Morgunblaðið - 08.02.2018, Síða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 8. FEBRÚAR 2018
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Tilkynnt hef-ur verið aðtekist hafi
samkomulag um
að endurnýja
bandalag „stóru
flokkanna“ í
Þýskalandi. Sá
áfangi náðist loks
þegar tæpir 5 mánuðir höfðu
liðið frá þingkosningunum.
Það er nýbreytni að orðið
stóru flokkarnir sé haft innan
gæsalappa. En ástæðan er sú
að nýjustu skoðanakannanir í
Þýskalandi sýna að fylgi við
bandalag Kristilegra demó-
krata Angelu Merkel og syst-
urflokksins í Bæjaralandi er
komið niður undir 30% og fylgi
við þýska jafnaðarmenn
stendur nú í aðeins í 17%, sem
er merki um algjört fylgis-
hrun.
Fylgið við AfD, Annan kost
fyrir Þýskaland, er hins vegar
komið upp í rúm 15%, svo að
munurinn á fylgi við þann
flokk og flokk jafnaðarmanna
er nú innan skekkjumarka.
Fréttaskýrendur benda á að
enn eigi almennir félagsmenn í
Jafnaðarmannaflokknum eftir
að greiða atkvæði um
stjórnarsáttmálann. Megn
óánægja er innan flokksins
með framlengingu stjórnar-
samstarfsins. Ungliðahreyfing
hans hefur lagst gegn henni,
sérstaklega vegna þess að
Schulz, flokksleiðtogi, hafði
margtekið fram að áframhald-
andi samsteypustjórn með
Kristilegum kæmi alls ekki til
greina.
Flokksformaðurinn bendir
nú á að stjórnarmyndun af
öðru tagi hafi verið reynd og
ekki gengið eftir. Því hafi jafn-
aðarmenn staðið frammi fyrir
tveimur mjög erfiðum kostum.
Annars vegar að endurnýja
stjórnarsamstarfið, þrátt fyrir
loforð um annað, eftir að hafa
náð fram fleiri áhersluatriðum
jafnaðarmanna, sem hann seg-
ir hafa tekist, eða að steypa
þjóðinni inn í nýjar kosningar
sem allt bendi til að myndu
helst gagnast „öfgaflokknum
AfD“. Schulz nefnir ekki þá
ástæðu sem gagnrýnendur
hans segja þyngsta á met-
unum. Lendi flokksformað-
urinn utan stjórnar séu dagar
hans taldir í formannsstólnum
og hefði sú formannstíð því
verið óvenju ömurleg.
Margir fréttaskýrendur
telja að almennir félagar í
Jafnaðarmannaflokknum
muni telja sig þurfa að kyngja
röksemdum flokksformanns-
ins. Aðferðin er gamalkunnug
víðar en í Þýskalandi. Halda
fyrir nefið og kjósa svo eins og
flokksforystan
ætlast til. Schulz,
sem er ákafur
aðdáandi Evrópu-
sambandsins, seg-
ist hafa náð því
fram að hin nýja
ríkisstjórn muni
gera mikið átak í
að auka verulega vald og mið-
stýringu frá Brussel á kostnað
fullveldis aðildarríkjanna.
Slíkar yfirlýsingar munu
valda miklum óróa meðal
margra leiðtoga ESB, ekki
síst í löndum Austur-Evrópu,
þar sem margir leiðtogar eru
komnir með upp í kok vegna
yfrgangs búrókratanna í
Brussel. En slíkar fyrirætl-
anir geta einnig haft mikil
áhrif sunnar í álfunni.
Nú er tæpur mánuður í
þingkosningar á Ítalíu. Ríkis-
stjórnarflokkur Renzis, fyrr-
verandi forsætisráðherra,
stendur mjög illa ef marka má
kannanir. Bandalag þess
flokks og annarra flokka frá
miðju og út til vinstri mælist
aðeins með um 27% fylgi.
Bandalag flokks Berlusconis,
fyrrverandi forsætisráðherra,
(Forza Italia) og Norður-
bandalagsins og flokka frá
miðju og út til hægri mælist
með um 38% fylgi. Og Fimm-
stjörnuhreyfingin, sem fjöl-
miðlar lýsa sem flokki lýð-
skrumara (populista), mælist
með um 28% fylgi. Fimm-
stjörnuhreyfingin og bandalag
Berlusconis og flokkanna
hægra megin við miðju eru
ýmist yfirlýstir efasemdar-
flokkar um ESB og mynt-
samstarfið eða hreinir and-
stæðingar hvors tveggja.
Samanlagt mælast slíkir
flokkar með 66% fylgi. Sumir
skýrendur telja ástæður til að
efast um að slík gjörbylting á
ítalska þinginu muni ganga
eftir. Og því er gjarnan bætt
við slíkar athugasemdir að
reynslan sýni að það sé ekki
auðvelt að segja fyrir um
hvernig ítölsk stjórnmál muni
þróast, þegar raunveruleikinn
blasir við eftir kosningar. En
þó mætti að minnsta kosti ætla
að hugmyndum Martins
Schulz, hins þýska kratafor-
ingja, muni ekki verða mætt
með fögnuði og húrrahrópum
sunnan við Alpana, a.m.k. ekki
eftir 4. mars næstkomandi.
Og reyndar þarf ekki að
sækja svo langt suður til að
mæta andófi við slíkar hug-
myndir. Nýja samsteypu-
stjórnin í Austurríki er nefni-
lega um margt á svipuðu róli
og nágrannar þeirra í suðri í
þessum efnum og ekki síst í af-
stöðu til innflytjendamála.
Ekki er endilega víst
að framlenging
stjórnarsamstarfs í
Þýskalandi verði
blessun fyrir þá sem
taka þátt}
Erfið fæðing og ófærð
að auki í kortunum
M
argir vöknuðu við vondan
draum á dögunum þegar eitt
elsta og virtasta fyrirtæki
landsins, Prentsmiðjan Oddi,
sagði upp tæplega 100 starfs-
mönnum. Hefði Oddi ekki verið í Reykjavík
væri eflaust búið að krefjast aðgerða til þess að
bjarga fyrirtækinu eða að minnsta kosti störf-
unum. Stjórnmálamenn gömlu flokkanna
kippa sér samt ekki upp við þetta. Þeirra
hjarta slær með landbúnaði og sjávarútvegi,
samkeppnisgreinarnar geta séð um sig sjálfar.
Áður en lengra er haldið er rétt að minnast
þess að Oddi er í grein sem tæknin hefur að
hluta gert úrelta. Nú getur hver sem er verið
með heilt bókasafn í símanum sínum eða les-
bretti. Ungt fólk liggur í alls kyns fróðleik á
netinu og hefðbundnar bækur, tímarit og dagblöð á papp-
ír hafa verið í vörn. Samt seljast bækur enn í þúsundatali
hér á landi. Prentun hefur ekki horfið heldur flust úr
landi. Stærsti bókaútgefandinn segist láta prenta allar
bækur erlendis. Sömu sjónarmið eiga við í umbúða-
prentun.
Þegar raungengi krónunnar verður jafnsterkt og núna
er afar erfitt fyrir útgefendur í samkeppnisrekstri að rétt-
læta það að borga meira fyrir sína prentun en keppinaut-
arnir. Þeir þurfa að borga markaðslaun og háa vexti ís-
lenskra lánastofnana og reyna að spara þar sem það er
hægt.
Nú kenna sumir miklum launahækkunum undanfarin
ár um hrakninga í útflutningsgreinum. Aðrir segja að
krónunni sé um að kenna með sínum sveiflum
og háum vöxtum. Allir flytja sitt mál af mikilli
sannfæringu og gera oft lítið úr málstað hinna.
Hið rétta er að báðir hafa nokkuð til síns
máls. Til þess að fyrirtæki beri sig verða þau
að fá nægar tekjur. Auðvelt er að segja að eig-
endur fyrirtækja geti sjálfum sér um kennt að
hafa samið um allt of há laun. Málið er ekki
svona einfalt. Styrking krónunnar veldur því
að mörg fyrirtæki í útflutningi fá miklu minni
tekjur núna en þegar þau sömdu um launin.
Til þess að þau beri sig þurfa þau að draga úr
kostnaði. Oddi sagði upp stórum hluta starfs-
manna og hefur dregið úr ákveðinni tegund
prentunar vegna þess að hún skilar ekki af-
gangi miðað við samkeppnisverð dagsins.
Einhver kann að segja að svona sé lífsins
gangur. Ekkert fyrirtæki geti krafist eilífs lífs. Samt er
ekki allt sem sýnist. Það er nefnilega vitlaust gefið þegar
gjaldmiðillinn sjálfur blaktir eins og lauf í vindi. Eftir
nokkur ár hefur verðgildi krónunnar kannski fallið aftur
þannig að hægstætt verði að prenta á Íslandi, ef eitthvert
fyrirtæki verður þá til þess, með þekkingu og tækjabúnað
sem til þarf.
Snúum hinni pólitísku umræðu frá fæðuöryggi og hræ-
gömmum og að því sem máli skiptir: Að á Íslandi verði
áfram til verðmæt störf og að við notum gjaldmiðil sem
fyrirtæki og launþegar geta treyst að sveiflist ekki um
tugi prósenta á hverju misseri.
Benedikt
Jóhannesson
Pistill
Krónan eða kaupið?
Höfundur er stærðfræðingur og stofnandi Viðreisnar.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
BAKSVIÐ
Guðm. Sv. Hermannsson
gummi@mbl.is
Ég hef lengi velt aftökumfyrir mér,“ sagði SteinunnKristjánsdóttir fornleifa-fræðingur þegar hún
kynnti fyrirhugaða rannsókn sína á
aftökum á Íslandi eftir siðaskiptin.
Mikill áhugi var á fyrirlestri Stein-
unnar í gær og fyrirlestrasalur Þjóð-
minjasafnsins var þéttsetinn. Stein-
unn ætlar rannsaka aftökur hér á
landi frá árinu 1554 þegar kirkjan
missti yfirráð yfir refsingum til kon-
ungsvaldsins, til ársins 1830 þegar
síðasta aftakan fór fram en þá voru
Agnes Magnúsdóttir og Friðrik Sig-
urðsson tekin af lífi í Vatnsdalshólum.
„Mér finnast þetta skelfileg mál,“
sagði Steinunn. Hún sagðist hafa alist
upp á Barðaströnd og því þekkt Sjö-
undármálið svonefnda vel, þegar
Bjarni Bjarnason og Steinunn
Sveinsdóttir voru dæmd til dauða ár-
ið 1803 fyrir að myrða maka sína.
Bjarni var síðar fluttur til Noregs og
tekinn þar af lífi en Steinunn lést í
fangelsi í Reykjavík og var dysjuð á
Skólavörðuholti, líklega þar sem nú
er Leifsgata 8. Bein hennar fundust
árið 1915 og voru þá flutt í Suður-
götukirkjugarð.
Steinunn sagði að það sem hefði ýtt
við henni að hefja þessa rannsókn
hefði verið þegar maður frá Patreks-
firði kom til hennar og sagðist hafa
fundið mannabein þar sem talið sé að
Guðrún Valdadóttir hafi verið grafin
en Guðrúnu þessari var drekkt í
Mikladalsá í Patreksfirði árið 1754
fyrir blóðskömm.
Steinunn sagðist hafa farið að skoða
mál Guðrúnar en frásagnir af aftöku
hennar væru með nokkrum þjóðsag-
nablæ. Guðrún var sögð hafa saumað
sjálf poka, sem henni var drekkt í.
Hún hafi haldið fram sakleysi sínu og
sagan segi að gengið hafi illa að
drekkja henni; sífellt hafi þurft að
draga pokann að landi og bæta í hann
grjóti því hann hafi ekki viljað sökkva.
Drekking og afhöfðun
Ekki er vitað með vissu hve marg-
ar aftökur fóru fram á Íslandi á fyrr-
greindu tímabili en þær gætu hafa
verið um 150 talsins. Steinunn sagði
að 50 hefðu verið tekin af lífi fyrir
blóðskömm, 31 vegna svonefndra
dulsmála þegar börn voru drepin eft-
ir fæðingu. Þá voru rúmlega tveir
tugir brenndir á báli fyrir galdra.
Ekki er vitað hve margir voru líf-
látnir fyrir morð og þjófnaði.
Aftökuaðferðirnar voru einkum
henging, drekking, afhöfðun og lima-
lát og höfuð hinna hálshöggnu sett á
stöng en líkin grafin í óvígðri mold og
steinum gjarnan kastað á dysjar
sakamanna og kvenna.
Steinunn sagði að hugmyndin með
rannsókninni væri að kortleggja af-
tökustaði, grafa í suma þeirra og bæj-
arstæði þar sem þetta fólk bjó, skrá
og greina gripi, bein og aðrar leifar.
Mannabein hefðu fundist á þekktum
aftökustöðum, svo sem í Gálgagili í
landi Jörfa í Víðidal, við Drekking-
arhyl í Fljótsdal og í Kópavogi.
„Þetta eru ósýnileg mál en hluti af
Íslandssögunni, og með því að skrá
þessa staði langar mig til að varpa
ljósi á það,“ sagði Steinunn.
Þá ætlar hún að skoða bakgrunn
þeirra sem tekin voru af lífi út frá svo-
nefndum póst-marxisma, kenningum
um undirsáta, mótun stétta, stétt-
skiptingu og kynbundið misrétti.
Steinunn sagði athyglisvert að það
væru ekki aðeins valdhafar sem
hefðu kveðið upp þessa dauðadóma
heldur hefði almenningur verið þátt-
takandi og mál hefðu gjarnan átt ræt-
ur í kjaftasögum. Því væri fróðlegt að
skoða orðræðuna og það mætti raun-
ar tengja við metoo-umræðu nú-
tímans.
Ætlar að rannsaka
aftökur á Íslandi
Morgunblaðið/GSH
Rannsakar aftökur Mikill áhugi var á fyrirlestri Steinunnar Kristjáns-
dóttur í Þjóðminjasafninu en þar kynnti hún fyrirhugaða rannsókn sína.
Síðasta aftaka
á Íslandi fór
fram í Vatns-
dalshólum í
Húnavatns-
sýslu 12. jan-
úar 1830 þeg-
ar Agnes
Magnúsdóttir
og Friðrik Sig-
urðsson voru
hálshöggvin
fyrir morð. Notuð var öxi og
höggstokkur, sem voru fengin
frá Kaupmannahöfn og eru þess-
ir munir varðveittir í Þjóðminja-
safninu. Margir fræðimenn og
listamenn hafa fjallað um þetta
mál og nú er útlit fyrir að gerð
verði um það Hollywood-
kvikmynd eftir skáldsögu Hann-
ah Kent, Náðarstund, með Jenni-
fer Lawrence í aðalhlutverkinu.
Þótt Íslendingar hafi verið
dæmdir til dauða eftir þetta var
þeim dauðadómum ekki fram-
fylgt og dauðarefsing var form-
lega afnumin hér á landi 1928.
Síðasta
aftakan
VATNSDALSHÓLAR
Exin sem notuð
var í Vatnsdal.