Ljósmæðrablaðið - 01.12.2010, Blaðsíða 23

23Ljósmæðrablaðið - desember 2010
börnum af öðru þjóðerni því hún var farsæl
ljósmóðir og ávann sér traust fyrir störf
sín. Guðrún fékkst einnig við lækningar
og til hennar var talsvert leitað vegna þess
að enginn lærður læknir var á svæðinu, en
fara þurfti um 60 kílómetra leið á hestum til
Yorkton til að sækja lækni. Vegna hæfileika
hennar og velgengni fékk Dr. T.A. Patrick í
Yorkton, sem þá var einn helsti læknirinn í
fylkinu hana oft til þess að annast sjúklinga
sína sem hefur þá væntanlega kostað
hana dvöl á heimilum þeirra til lengri eða
skemmri tíma.
Árið 1904 flutti fjölskyldan enn lengra til
norðurs og settist að skammt frá þeim stað
þar sem bærinn Leslie reis nokkrum árum
síðar í Íslendingabyggðinni sem þá var að
myndast í kringum Foam Lake vatnið. Á
svæðinu var enginn læknir frekar en við
Whitesand River og fara þurfti 92 kílómetra
leið til Yorkton eftir lækni. Notaður var
vegslóði indíánanna vegna þess að engir
voru vegirnir og ferðin til Yorkton gat tekið
um sólarhring. Það hefur verið íbúunum
hjálp og stuðningur að fá Guðrúnu til
byggðarinnar því árið áður en hún kom
hafði verið íbúunum erfitt vegna þess að
þá geisaði þar skæður skarlatsóttafaraldur
(flekkusótt) sem dró mörg íslensk börn og
nokkra fullorðna til dauða. Á fáum árum
varð Vatnabyggð að stóru Íslendinga-
samfélagi og árið 1911 voru nærri 2000
Íslendingar á svæðinu. Guðbjörg Eyjolfsson
bjó hjá fósturforeldrum sínum þar til hún
giftist Tómasi S. Halldórssyni og settist að
með honum skammt austur af Leslie og þar
eignuðust þau átta börn. Guðrún vann sem
ljósmóðir meðan hún hafði heilsu til, en hún
dó á heimili Guðbjargar og Tómasar 24.
mars árið 1922 eftir langvarandi veikindi.
Talið er að Guðrún hafi tekið á móti 336
börnum á starfsævi sinni. Bjarni dó ekki fyrr
en árið 1945 og hann hvílir ásamt Guðrúnu
og mörgum af íslensku landnemunum í
kirkjugarðinum í Bertdale í Vatnabyggð.
Guðbjörg varð ekkja árið 1942 en giftist
aftur og flutti til Vesturstrandarinnar árið
1944. Hún lést árið 1959 í White Rock í
British Colombia, 68 ára að aldri.
Þegar Guðrún framkvæmdi keisara-
skurðinn í Kanada hafði aðeins einn keisara-
skurður verið framkvæmdur á Íslandi en það
var árið 1865, löngu áður en Guðrún fór í
ljósmæðranámið. Þar var um dvergvaxna
konu að ræða sem talið var víst að gæti ekki
fætt barnið og var því ákveðið að ráðast í
keisaraskurðinn til að freista þess að bjarga
lífi beggja. Aðgerðina gerði Jón Hjaltalín
landlæknir með hjálp Gísla Hjálmars-
sonar og tveggja franskra skipslækna af
herskipinu Pandora sem hann kallaði sér
til aðstoðar, en þeir sáu um svæfinguna.
Auk þeirra voru viðstaddir fjórir af fimm
stúdentum sem voru að „lesa læknisfræði
hjá landlækninum“. Enginn læknanna hafði
verið viðstaddur keisaraskurð fyrr. Í blaðinu
Þjóðólfi 4. júlí 1865 segir: „Chastang
og Dexier „cloroformiseruðu“ móðurina
(gjörðu hana tilfinningavana og aflvana
með „cloroform“). Dr. Hjaltalín gjörði nára-
skurðinn en Gísli gekk síðan til og skar
upp móðurlífið. Móðirin lést um sólarhring
seinna en barnið lifði í sex mánuði“.
Keisaraskurður Guðrúnar var því annar
keisaraskurðurinn sem framkvæmdur var
af Íslendingi og Guðbjörg annað íslenska
barnið sem tekið var með keisaraskurði
og það fyrsta sem lifði fram á fullorðinsár.
Þriðji keisaraskurðurinn var ekki gerður
fyrr en 19 árum síðar eða árið 1910 þegar
Matthías Einarsson á St. Jósefsspítala fram-
kvæmdi keisaraskurð þar sem bæði móðir
og barn lifðu.
Það er greinilegt að Guðrún hefur búið yfir
meiri þekkingu en flestar ljósmæður þess
tíma. Útilokað er að hún hafi verið viðstödd
keisaraskurð áður, en hún hefur líklega
verið búin að nema lýsinguna af keisara-
skurðinum sem framkvæmdur var árið 1865
og getað nýtt sér það þegar hún þurfti að
grípa til þess ráðs að framkvæma keisara-
skurðinn á Guðbjörgu. Hæfni og áræðni
Guðrúnar sem vakið hafa athygli í Kanada
leiða hugann að kennslunni sem hún fékk í
sínu ljósmæðranámi á Íslandi. Í ljós kemur
að sá sem annaðist bóklega kennslu hennar
í náminu var Jón Hjaltalín landlæknir, sá
hinn sami og framkvæmdi keisaraskurðinn
árið 1865. Hann þreyttist aldrei á að miðla
ljósmæðranemum af læknisþekkingu sinni
og var mikill áhugamaður um að bæta
menntun og kjör ljósmæðra. Ætla má að
Jón hafi sagt Guðrúnu frá keisaraskurðinum
í smáatriðum og hún hafi síðan getað nýtt
sér upplýsingarnar þegar á þurfti að halda.
Keisaraskurðurinn sem Guðrún framkvæmdi
er í raun enn meira afrek fyrir það að í þeim
fyrsta komu fjórir læknar að verkinu en hún
var ein. Minnst er á keisaraskurð Guðrúnar
í bókinni The Saskatchewan Icelanders
eftir Walter Lindal og í bókinni A Harvest
yet to reap: a history of prairie women eftir
Lindu Rasmussen. Þá hefur Lesley Biggs
dósent í kvenna- og kynjafræðirannsóknum
við University of Saskatchewan rannsakað
ævi Guðrúnar og lýst sögunni um keisara-
skurðinn í tveimur greinum og í bókinni
Reconceiving Midwifery, vegna þess að hún
telur keisaraskurðinn varpa merkilegu ljósi
á ljósmóðurstörf á þessum tíma. Hún telur
Guðrúnu hafa sýnt meiri faglega færni en
ljósmæður í Vesturheimi voru taldar búa
yfir á þessum tíma og mun meiri kunnáttu
en ef aðeins hefði verið um „yfirsetukonu“
að ræða. Guðrúnar var síðar minnst fyrir að
hafa með sínum störfum lagt stóran skerf
til farsældar Þingvallabyggðarinnar og að
hafa ekki bara unnið verk sína af alúð og
kærleika heldur einnig fyrir að hafa veitt
læknishjálp eftir bestu getu og allt fyrir litla
og oft enga þóknun.
Helstu heimildir:
1. Lesley Biggs og Stella Stephanson (2006). In Search
of Gudrun Goodman: Reflections on ‘doing history’
and memory. The Canadian Historical Review. 87, 2,
bls. 293-316
2. Jón Þ. Hallgrímsson og Gunnlaugur Snædal (1988).
Keisaraskurðir á Íslandi 1865-1919. Sögulegt yfirlit-I.
grein. Læknablaðið 74, 67-71.
3. Jóhanna F. Jóhannesdóttir (2009). Vestur um haf og
heim aftur. Kanadadvöl Guðjóns á Ökrum 1897-
1909.
Jóhanna F. Jóhannesdóttir,
hjúkrunarfræðingur á Heilbrigðisstofnun
Vesturlands á Akranesi
Götustemmning frá Winnipeg um aldarmótin.