Verslunartíðindi - 01.08.1935, Side 29

VERSLUNARTÍÐINDI
105
Stofnun islenska gengisins
og se'Slaútgáfa Landsbankans.
Sá þáttur í starfi bankans, sem hvað
merkilegastur mun verða talinn, er seðla-
útgáfan.
í lögum þeim frá 17. september 1885,
um stofnun Landsbankans, segir svo, að
bankinn fái að láni úr landssjóði alt að
hálfri miljón króna, er skuli verða vinnu-
fje hans. Fje þetta greiðist með seðlum,
sem stjórninni er heimilt að gefa út fyrir
landssjóð.
Það er ekki ofmælt, að þetta lagaákvæði
valdi tímamótum í íslenskum atvinnuhátt-
um. Er það hvorutveggja, að með því er
annarsvegar lagður grundvöllur að stofn-
un íslenska gengisins og hirisvegar stigið
mikið spor í áttina að koma á auknum pen-
ingaviðskiftum í landinu. Um þýðingu síð-
ara atriðisins þarf ekki að ræða sjerstak-
lega, svo mikilvægt sem það er fyrir lands-
menn að hafa að mestu sagt skilið við hrein
vöruskifti, en þau tíðkuðust að heita rná
eingöngu fyrir stofnun Landsbankans.
Stofnun íslenska gengisins var að sjálf-
sögðu engu ómerkari atburður. En hjer ber
þess þó að gæta, að eins og við horfði um
fjármál þjóðarinnar fyrstu áratugina eftir
1885, báru landsmenn raunverulega ekki
fullan veg og vanda af gengi sínu, að
minsta kosti ekki út á við. íslenska krón-
an var ekki skráð sjerstaklega fyr en eftir
heimsófriðinn mikla. Hafði hún raunveru-
lega losnað úr verðgildistengslum við
dönsku krónuna kringum 1920, og er það
harla fróðlegt, að svo er að sjá sem sá at-
burður hafi fyrst orðið til að færa almenn-
ingi heim sanninn um, að ísland hefði
sjálfstætt gengi, sem lúti sínum eigin sjer-
stæðu lögmálum. Þrátt fyrir þetta er það
samt ekki fyr en í júní 1922, að íslenska
krónan er skráð opinberlega sem sjálfstæð
og óháð mynt.1)
1) Síðan íslenska krónan var fyrst skráð opin-
Um stofnun íslenska gengisins má ann-
ars margt segja, því að það er í ýmsu til-
liti merkilegt fyrirbrigði.
Þannig má t. d. benda á, að einum ára-
tug fyrir stofnun þess, eða árið 1873, eru
afgreidd lög, þar sem ákveðið er, að undir-
staðan undir peningareikningi Danmerk-
ur (og jafnframt íslands) skuli vera gull
(þ. e. gullgengi). Skömmu síðar er gengið
enn öruggar frá þessu ákvæði með þátt-
töku í myntsambandi Norðurlanda.
Samt bregður svo einkennilega við, þeg-
ar íslenska gengið er stofnað, að þá getur
það ekki talist gullgengi. Til þess vantar
það ýms hin mikilvægustu skilyrði. Að vísu
segir svo í lögunum, að seðlarnir skuli vera
löglegur gjaldeyrir manna á milli með fullu
ákvæðisverði. En seðlarnir voru ekki gull-
trygðir og bankinn þurfti ekki að innleysa
þá, nema með öðrum seðlum, eða smápen-
ingum, og þá aðeins eftir því sem tök voru
á. Ræður þetta ákvæði mestu um það, er
ákveða skal eðli þess gengis, er komið var
á samtírnis með stofnun Landsbankans.
Þessi sjerstaða Landsbankaseðlanna
berlega í júní 1922, hefir gullgildi hennar að
meðaltali á ári verið sem hjer segir:
Ar:
1922 — 64.70
1923 — 58.18
1924 — 52.75
1925 — 71.31
1926 — 81.66
1927 — 81.78
1928 — 81.92
Ár:
1929 — 81.78
1930 — 81.84
1931 — 76.73
1932 — 58.87
1933 — 55.54
1934 —- 50.41
Á tímabilinu, sem taflan nær yfir, hefir krón-
an komist lægst í mars 1924, var hún tá 47.72 %
af gullgildi sínu. Eftir bað hækkaði hún að heita
má viðstöðulaust )ar til í lok ársins 1925. Var
sterlingspundið tá komið niður í kr. 22.15 og
gullgildi krónunnar nálægt 81.50. Hefir pundið
og krónan síðan fylgst að, en lækkuðu bæði í
september 1931, þegar England hvarf frá gull-
innlausn seðla sinna og gengi þess fjell. Á árinu
1935 hefir krónan komist lægst í mars, var gull-
gildi hennar þá 47.33 %, miðað við franskan
franka.