist stjórnar-
skrána. Minnt skal á að sá
sem hér skrifar sat sem dóm-
ari í Hæstarétti þegar dæmt
var um þetta og komst einn
dómara að þeirri niðurstöðu
að lögin stæðust ekki. Engin
haldbær lögfræðileg rök hefðu
fundist fyrir því að taka hefði
mátt eignir af einum hópi manna (almenn-
um kröfuhöfum banka) og færa þær til ann-
ars hóps (innistæðueigenda).
Um þetta hafa skrifað bæði Hannes
Hólmsteinn prófessor og Sigmundur Davíð,
fyrrverandi forsætisráðherra. Báðir eru
þeir á því máli að þessi aðgerð laganna hafi
staðist. Með henni munu um 10 milljarðar
evra hafa verið fluttir frá
skuldabréfaeigendum til spari-
fjáreigenda. En hver ætli séu
rök þeirra fyrir þessu?
Þegar grannt er skoðað eru
rökin nokkurn veginn þau sömu
hjá báðum. Aðgerðin heppnaðist
og kom sér afar vel fyrir allan
almenning á Íslandi. Auðvitað
gerði hún það. Þegar teknir eru
fjármunir af einum með valdi og
fluttir til annars, sem á þeim
þarf að halda, kemur það sér vel
fyrir þann sem við fénu tekur.
Svona stendur líka á ef fjár-
munum er hreinlega stolið og
þjófurinn kemst upp með glæpinn. Hann
auðgast á kostnað þess sem stolið var af.
En felur þetta í sér lögfræðilega réttlæt-
ingu fyrir aðgerðinni? Varla. Og það heldur
ekki þó að samúð okkar liggi öll hjá þeim
sem við þýfinu tók.
Meirihluti Hæstaréttar fann ekki lög-
fræðileg rök sem leyfðu þessa aðgerð neyð-
arlaganna. Ég féllst á að neyðarréttur hefði
heimilað að veita innlánum afturvirka
vernd. Málið snerist um hvernig ætti að afla
fjár til að standa undir kostnaðinum við
hana. Með lögunum var féð sótt til al-
mennra kröfuhafa bankanna. Ég leitaði log-
andi ljósi að frambærilegum röksemdum
sem leyfðu þetta en fann þau ekki. Þess
vegna var ég dæmdur til að skila sér-
atkvæði mínu. Allt er þetta skýrt í for-
sendum þess.
Hvorki Hannes né Sigmundur Davíð
finna rökin. Það dugar ekki að segja, eins
og Hannes að ekki hafi vakað fyrir löggjaf-
anum að færa fé milli hópa. Hvaða máli
skiptir hvað fyrir löggjafanum vakti? Hann
færði féð milli hópa með aðgerðinni. Það er
það sem máli skiptir. Sigmundur Davíð tefl-
ir fram rökum stjórnmálamannsins um að
aðgerðin hafi komið sér vel fyrir þjóðina og
nefnir til sögunnar aðrar aðgerðir sem
höfðu það markmið að létta skuldabyrði af
mönnum. Þessi rök eru heldur ekki af lög-
fræðilegum toga og hefðu ekki dugað sem
forsendur fyrir niðurstöðu Hæstaréttar.
En Hæstiréttur bakkaði upp þessa vald-
beitingu, þó að hann fyndi ekki nothæf rök
fyrir henni. Þetta rann allt niður eins og lít-
ill kökubiti með síðdegiskaffinu („pís of
keik“).
Og nú gleðjumst við öll saman yfir því að
hafa eignast fjármuni manna sem voru ekki
jafn verðugir og við til að eiga þá. Það er
ekki flókið réttlætið okkar.
Eftir Jón Steinar
Gunnlaugsson » Þegar teknir eru fjár-
munir af einum með
valdi og fluttir til annars,
sem á þeim þarf að halda,
kemur það sér vel fyrir
þann sem við fénu tekur.
Jón Steinar
Gunnlaugsson
Höfundur er fyrrverandi dómari við Hæsta-
rétt.
Einfalt réttlæti þess sem valdið hefur
Ísland er einstök nátt-
úruperla. Það er skoðun
flestra er landið byggja og
flestra þeirra sífjölgandi gesta
er það heimsækja. Þrátt fyrir
mikla náttúrfegurð hafa íbúar
frá fyrstu tíð skapað sér eins
góða búsetukosti og þeim
framast hefur verið unnt.
Þannig hafa þeir best tryggt
búsetuna sjálfa því þrátt fyrir
allt er landið um margt harð-
býlt.
Undanfarna áratugi hefur átt sér stað
fordæmalaus uppbygging á suðvesturhorni
landsins. Uppbyggingunni hefur ráðið sá
vilji almennings og kjörinna fulltrúa þeirra
að tryggja sem bestar aðstæður til byggðar.
Hagsmunir íbúa hafa vegið þyngst. Maður-
inn hefur notið vafans.
Að nýta og njóta
Mörg dæmi má nefna um þessa uppbygg-
ingu. Nýir vegir hafa verið lagðir og eldri
endurnýjaðir, sumir við og í gegnum nátt-
úruperlur, til að flýta för íbúa og stytta
leiðir. Hvar væri mannlíf á fegurstu kjarri
vöxnum svæðum suðvesturhornsins án
vega? Gæti Hvalfjörður verið án vega og
hvernig myndu menn njóta Þingvalla án
vegasambands? Malbikaðir vegir og göngu-
stígar hafa verið lagðir um Elliðaárdalinn.
Hagsmunir íbúa í forgangi.
Verksmiðjur hafa risið til að tryggja at-
vinnu íbúa, sumar fjarri byggð í upphafi en
síðar hafa aðstæður breyst þannig að dæmi
eru um að íbúabyggð hafi verið skipulögð að
og í kring. Ekki verður þó annað séð að íbú-
ar í Hafnarfirði séu sáttir við nábýlið við
Straumsvík, nú sem áður. Virkjanir hafa
risið til að tryggja rafmagn í athafnasemi
íbúa svæðisins, sumar þeirra í öðrum lands-
hlutum, aðrar í túnfætinum. Tónninn var
sleginn með virkjun Elliðaáa og síðar var
heita vatnið virkjað til rafmagnsframleiðslu.
Ráðist var í stórhuga framkvæmdir á
Hellisheiði og þannig tryggð orka. Náttúra
Hellisheiðar vék og Hvergerðingar súpa
seyðið af framkvæmdunum, eða réttara sagt
anda því að sér. Þarna réðu hagsmunir íbúa
höfuðborgarsvæðisins ferðinni.
Lengra skal ganga
Náttúrperlan Þríhnjúkagígur er við bæj-
ardyr höfuðborgarbúa, einstök á heims-
mælikvarða. Þar eru langt komnar áætlanir
um að sprengja sig inn í gíginn til þess að
tryggja meiri umferð ferðafólks, tekju- og
atvinnuskapandi verk. Ekki hafa (enn) verið
stofnuð samtökin Þyrmum Þríhnjúkagíg af
þessu tilefni. Á sama svæði hefur skíða-
svæði íbúa verið byggt þrátt fyrir að það
standi við og á svokölluðu vatnsvernd-
arsvæði byggðarinnar. Hagsmunir íbúa ráða
ferðinni.
Reykvíkingar hafa lengi reynt að end-
urheimta Vatnsmýrina úr klóm flugvallar úr
seinni heimsstyrjöld. Ekki til að end-
urheimta þá náttúruperlu sem Vatnsmýrin í
raun er, til að fara að ákvæðum Ramsar-
sáttmálans um endurheimt votlendis. Nei,
nærtækara er að nýta Vatnsmýrina undir
íbúðarbyggð enda mikil þörf á fjölgun
íbúða. Náttúran víkur, hags-
munir íbúa ráða.
Stórfelld uppbygging á suð-
vesturhorninu hefur verið
tryggð með nánu samstarfi
sveitarstjórna á svæðinu.
Fulltrúar ólíkra stjórn-
málaflokka hafa í gegnum tíðina
flestir verið sammála um að
tryggja heildarhagsmuni íbúa
hverju sinni.
Leiðtogar skipta máli
Einn áhrifamesti og farsæl-
asti kjörni fulltrúi undanfarna
áratugi á þessu svæði er efalít-
ið Sveinn Kristinsson á Akranesi. Sem
bæjarfulltrúi um áratugaskeið á Akranesi
hefur hann ásamt félögum sínum á höf-
uðborgarsvæðinu lyft grettistaki íbúum til
heilla. Hann hefur stutt dyggilega upp-
byggingu atvinnufyrirtækja á Grundar-
tanga og sem stjórnarmaður í Orkuveitu
Reykjavíkur og síðar starfsmaður lagði
hann sitt lóð á vogarskálar virkjana á
Hellisheiði. Sem bæjarfulltrúi á Akranesi
studdi hann hugmyndir um lagningu vegar
við Grunnafjörð. Allt samviskusamlega
gert með það að leiðarljósi að auðvelda
byggð á sínu svæði. Íbúar treystu dóm-
greind hans í þessum málum. Hagsmunir
íbúa hafa ráðið för.
Trjágróður í forgangi
Byggð á Vestfjörðum hefur átt undir
högg að sækja á undanförnum áratugum.
Atvinnulíf hefur gengið í gegnum miklar
breytingar og látið stórlega á sjá. Uppbygg-
ing innviða þar er langt á eftir öðrum lands-
hlutum. Rafmagn er ótryggt og treyst á
orku frá öðrum landshlutum um veikt
dreifikerfi. Stóran hluta árs er stólað á
framleiðslu rafmagns með olíu. Þrífasa raf-
magn er ekki til staðar víða í dreifbýli og
hamlar mjög uppbyggingu atvinnukosta.
Fjarskipti eru veikburða og netsamband
víða fjarri því sem aðrir landshlutar búa
við. Þrátt fyrir framfarir í vegasamgöngum
er staðan sú að sunnanverðir Vestfirðir eru
60 árum á eftir öðrum landshlutum. Ráðleg-
ur hámarkshraði drjúgs hluta vegakerfisins
þar er enn 20-30 km/klst. Skilningur hefur
undanfarin ár verið fyrir endurbótum til að
tryggja heilsárs vegasamband milli svæð-
isins og annarra landshluta. Þær fram-
kvæmdir hafa legið niðri í nokkur ár vegna
deilna um vegagerð um svonefndan Teigs-
skóg. Þrátt fyrir augljósa hagsmuni íbúa
hafa aðrir hagsmunir vegið þyngra. Mestu
ráða hagsmunir tveggja landeigenda í
nefndum Teigsskógi. Ekki vegna búsetu
þeirra þar þá fáu daga er þeir dvelja þar í
sumarhúsum sínum árlega heldur vegna
kjarrlendis. Ekki vegna þess að það sé
ósnortið, enda fyrir löngu búið að ryðja þar
í gegn vegslóða til nota fyrir landeigendur
og gesti þeirra. Í öðrum landshlutum hafa
almennir hagsmunir íbúa ráðið en á sunn-
anverðum Vestfjörðum ráða hagsmunir
tveggja landeiganda sem drepa þar niður
fæti nokkra daga á ári. Þarna ráða ekki
hagsmunir íbúa.
Uppbygging víkur
Atvinnulíf á Vestfjörðum hefur á síðustu
árum rétt úr kútnum, einkum vegna upp-
byggingar laxeldis. Laxeldi á Vestfjörðum
er byggt á ákvörðun sem tekin var 2004 um
að loka stærstum hluta strandlengju Ís-
lands fyrir laxeldi, en beina því í staðinn á
þau svæði þar sem litlar sem engar lax-
veiðiár eru. Íbúum er tekið að fjölga á sum-
um svæðum Vestfjarða, nokkuð sem fyrir
örfáum árum var talið ómögulegt. Þegar
laxeldið var að komast á legg kom fram fé-
lagsskapur veiðirétthafa sem kvaðst beita
öllum tiltækum ráðum til þess að koma í
veg fyrir þessa atvinnuuppbyggingu, þrátt
fyrir að hverfandi laxveiði sé í ám á Vest-
fjörðum. Þeir hafa svo sannarlega staðið við
þá hótun og eru nú með færustu lagatækna
landsins í vinnu.
Á dögunum birti Hafrannsóknastofnun
svo áhættumat þar sem lögð var til stöðvun
uppbyggingar laxeldis í Ísafjarðardjúpi
vegna laxveiða í þremur ám.
Áætlað hefur verið að byggja upp í Djúp-
inu um 30 þúsund tonna laxeldi. Áætlað út-
flutningsverðmæti þess eldis er áætlað um
25 milljarðar á ári. Byggðastofnun telur að
um 200 bein og afleidd störf skapist við
hver tíu þúsund tonn laxeldis. Samtals gætu
því 600 bein og óbein störf orðið til í byggð-
um við Ísafjarðardjúp vegna laxeldis. Því er
um gríðarlega beina fjárhagslega og
byggðalega hagsmuni að ræða. Ráði
áhættumat Hafrannsóknastofnunar munu
þessir hagsmunir víkja.
Fyrir hverju?
Tekjur af umræddum þremur ám í Ísa-
fjarðardjúpi, Hvannadalsá, Laugardalsá og
Langadalsá eru í besta falli 20-25 milljónir
á ári. Ekkert starf hefur skapast á Vest-
fjörðum vegna þessarar starfsemi, svo vit-
að sé. Hver eru hin náttúrulegu verðmæti í
þessum ám sem í hættu geta verið vegna
hugsanlegra slysa við laxeldi? Engin þeirra
státar af sínum upprunalega náttúrlega
stofni heldur hefur um árabil verið stunduð
þar skipuleg laxarækt með stofnum annars
staðar frá. Ein þessara áa, Laugardalsá, er
í grunninn ekki laxveiðiá. Hún varð það
ekki fyrr en hún var sprengd upp og í hana
byggður mikill laxastigi. Ekki er hér lagt
til að slík á skuli flokkuð sem manngert
leiktæki, en fráleitt er hún náttúruverð-
mæti. Veiði í þessum ám er hverfandi. Á
síðasta ári voru dregnir úr ám laxar um
þrjú hundruð sinnum, sumir oftar en aðrir.
Það eru hagsmunir um tylftar veiðirétthafa
þessara laxa sem eiga að ganga framar
hagsmunum þúsunda íbúa svæðisins. Þarna
ráða ekki hagsmunir íbúanna.
Eigi skal virkja
Eva Sigurbjörnsdóttir hefur um árabil
barist fyrir byggð í Strandasýslu, allt frá
því að hún settist þar að og hóf rekstur í
Djúpuvík. Hún hefur á undanförnum árum
verið í fararbroddi sveitarstjórnarmanna á
svæðinu líkt og áðurnefndur Sveinn syðra
og hefur ásamt sveitungum sínum barist
fyrir og trúað á möguleika á blómlegri
byggð og viljað láta hagsmuni íbúa ráða.
Hún hefur viljað tryggja að íbúar njóti í
einhverjum mæli nútímaþæginda sem sjálf-
sögð þykja í öðrum landshlutum. Um
margra ára skeið hefur verið unnið að virkj-
un Hvalár í Ófeigsfirði og hefur sá virkj-
anakostur ágreiningslaust verið í nýting-
arflokki. Hörðustu andstæðingar frekari
virkjana hafa aldrei talið nauðsynlegt að
hún fari í verndunarflokk enda er þar um
að ræða afturkræfar framkvæmdir. Með
virkjun Hvalár verða stigin löngu tímabær
framfaraskref. Ekki bara í Strandasýslu
heldur einnig á Vestfjörðum öllum. Af þeirri
ástæðu hafa flestir sveitarstjórnarmenn í
gegnum tíðina stutt virkjanir og Eva er þar
engin undantekning.
Nýlega, þegar undirbúningur virkjunar
Hvalár er á lokastigi, kom fram hópur
fólks sem er andsnúinn henni. Hópurinn
telur að með virkjuninni hverfi ósnortin
víðerni á Vestfjörðum og hagsmunir þeirra
eigi að hafa forgang, á kostnað íbúa. Einn
forvígismanna þessa hóps er Sveinn Krist-
insson á Dröngum, sem þar hefur búsetu
hluta úr sumri. Í fjölmiðlum hefur Sveinn
á Dröngum lýst þeirri skoðun sinni að með
bættum búsetukostum í kjölfar virkjunar-
innar sé verið að bera fé á íbúa á Strönd-
um. Það sé alþekkt leið sem orkufyrirtæki
hafi oft nýtt sér! Hvað skyldu stjórn og
starfsmenn Orkuveitu Reykjavíkur segja
við því?
Sveinar kallast á
Í Sveini Kristinssyni á Dröngum og
Sveini Kristinssyni á Akranesi kristallast
mismunandi hagsmunamat fólks eftir bú-
setu. Sveinn á Dröngum, sem aðeins býr lít-
inn hluta ársins á Dröngum, telur huglæga
hagsmuni sína eiga að ganga framar hags-
munum þeirra er hafa trú á áframhaldandi
mannlífi allt árið á Ströndum. Sveinn á
Akranesi telur hins vegar að hagsmunir
íbúa á höfuðborgarsvæðinu eigi að ganga
fyrir þar til að tryggja blómstrandi mannlíf.
Sveinninn syðra vill nýta sér til hagsbóta og
þæginda allt sem náttúran getur gefið. Sá á
Dröngum vill að geta drepið niður fæti á
Ströndum og þar eigi allt að vera eins og
áður.
Ólíkar skoðanir þessara tveggja sveina
vekja nokkrar spurningar: Á ekki að ríkja
jafnræði milli landshluta þegar innviðir
þeirra eru byggðir upp? Er eðlilegt að örfá-
ir íbúar suðvesturhornsins geti heft eðlileg-
ar framfarir í byggð á Vestfjörðum? Eiga
íbúar á Vestfjörðum að vera safnverðir
horfinna lífshátta og samgangna svo örfáir
aðrir íbúar landsins geti örstutt drepið þar
niður fæti, hallað sér aftur í kvöldsólinni og
angurværir rifjað upp liðna tíð?
Best væri að Sveinn á Akranesi myndi
taka Svein á Dröngum tali og reyni að fá
hann ofan af því að hlusta bara á íbúa á
Tvískinnungi og Eiginhagsmunum. Þannig
tryggjum við jöfn tækifæri og jafnræði allra
landsmanna.
Eftir Halldór
Jónsson » Á ekki að ríkja jafnræði
milli landshluta þegar
innviðir þeirra eru byggðir
upp? Er eðlilegt að örfáir
íbúar suðvesturhornsins geti
heft eðlilegar framfarir í
byggð á Vestfjörðum?
Halldór
Jónsson
Höfundur er rekstrarstjóri
á Akranesi.
Takast á sveinar tveir