Morgunblaðið - 29.12.2017, Blaðsíða 56

56 MORGUNBLAÐIÐ TÍMAMÓT 29.12. 2017
Í júní hóf Sádi-Arabía – ásamt tveim öðrum
Flóaríkjum og Egyptalandi – harðar deilur við
Katar og sagði að ríkið fjármagnaði starf
hryðjuverkamanna íslamista. Aðgerðin var
nánast eins og háðsádeila vegna þess að Sádi-
Arabía hefur sjálf um langt skeið fjármagnað
útbreiðslu salafisma, bókstafstrúarhreyfingar
innan íslam sem oft er bendluð við ofstæki.
En þetta diplómatíska rifrildi virðist samt
vera meira en dæmi um að Sádi-Arabar
skammi Katara fyrir að haga sér eins og þeir
sjálfir. Hugsanlegt er að sádískir leiðtogar séu
að nota deiluna, sem hefur haft í för með sér
einangrun Katars, sem reykslör til að beina at-
hyglinni frá kraumandi spennu innan eigin
landamæra.
Nýr arftaki krúnunnar í Sádi-Arabíu, Mu-
hammad bin Salman krónprins, þekktur sem
MBS, hefur heitið því að nútímavæða landið.
Hann vill m.a. auka fjölbreytni efnahagsins,
sem nú byggist á olíu, auka viðskipti, efla at-
vinnustigið og losa um hömlur á afþreyingu.
En minnst tvö atriði á heimavígstöðvunum
flækjast fyrir metnaði hans og gætu orðið aug-
ljós á næsta ári.
Það fyrra er að ef til vill verður reynt að
hindra að upphefð hans nái fram að ganga.
Hann greip til dirfskubragða þegar hann lét
setja frænda sinn, Mohammed bin Nayef
(MBN), af sem krónprins og setja hann í stofu-
fangelsi, síðan frysta bankareikninga hans í
nóvember. Þetta var dirfska, jafnvel þegar
menn hafa í huga venjuleg vinnubrögð þegar
slegist er um völd í konungsættum arabalanda.
MBN var áður yfirmaður sádísku leyniþjón-
ustunnar og gæti því orðið hættulegur óvinur.
Í öðru lagi þá er Framtíðarsýn 2030, glæsi-
leg langtímaáætlun MBS um umbætur, ógnun
við álit og rótgróin völd hinna afturhaldssömu
wahhabi-múslímaklerka í Sádi-Arabíu. Klerka-
stéttin hefur næga þungavikt og ástæður til að
grafa undan hugmyndum hans. Verði einka-
framtak leyft í meiri mæli í efnahagnum mun
það minnka auðæfi og áhrif klerkanna, stétt
þeirra mun ekki ráða yfir jafn virkum tækjum
til að halda áfram tökum sínum á ríkinu. Kon-
ungsættin hefur öldum saman reitt sig á sam-
komulag við wahhabi-klerkana um að þeir setji
stimpil trúarinnar á völd hennar. En hversu
lengi verða klerkarnir þægir og stilltir ef nú-
tímavæðing dregur úr völdum þeirra?
Nokkrum mánuðum áður en MBS var gerð-
ur krónprins í júní gaf hann í skyn að áhrif
klerkanna gætu orðið þrándur í götu efnahags-
legra framfara og getu ráðamanna í Riyadh,
höfuðborg Sádi-Arabíu, til að losa sig úr þeim
viðjum sem ríkið er í vegna þess hve háð það er
olíutekjunum. Ef klerkarnir berjast gegn því
að vængir þeirra verði klipptir er líklegt að
þeir muni beita sér opinberlega gegn vaxandi
vestrænum áhrifum um leið og Sádi-Arabía
reynir að laða að sér erlendar fjárfestingar til
langframa.
Konungsfjölskyldan gæti því orðið að kaupa
stuðning klerkanna eða a.m.k. þögn þeirra.
MBS gæti til dæmis boðið þeim meira olnboga-
rými á sviðum sem ekki eru jafn mikilvæg fyrir
efnahaginn, eins og t.d. da’wah – útbreiðslu
wahhabi-íslams. Frá árinu 1973 hafa stjórn
Sádi-Arabíu og hálfopinberar ,,góðgerðar-
stofnanir“ hennar varið milljörðum dollara er-
lendis í að breiða út ofsatrú wahhabi-múslíma
og yrði da’wah enn eflt yrðu það slæm tíðindi
fyrir alþjóðasamfélagið sem reynir að setja
skorður við róttækum öflum af því tagi.
Sádísku klerkarnir eru voldugir – allmargir
þeirra eiga sér fjölda fylgjenda um allt landið á
samskiptamiðlum netsins. Klerkar sem reka
áróður fyrir pólitísku afturhaldi gætu notað
þennan vettvang til að gagnrýna hinn aldraða
Salman konung, dregið rétt hans til konung-
dómsins í efa og ógnað umbótaáætlunum MBS.
Þeir gætu líka ýtt undir félagslega ókyrrð í
landi þar sem mikið atvinnuleysi meðal unga
fólksins er rótgróinn vandi.
MBS reyndi að berja niður andóf þegar hann í
september lét handtaka nokkra áhrifamikla
klerka sem studdu ekki stefnu ríkisstjórnarinnar
gagnvart Katar. Hann hélt áfram í nóvember og í
nafni baráttu gegn spillingu lét hann handtaka
yfir 200 valdamikla menn, meðal þeirra voru
fyrrverandi ráðherrar, meðlimir konungsætt-
arinnar og auðkýfingar í atvinnulífinu.
Wahhabi-klerkar deila heimsmynd sinni með
stórum hluta hins flókna nets íslamista og ji-
hadista í veröldinni. Katar og Tyrkland – sem
styðja Bræðralag múslíma og Talíbana – munu
vafalaust nota sér tengsl sín við herskáa klerka
í Sádi-Arabíu til að grafa undan hugmyndum
MBS og sverta álit hans í öðrum löndum. Svar
sádísku leiðtoganna gæti verið að beina athygl-
inni enn meira að útlöndum með því að herða
róðurinn gegn Katar, á sama hátt og þegar þeir
réðust inn í Jemen 2015.
Við verðum nú þegar vitni að augljósri svið-
setningu pólitískra atburða í Sádi-Arabíu.
Sama kvöld og MBS réðst til atlögu gegn póli-
tískum keppinautum sínum skýrðu stjórnvöld í
Riyadh frá því að skotið hefði verið niður flug-
skeyti frá Jemen, skeyti sem ætlað hefði verið
að hitta nýja alþjóðaflugvöllinn skammt frá
borginni. Forsætisráðherra Líbanons, sem svo
vildi til að var staddur í Sádi-Arabíu, sagði af
sér og bar við ógn gegn lífi sínu af hálfu líb-
önsku Hezbollah-samtakanna sem Íranar
styðja. Síðan hefur verið stöðugur pólitískur
öldugangur um allt þetta heimssvæði.
Mikið er í húfi. Takist MBS ætlunarverk sitt,
nútímavæðingin, munu Sádar njóta góðs af
nýjum tækifærum og auknu frelsi og heim-
urinn allur mun njóta þess að hafður sé hemill
á róttækum áróðri wahhabi-múslíma. Eftir
áratug gæti Sádi-Arabía minnt meira á Sam-
einuðu arabísku furstadæmin, auðugt og til-
tölulega framsækið grannríki Sáda.
Ef MBS mistekst mun Sádi-Arabía aftur
verða einræðisríki undir áhrifavaldi klerka, ör-
stutt skref sem stigin hafa verið frá því á átt-
unda áratugnum til að efla réttindi kvenna
verða að engu gerð og ríkið mun í efnahagslegu
og félagslegu tilliti hverfa áratugi aftur í tím-
ann. Það sem verra er, auðæfi konungsríkisins
og áhrif munu áfram verða notuð til að flytja út
ofstækið sem hefur valdið svo miklu uppnámi
annars staðar í Mið-Austurlöndum, einnig í
Afríku, Suður-Asíu og Evrópu.
Nær allir þátttakendur í stjórnmálum Mið-
Austurlanda líta svo á að annaðhvort sigri
menn eða tapi, málamiðlun varpi skugga
hneisu á fjölskylduna og alla menningu hennar.
Í stað þess að samþykkja úrslitakosti Flóaríkj-
anna – t.d. kröfuna um að loka fréttamiðlum
Katars og að stjórnvöld þar hætti að tala máli
hópa eins og Bræðralags múslíma – hefur Kat-
ar styrkt samband sitt við Íran og Tyrkland.
Þessi öfl eiga þegar í stríði í Jemen, segja má
að þar í landi sé nú háð staðgenglastyrjöld milli
annars vegar súnní-ríkjanna á svæðinu og hins
vegar Írana og bandamanna þeirra. Augljóst
er að næsti vettvangur átaka verður Sýrland
þar sem Íran (að ekki sé minnst á Rússland)
virðist ætla að hagnast mest á sigrinum yfir
Ríki íslams. Einnig mun þróunin í íraska Kúrd-
istan skipta þátttakendur máli á næsta ári.
Í júní virtist um að ræða minniháttar rifrildi
milli tveggja arabískra konungsríkja. Árið 2018
gæti það valdið miklu afdrifaríkari átökum.
© Ayaan Hirsi Ali. Á vegum The
New York Times Syndicate.
Mynd af Mohammed bin
Salman, krónprins í
Sádi-Arabíu, var varpað
á vegg byggingar í Ríad
23. september þegar
stofnunar konung-
dæmisins var minnst.
AFP PHOTO/AFP/Getty Images
Deilan við Katar beinir athyglinni frá kraumandi spennu í Sádi-Arabíu þar sem tekist er á um völd við eignamenn og klerka.
AYAAN HIRSI ALI
stundar rannsóknir hjá Hoover-stofnuninni banda-
rísku og er stofnandi AHA-sjóðsins.
Konungsættin hefur öldum saman reitt
sig á samkomulag við wahhabi-klerkana
um að þeir setji stimpil trúarinnar á völd
hennar. En hve lengi verða klerkarnir þægir og
stilltir ef nútímavæðing dregur úr völdum þeirra?
SÁDI-ARABÍA OG ÞRJÚ ÖNNUR MIÐ-AUSTURLANDARÍKI SAKA KATAR UM AÐ STYÐJA HRYÐJUVERKAMENN
’’
TU
RN
ING POINTS | TÍM
A
M
Ó
T
|
2018
|TURNINGPOIN
TS
|T
ÍM
A
M
Ó
T
|
20
18
|
Röskun og togstreita
í konungdæminu