Ljósmæðrablaðið - 01.12.2010, Blaðsíða 20

20 Ljósmæðrablaðið - desember 2010
Verkefni það sem hér birtist er unnið í
tengslum við áfangann Inngangur að ljós-
móðurfræði I í ljósmóðurnáminu við
Háskóla Íslands. Ég fékk tvær konur
mér nákomnar til að segja mér frá sinni
reynslu í tengslum við fæðingar, það
er fæðingarsögur sínar. Samanburður
sagnanna var áhugaverður og þrátt fyrir að
um fjórir áratugir væru milli fæðinganna
þá var ótrúlega margt líkt með þeim.
Það voru að miklu leyti sömu atriðin sem
konurnar töluðu um og mikilvægustu atriði
fæðinganna voru að þeirra mati mjög
svipuð. Ég sem verðandi ljósmóðir gerði
svo tilraun til að draga fram þau atriði úr
sögunum sem mér þótti að tengdust mest
ljósmóðurstarfinu, hvaða lærdóm ég mætti
draga af þeim og hvernig þær tengdust
hugmyndafræðilegum áherslum náms í ljós-
móðurfræði.
Verkefni um fæðingasögur í nánasta um-
hverfi mínu og upplifun sögumanna á
fæðingum sínum og áhrif þeirra á mig sem
verðandi ljósmóður kom mér skemmtilega
á óvart. Ég fékk tvær konur á ólíkum aldri
til að segja mér sína sögu. Þrátt fyrir að
aðstæður þeirra hafi verið ólíkar á margan
hátt var upplifun þeirra að mörgu leyti
svipuð, ekki bara hvað varðar fæðinguna
sjálfa heldur einnig á þeirri þjónustu sem
í tengslum við hana er veitt. Þessar konur
áttu annars vegar fimm og hins vegar þrjú
börn og áttu þær börn sín á mismunandi
stöðum á landinu við mismunandi aðstæður.
Af samtölum mínum við þær má vera ljóst
að þær konur sem búa úti á landi og velja
að eiga barnið sitt þar, hvort sem er heima
eða á minni sjúkrahúsum, finnist þær oft fá
einstaklingsmiðaðri þjónustu og nái jafnvel
betra sambandi við ljósmóðurina heldur en
þær sem ala börnin sín á stærri stöðum.
Hér áður fyrr voru ljósmæður sem unnu
í fámennari og dreifbýlli sveitum landsins
oft áberandi persónur og sýnist mér af
frásögnum að þær hafi almennt hlotið
ákveðna virðingu fyrir störf sín. Þær voru
mikilvægir þátttakendur í lífi þeirra sem
bjuggu í sveitinni sökum þess að flestir
þurftu á aðstoð þeirra að halda. Stundum
þurftu þær líka að gegna öðrum störfum
fyrir utan ljósmæðrastörfin eins og t.d. að
gera að sárum eða sauma einhvern sem
hafði slasast ef læknir var ekki til taks.
Fæðingarsaga Jónu
Jóna er 78 ára gömul ekkja. Hún ól 5 börn
og hefur búið alla sína tíð úti á landi. Hún
er fædd og uppalin á Stöðvarfirði en fluttist
þaðan ung að árum í Rangárvallasýslu og
hefur búið þar síðan. Þegar Jóna var beðin
um að segja sögu sinna fæðinga fannst henni
fyrsta fæðingin sín vera eftirminnilegust.
Sagan átti sér stað um hásumar árið 1954.
Jóna var 22 ára verðandi móðir. Hún var
ekki í föstu sambandi við barnsföður sinn
en hann var úti á sjó þegar fæðingin fór af
stað og var þar af leiðandi ekki nálægur.
Jóna bjó í foreldrahúsum á Stöðvarfirði
og fór fæðingin fram heima hjá þeim. Á
þessum tíma voru tvær ljósmæður starfandi
á Stöðvarfirði. Sú ljósmóðir sem tók á móti
hjá Jónu hét Guðbjörg Elínmundardóttir.
Ljósmæðurnar tvær hjálpuðu stundum hvor
annarri en þó var algengara að einhver önnur
kona væri þeim innan handar. Í Jónu tilfelli
var kona af næsta bæ viðstödd fæðinguna
en hún hét Nanna og var kennd við Hól.
Hún þótti afar róleg og góð kona og var oft
viðstödd fæðingar í sveitinni.
Á meðgöngunni fór engin sérstök
mæðravernd fram en Guðbjörg ljósmóðir
heimsótti Jónu fyrir fæðinguna, hún hlustaði
hjartslátt barnsins með hlustunarpípu og
skoðaði hana sjálfa. Móðursystir Jónu lánaði
henni bók sem hún átti og hét Heilsufræði
kvenna, en í þeirri bók gat Jóna lesið sér
lítillega til um kvenlíkamann og fæðingu
barns. Þar sá hún myndir af fæðandi konu
og gat lesið lítillega í kringum það. Þetta var
eina fræðslan og undirbúningurinn sem Jóna
fékk fyrir fæðinguna.
Að kvöldi 14. júlí fékk Jóna fyrstu
verkina og hélt að fæðingin væri að fara af
stað. Hún var þá gengin fulla meðgöngu.
Guðbjörg kom heim til Jónu um nóttina og
skoðaði hana. Hún ákvað í kjölfarið að sitja
yfir Jónu um nóttina. Sóttin datt niður og
lá að mestu niðri allan daginn og nóttina á
eftir. Guðbjörg ljósmóðir fór aðeins heim til
sín yfir daginn en kom aftur síðdegis til að
sitja yfir Jónu næstu nótt. Það var síðan ekki
fyrr en undir morgun næsta dag, þann 16.
júlí að fæðingin fór aftur af stað.
Guðbjörgu þótti gangur fæðingarinnar
vera heldur hægur og vafasamur og kallaði
því eftir Haraldi Sigurðssyni lækni frá
Fáskrúðsfirði. Fæðingin hélt áfram og þótti
Jónu nú nóg um og lýsir miklum verkjum og
segir að hún hafi verið hálfgerð ,,óhemja”.
Rétt eftir hádegi eða um klukkan 14:00
fæddist síðan 13 marka drengur. Drengurinn
var mjög máttvana við fæðingu, blár að lit
og líflítill. Guðbjörg og Haraldur reyndu að
fá hann til að gráta og það helsta sem Jóna
man eftir var þegar þau dýfðu drengnum í
heitt og kalt vatn til skiptis til að reyna að
vekja hann. Það var síðan eftir nokkurn tíma
að hann fór að taka við sér. Drengurinn var
þreyttur eftir þessi átök og vildi Guðbjörg
því dvelja hjá Jónu þriðju nóttina og vaka
yfir þeim mæðginum.
Guðbjörg kom daglega til Jónu í um viku
eftir fæðinguna og hugsaði bæði um hana
og drenginn. Guðbjörg baðaði drenginn og
annaðist hann. Hún sá líka um aðhlynningu
á Jónu en á þessum tíma tíðkaðist að konur
væru rúmliggjandi í um viku eftir fæðingu
vegna hættu á blæðingum frá legi ef þær
færu of snemma á fætur. Jóna þurfti að pissa
í kopp og mátti lítið sem ekkert hreyfa sig.
Guðbjörg ljósmóðir sá því meðal annars um
að klæða og þvo Jónu. Þessi vika þótti Jónu
erfið og segir hún að enn þann dag í dag
séu jafnöldrur hennar að rifja upp hversu
ömurlegt það hafi verið að þurfa að vera
rúmliggjandi í viku eftir barnsburð. Þær hafi
t.d. ekki haft neinn kraft til að standa upp
eftir viku rúmlegu og fannst vera að líða yfir
þær þegar þær stóðu upp.
Jóna lýsir Guðbjörgu ljósmóður sem
yndislegri konu. Jónu fannst skipta miklu
máli hversu róleg og yfirveguð Guðbjörg
var allan tímann í fæðingunni. Hún hafi
treyst henni fyrir öllu og fannst hún mynda
mjög gott samband við hana.
Nokkrum árum seinna fluttist Jóna
suður og fæddi eftir það fjögur börn. Tvær
eldri dætur sínar fæddi hún annars vegar í
„Dýrðlegt að þekkja ljósmóðurina“
Fæðingarsaga
Guðrún Ásta Gísladóttir,
nemi á 1. ári í ljósmóðurfræði