Ljósmæðrablaðið - 01.12.2010, Blaðsíða 8

8 Ljósmæðrablaðið - desember 2010
Með samningi Ljósmæðrafélags Íslands
og Tryggingastofnunar Ríkisins árið 1993
var byrjað að bjóða upp á heimaþjónustu
ljósmæðra í kjölfar snemmútskrifta frá
fæðingarstofnunum. Samningurinn hljóð-
aði upphaflega upp á hámark 11 vitjanir
til sængurkvenna en við endurnýjun samn-
ingsins 2002 var þeim fækkað í 8 skipti
að hámarki (Samningur Tryggingastofn-
unar Ríkisins og Ljósmæðrafélags Íslands,
2002). Ári eftir að heimaþjónusta ljós-
mæðra komst á laggirnar gerðu ljósmæð-
urnar Guðbjörg Davíðsdóttir og Hildur
Nilsen úttekt á henni sem leiddi í ljós
almenna ánægju kvenna með þjónustuna
(Sóley Kristinsdóttir, 1996). Einungis 2,5%
sængurkvenna á Landspítalanum nýttu sér
heimaþjónustu ljósmæðra á þessum tíma
en umfang heimaþjónustunnar hefur aukist
stöðugt síðan. Árið 2004 var þetta hlutfall
komið í 58% (Hildur Sigurðardóttir, 2004),
2007 í 72% (Rósa Bragadóttir, munnleg
heimild, 2008) og í dag nær heimaþjónusta
ljósmæðra til um 80% sængurkvenna.
Árið 2003-2004 var gerð úttekt á
viðhorfum kvenna til heimaþjónustu ljós-
mæðra þar sem um var að ræða saman-
burðarrannsókn er náði til 400 kvenna er
fæddu á Landspítala. Í endanlegu úrtaki
voru annars vegar 124 konur (62% svörun)
sem höfðu lengri sjúkrahúsvist að baki
(> 36 klst) og 134 konur (67% svörun)
er útskrifuðust snemma heim (<36 klst)
og þáðu heimaþjónustu ljósmæðra. Þrír
kvarðar voru notaðir til þess að mæla
viðhorf kvennanna til þjónustunnar en þeir
mældu viðhorf til veittrar fræðslu, inni-
halds þjónustunnar og ánægju með þjón-
ustuna. Niðurstöður úr öllum kvörðunum
þremur leiddu í ljós marktækan mun á
viðhorfum kvenna til þjónustunnar þar
sem konur er nutu heimaþjónustu ljós-
mæðra gáfu til kynna jákvæðari viðhorf til
sængurleguþjónustunnar. Í opnum spurn-
ingum komu einnig fram mjög jákvæð
viðbrögð kvennanna til heimaþjónustunnar
sem studdu niðurstöður kvarðanna þriggja.
Varðandi umfang þjónustunnar kom fram
í þessari könnun að fjöldi vitjana í heima-
þjónustu var að meðaltali 7,4 vitjanir fyrir
hverja konu og spannaði allt frá 5 vitjunum
upp í 14 vitjanir. Flestum konunum eða um
84% þeirra fannst fjöldi vitjana hæfilegur.
Hvað varðaði meðaltímalengd vitjana kom
í ljós að í 70% tilfella dvöldu ljósmæðurnar
í 30-60 mínútur í hverri vitjun og fannst
flestum konunum (96%) vitjanirnar hæfi-
lega langar (Hildur Sigurðardóttir, 2004).
Önnur rannsókn, þar sem áhrifaþættir
á tímalengd brjóstagjafa voru skoðaðir,
leiddi einnig í ljós mjög jákvæð viðhorf
kvenna til heimaþjónustu ljósmæðra.
Þær konur sem glímdu við erfiðleika við
brjóstagjöf sögðust oftast leita til heima-
þjónustuljósmóður vegna erfiðleikanna og
nefndu hana einnig oftast sem hjálplegasta
aðilann varðandi úrlausnir vandamála við
brjóstagjöf (Hildur Sigurðardóttir, 2006).
Varðandi þróun og gæðatryggingu
heimaþjónustu ljósmæðra hafði Ljós-
mæðrafélag Íslands forgöngu að vinnslu
faglegra leiðbeininga um heimaþjónustuna
í samvinnu við Landlæknisembættið. Í
leiðbeiningunum koma fram grunngildi
umönnunar í sængurlegu, fagleg viðmið
varðandi heilsufarsmat sem ákvörðun
um heimaþjónustu grundvallast á og
almenn viðmið um innihald þjónustunnar.
Viðmiðin um heilsufarsmat kvenna og
nýbura miðast við þjónustustig A, B og
C er endurspegla heilsufarsmat og þörf
á umönnun og eftirliti kvenna og nýbura.
Þjónustustig A og B eru metin þess eðlis
að snemmútskrift og heimaþjónusta geti
talist raunhæf en ef um þjónustustig C er
að ræða eru frávik yfirleitt það alvarleg að
sólarhringseftirlit á sjúkrastofnun er æski-
legt fyrstu vikuna eftir fæðingu (Hildur
Sigurðardóttir, 2009).
Með því markmiði að kanna umfang
heimaþjónustu ljósmæðra stóð Ljósmæðra-
félag Íslands fyrir þeirri könnun sem hér
verður greint frá. Gerð verður grein fyrir
aðferð gagnasöfnunar og úrvinnslu, niður-
stöðum könnunar og settar fram ályktanir
og umræður um þær helstu.
Aðferð
Framkvæmd könnunar og úrvinnsla
gagna
Áður en gagnasöfnun fór fram var könn-
unin kynnt á félagsfundi Ljósmæðrafélags
Íslands. Farið var yfir framkvæmd gagna-
söfnunar svo sem skráningu upplýsinga
á sérstök gagnaeyðublöð. Félagsmenn
er sátu fundinn fengu með sér útprentuð
eyðublöð fyrir gagnasöfnun ásamt kynn-
ingarbréfi. Könnunin var einnig kynnt í
gegnum tölvupóst og öllum þeim ljós-
mæðrum er sinnt höfðu heimaþjónustu,
samkvæmt skráningu hjá Sjúkratrygg-
ingum Íslands, var sent kynningarbréf og
eyðublað í pósti. Auk þessa voru eyðublöð
og kynningarbréf send á allar fæðingar-
stofnanir og óskað eftir því að þeim yrði
komið til ljósmæðra er sinntu heimaþjón-
ustu. Í framhaldi af þessu var tvívegis
sendur út tölvupóstur til þess að ítreka þátt-
tökubeiðni og minna á könnunina. Gagna-
söfnunin fór fram í júní – júlí 2010 þar sem
ljósmæðurnar fylltu jafnóðum út eyðu-
blöðin þannig að um framvirka könnun
var að ræða. Fyrst og fremst var leitað eftir
breytum er snéru að umfangi þjónustunnar.
Engra persónugreinanlegra upplýsinga var
aflað.
Við úrvinnslu gagna var SPSS tölfræði-
forritið notað og einkum stuðst við lýsandi
tölfræði auk marktækniprófanna t-prófs og
Anova.
Niðurstöður
Þátttakendur:
Alls náði könnunin til heimaþjónustu 343
kvenna sem eru 61% þeirra kvenna er
fengu heimaþjónustu á rannsóknartíma-
bilinu þ.e. júní- júlí 2010 (n=560) (Helga
Garðarsdóttir, Sjúkratryggingum Íslands,
munnleg heimild 31.09. 2010). Um var að
ræða 148 frumbyrjur (43,2%) og 187 fjöl-
byrjur (54,5%). Í 8 (2,3%) tilfellum var
ekki gefið upp hvort um frumbyrju eða
fjölbyrju var að ræða. Heimaþjónustan var
veitt í sveitarfélögum víðs vegar um landið
þó að í 75% tilfella hafi konurnar verið
búsettar á höfuðborgarsvæðinu. Hundrað
fjörutíu og fjórar konur voru búsettar í
Reykjavík (42%), 47 í Hafnafirði (13,7%),
41 í Kópavogi (13,7%), 12 í Mosfellsbæ
(3,5%), og 8 í Garðabæ (2,3%). Nítján
heimaþjónustur ljósmæðra fóru fram í
Reykjanesbæ (5,5%), 9 á Selfossi (2,6%)
og 8 á Akureyri (2,7%) svo dæmi séu
nefnd.
Sú vegalengd sem ljósmæðurnar fóru
til að sinna heimaþjónustu í sængurlegu
spannaði allt frá engri vegalengd til 84 km.
Hlutfallega flestar vitjanir fólu í sér vega-
lengdir sem voru innan við 5 km (32,4%)
og á bilinu 5-10 km (25,9%). Í rúmlega
10% var vegalengdin lengri en 20 km.
Af þeim 279 tilfellum þar sem þjónustu-
stig var gefið upp voru hlutfallslega flestar
sængurkonurnar flokkaðar undir þjónustu-
stig A eða 213 konur (76%). Sextíu og tvær
konur voru í þjónustustigi B (22%) og 4 í
þjónustustigi C (1,4%).
Frágangur beiðna um heimaþjónustu
ljósmóður
Hvenær var óskað eftir heimaþjónustu
ljósmóður og hvaðan barst beiðnin?
Af þeim 320 tilfellum þar sem gefið var
upp klukkan hvað beiðni um heimaþjón-
ustu fór fram kom í ljós að algengast var að
óskað væri eftir heimaþjónustu á morgn-
ana kl. 8-12 en þá fór rúmlega 50% beiðna
fram. Í eftirmiðdaginn uppúr kl. 12 til kl.
16 fóru 21,6 % beiðna fram og síðdegis
kl. 16 – 20 tæp 19%. Sjaldgæfast var að
beiðni um heimaþjónustu bærist á kvöldin
eftir kl. 20 (≈ 8%) eða að nóttu til (0,6%).
Hvað vikudaga varðaði kom í ljós að 73,4
% (n=229) beiðna fór fram á virkum degi
og 25,6% (n=80) um helgi og aðeins 1%
(n=3) um stórhátíð.
Alls bárust 257 beiðnir um heimaþjón-
ustu (74,9 %) frá fæðingarstofnun en í 29
tilfellum (8,5%) var annað nefnt svo sem
að beiðnir hafi borist frá konunum sjálfum,
heilsugæslu eða öðrum ljósmæðrum.
Hvenær útskrifast konur og börn í heima-
þjónustu?
Konur og börn útskrifuðust oftast í heima-
þjónustu á bilinu 6-36 klst. frá fæðingu
(88%). Í 4,8% tilfella fór útskrift af
fæðingarstofnun fram innan 6 klst. frá
fæðingu barns og í 6,3% tilfella eftir 36
klst. (sjá mynd 1). Í ljós kom að 15 konur
af 21 sem útskrifuðust meira en 36 klst.