Morgunblaðið - 10.03.2018, Side 28

28 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 10. MARS 2018
Þegar ég lít yfir kennsluferil minn birtast ótal skemmtilegarmyndir frá liðnum árum. Ef ég er að því spurð hvaða greininnan íslenskunnar mér hafi þótt ánægjulegust stendurekki á svari. Það voru fornbókmenntirnar okkar og ekki
síst eddukvæðin Völuspá og Hávamál. Rétt fyrir hrun, þegar við
vorum að lesa í Völuspá um Gullveigu og græðgina sem hafði af-
drifarík áhrif á goðaheiminn, gall við í einum nemanda: „Þetta er
nákvæmlega það sem er að gerast núna“ og aðrir samsinntu því.
Krökkunum gekk ekki síður að ná sambandi við Hávamál og
miklar vangaveltur urðu um dyggðirnar sem þar eru boðaðar, svo
sem vináttu, kurteisi og hófsemi. Til að lífga upp á kennsluna var
nemendum skipt í hópa,
sem fjalla skyldu um hina
ýmsu efnisþætti kvæðisins.
Einn hópurinn komst að
þeirri niðurstöðu að það
væri dapurlegt að höf-
undur skyldi ekki gera ráð
fyrir neinu framhaldslífi og
aðrir voru hneykslaðir á að kvæðið boðaði fals og lygi en á einum
stað eru menn hvattir til að vera eindregnir vinir vina sinna en
svarnir óvinir fjenda sinna. Þegar ég spurði sakleysislega hvort
þetta væri ekki svona enn þann dag í dag, þ.e. að menn væru mis-
jafnlega trúir vinum sínum og hefðu stundum hag af því að vingast
við forna fjendur, voru ekki allir á sama máli en þegar ég benti á
nokkur dæmi úr pólitíkinni virtust margir taka undir boðskapinn.
Þetta var algengara áður en farsímar, fartölvur, snjallsímar og
önnur slík tæki urðu til þess að trufla kennsluna og koma í veg fyrir
svona notaleg samskipti kennara og nemenda en slík tæki voru
samt smám saman farin að ryðja sér til rúms. Honum varð svolítið
hált á því stráknum sem átti að útskýra fyrir bekknum hvort hóf-
semin, sem er svo fallega lofsungin í kvæðinu, næði líka til vinátt-
unnar. Hann snaraði sér upp að kennaraborðinu með fartölvuna
opna og sagði hátt og snjallt: „Við eigum að gæta hófsemi í kynlíf-
inu.“
Þarna setti að mér óstöðvandi hlátur sem smitaðist út um allan
bekkinn en drengurinn með fartölvuna kafroðnaði og lýsti yfir að
hann hefði ekkert haft með þetta að gera, einhver annar í hópnum
hefði verið að fikta í glósunum hans. Við vorum lengi að ná okkur
eftir þetta hláturskast sem lauk með því að ég sagði þeim að hvergi
í 164 vísum Hávamála sé fjallað um kynlíf nema hvað á einum stað
segi ljóðmælandi að hættulegt sé að sofa í faðmi galdrakindar.
Hættulegt að sofa í
fangi galdrakindar
Tungutak
Guðrún Egilson
gudrun@verslo.is
Byltingin sem varð við stjórnarkjör í verkalýðs-félaginu Eflingu er staðfesting á því, sem ýmsarvísbendingar hafa verið um, að hin hefðbundnaverkalýðsforysta hefur misst jarðsamband. Það
er ekki hægt að útiloka að kjör Sólveigar Önnu Jónsdóttur
og meðframbjóðenda hennar muni hafa keðjuverkandi
áhrif innan annarra verkalýðsfélaga.
Það eru að verða kynslóðaskipti í forystu verkalýðs-
félaganna.
Í sögulegu samhengi eru þetta merkileg tíðindi en þau
eru jafnframt ein af mörgum birtingarmyndum þeirra um-
brota, sem verið hafa í íslenzku samfélagi frá hruni.
Þótt merkilegt kunni að virðast varð hrunið ekki sú þjóð-
félagslega hreinsun, sem ætla hefði mátt. Þvert á móti varð
ein af afleiðingum þess sú að tiltölulega fámennir þjóð-
félagshópar virðast hafa tekið höndum saman, meðvitað
eða ómeðvitað, um að nýta sér aðstöðu sjálfum sér í hag.
Þetta finna og sjá almennir borgarar mjög skýrt og þess
vegna er til staðar djúpstæð reiði, sem
brýzt fram með ýmsum hætti. Sólveig
Anna og hennar fólk hittu á eina slíka æð.
Afleiðingin verður sú, að fram undan
kunna að vera á næstu misserum meiri
óróatímar á vinnumarkaði en verið hafa í
áratugi.
Það þýðir ekki að hefja upp gamalkunn-
ugt raus um að öfgahópar í verkalýðsfélögunum séu að
setja þjóðfélagið á hvolf.
Grundvöllur að því hefur verið lagður á Alþingi sjálfu og
fyrir allra augum. Í bók minni, Uppreisnarmenn frjáls-
hyggjunnar – byltingin, sem aldrei varð, sem út kom fyrir
síðustu jól, lýsi ég þeim athöfnum Alþingis með eftirfar-
andi hætti (bls. 123-124):
„Þeir sem eru inni í valdahringnum notfæra sér aðstöðu
sína út í yztu æsar. Nýleg dæmi um það eru launaákvarð-
anir kjararáðs, sem snúa að fámennum hópi æðstu emb-
ættismanna, þingmönnum og ráðherrum, og eldri dæmi
eru eftirlaunaréttindi opinberra starfsmanna og þing-
manna og ráðherra. Í öllum tilvikum er byggt á lögum, sem
Alþingi hefur sett. Upphaflega eru drög að lögunum samin
í ráðuneytum, þar sem sömu æðstu embættismenn og ráð-
herrar koma við sögu, og þeir setja inn í lagadrögin for-
sendur sem kjararáð á að byggja á ákvarðanir um launa-
kjör höfundanna sjálfra. Þessi lög eru svo samþykkt á
Alþingi af þingmönnum sem eiga sömu hagsmuna að gæta
vegna þess að kjararáð ákveður líka launakjör þeirra svo
og ráðherra. Kjararáð útskýrir svo ákvarðanir sínar með
því að því beri að úrskurða á þennan veg vegna þess að lög-
in gefi fyrirmæli um það. Bjarni Benediktsson, þá fjár-
málaráðherra, lýsti fyrirhuguðum bónusgreiðslum til
starfsmanna þrotabús Kaupþings sem „sjálftöku“ sumarið
2016. En hvaða orð á að nota yfir það fyrirkomulag. sem
hér er lýst?“
Bókarhöfundur hafði hins vegar ekki hugmyndaflug til
að átta sig á því, að þessar launahækkanir kjararáðs yrðu
svo notaðar sem forsenda fyrir því að hækka laun kjara-
ráðsmanna sjálfra eins og nú er komið í ljós! Þær hækkanir
eru byggðar á hækkun launavísitölu, sem að sjálfsögðu
hefur hækkað m.a. vegna umræddra ákvarðana kjararáðs.
Þingmenn allra flokka nema Pírata eru eins og kunnugt
er í þagnarbandalagi um þessi mál.
Það er misnotkun valds af þessu tagi sem hefur skapað
jarðveg fyrir uppreisnir við stjórnarkjör bæði í VR og Efl-
ingu. Í Kastljósi RÚV sl. miðvikudagskvöld kom fram að
þessi tvö félög ásamt verkalýðsfélögunum á Akranesi og
Húsavík, sem eiga sér lengri sögu sem andófsfélög innan
verkalýðshreyfingarinnar, hafi nú samanlagt yfir 50% full-
trúa á ASÍ-þingi.
En þrátt fyrir þau hrikalegu mistök, sem hér hafa verið
gerð og Alþingi og æðstu stjórnvöld bera
alla ábyrgð á, ekki „talíbanarnir“ í verka-
lýðsfélögunum, eins og einn viðmælandi
minni lýsti uppreisnarmönnum á þeim
vettvangi, heldur lífið áfram og það þarf
að bregðast við fyrirsjáanlegum vanda á
vinnumarkaði áður en það verður orðið
of seint.
Í því sambandi er hyggilegt fyrir ríkisstjórnina að átta
sig á að mesta herveldi heims, Bandaríkjunum, hefur ekki
enn tekizt að ráða niðurlögum talíbana í Afganistan. Það
gátu Sovétríkin forðum daga ekki heldur.
Og vegna þess að ríkisstjórnin var svo heppin að verka-
lýðsfélögin ákváðu að skjóta átökum á vinnumarkaði á
frest fram til næstu áramóta er enn tími til stefnu.
Sá tími verður til einskis nema stjórnmálamennirnir
horfist í augu við eigin mistök. Fyrsta skrefið í þá átt gæti
verið að verða við óskum eins þingmanns Pírata um að efna
til umræðna á Alþingi um stöðuna á vinnumarkaðnum.
Fram hefur komið að Jón Þór Ólafsson hafi óskað eftir
slíkum umræðum frá því í desember.
Hættan er hins vegar sú, að hin unga sveit, sem situr
í ríkisstjórn Íslands og hefur ekki af eigin raun upplifað
þau hrikalegu átök sem orðið geta á vinnumarkaði og
það gífurlega tjón sem af þeim getur leitt fyrir sam-
félagið allt, skilji ekki hvað um er að ræða.
Með einhverjum hætti verður „valdahringurinn“,
sem ég leyfði mér að kalla þennan hóp í fyrrnefndri
bók, að gefa eftir af sinni „sjálftöku“. Starfshópur ríkis-
stjórnar og aðila vinnumarkaðar, sem skilaði áliti um
miðjan febrúar og varð ekki sammála, nefndi „fryst-
ingu“ launakjara umræddra hópa. Um þá tillögu hafa
engar umræður orðið.
Það ætti hins vegar að auðvelda þau samtöl, sem eru
fram undan, að verkalýðsforingi nýrrar kynslóðar, Sól-
veig Anna Jónsdóttir, sem á sér reyndar djúpar rætur í
stjórnmálahreyfingum jafnaðarmanna og sósíalista á
síðustu öld – reyndar í Sjálfstæðisflokknum líka(!) – á
að baki starf innan forystuflokks ríkisstjórnarinnar,
VG.
Uppreisnin í Eflingu og
undiröldur samfélagsins
Það eru hafin kyn-
slóðaskipti í verka-
lýðshreyfingunni
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@styrmir.is
Böðullinn drepur alltaf tvisvar, íseinna skiptið með þögninni,
sagði Elie Wiesel. Alræðisstjórnir
tuttugustu aldar reyndu að eyða öll-
um ummerkjum um fórnarlömb sín,
helga þau þögninni. Eitt mikilvæg-
asta hlutverk sagnfræðingsins er að
rjúfa þessa þögn, segja frá þeim,
sem faldir voru bak við gaddavírs-
girðingar og gátu ekki látið af sér
vita. Velflestir, sem sluppu lifandi úr
þrælabúðum kommúnista, og skrif-
uðu endurminningar sínar, segja þá,
sem eftir urðu, hafa grátbeðið þá
um að skýra umheiminum frá
ósköpunum. Þá hefðu þeir ekki
þjáðst til einskis, ekki þurfa að ótt-
ast að vera drepnir í annað sinn með
þögninni.
Almenna bókafélagið gefur nú út
ritröð, sem ég ritstýri, með bókum
um alræðisstefnuna og fórnarlömb
hennar. Árið 2015 komu út Greinar
um kommúnisma eftir heimspeking-
inn Bertrand Russel jarl, Konur í
þrælakistum Stalíns eftir Elinor
Lipper og Aino Kuusinen og Úr
álögum eftir Jan Valtin, en sú bók
olli hörðum deilum á Íslandi 1941.
Árið 2016 komu út á ný fimm
bækur. Leyniræðan um Stalín, sem
Khrústsjov hélt 1956, varð íslensk-
um stalínistum mikið áfall. El cam-
pesino er eftir Valentín González,
sem var herforingi í spænska borg-
arastríðinu og slapp á undraverðan
hátt úr vinnubúðum Stalíns. Tvær
bókanna eru um Eystrasaltslöndin,
Örlaganótt yfir Eystrasaltslöndum
eftir eistneska bókmenntafræðing-
inn Ants Oras og Eistland: Smáþjóð
undir oki erlends valds eftir sænsk-
eistneska blaðamanninn Anders
Küng. Þjónusta, þrælkun flótti er
eftir ingríska prestinn Aatami Ku-
ortti. Ingríar eru náskyldir Finnum,
bjuggu við botn Finnska flóa og eru
nú að hverfa úr sögunni.
Árið 2017 komu út Nytsamur sak-
leysingi eftir finnska sjómanninn
Otto Larsen, Ráðstjórnarríkin: Goð-
sagnir og veruleiki eftir Arthur
Koestler, sem hafði mikil áhrif á
bæjarstjórnarkosningar í Reykjavík
1946, og Ég kaus frelsið eftir Viktor
Kravtsjenko.
100 milljónir manna týndu á 20.
öld lífi af völdum kommúnismans.
Böðlinum mun ekki takast að drepa
í annað sinn, með þögninni.
Athugasemdir og leiðréttingar vel þegnar.
Hannes H. Gissurarson
hannesgi@hi.is
Fróðleiksmolar úr sögu og samtíð
Böðullinn drepur
alltaf tvisvar
FLOORING SYSTEMS SÍÐUMÚLA 14 • 108 REYKJAVÍK • SÍMI 510 5510
O
ttó
A
ug
lýsin
g
astofa
teppaflísar
Sterkar og einfaldar í lögn