Velferð - 01.10.2013, Blaðsíða 5

Hfartaheíí!
Pétur Bjarnason
Múmía
Hjartakvillar fyrr og nú
Hjartasjúkdómar eru ekki nýir
af nálinni. Rannsóknir á múmíum
hafa sýnt fram á að yfirstétt í
: Egyptalandi var ekki laus við þá og
það hefur verið staðfest að kínversk
kona sem dó fyrir 2100 árum lést
af bráðum hjartasjúkdómi. Vinstri
kransæð hennar var stífluð. í gröf
konunnar fundust jurtalyf sem
vaninn var að gefa hjartveikum.
Sennilega hafa þessir kvillar
einskorðast fyrst og fremst við þá
sem betur máttu sín, en alþýðan
var líklega laus við þá.
Fyrstur lækna til að lýsa
einkennum við hjartaöng, sem
verður vegna skerts blóðstreymis
til hjartans og súrefnisskorts, var William Heberden, sem var
uppi 1710-1801. Hann gerði þetta í fyrirlestri í London árið
1768. Árið 1859 birtu tveir sænskir
læknar í fyrsta sinn nákvæma
lýsing á klínískri meinafræði- og
líffærafræðirannsókn á sjúklingi
sem lést úr hjartadrepi. Pað var
greinilega ekki algengt á þessum
tíma. Tíðni hjartasjúkdóma fór
hins vegar vaxandi jafnt og þétt frá
1935 til 1980, en þá fór heldur að
draga úr henni aftur.
Meðgöngutími æðakölkunar er
talinn vera um það bil 10 ár. Á það
hefur verið bent, að á þriðja áratug
20. aldar hafi notkun harðrar fitu
hafist en það hafi valdið aukinni
neyslu á transfitusýrum. Þær eru víða taldar sambærilegar við
mettaða fitu sem álitin er eiga þátt 1 kölkun æðaveggja. í mörgum
löndum er fólki ráðlagt að draga úr neyslu á transfitusýrum. í
Danmörku hafa menn stigið einu skrefi lengra með skýrum
ákvæðum um hámark harðrar fitu í matvælum. Ef til vill á þetta
sinn þátt í því að dregið hefur úr tíðni bráðs hjartadreps. 1
Upphaf hjartaskurðlækninga er talið vera þegar bandaríski
skurðlæknirinn Robert Gross lokaði æð á milli aðalslagæðar
lungnanna og aðalslagæðar líkamans árið 1939. Þessi æð flytur
blóðið milli þeirra í fósturlífi en lokast yfirleitt eftir fæðingu.
Geri hún það ekki þarf að loka henni. Vél sem sér um starfsemi
hjartans meðan á aðgerð stendur var í þróun frá 1934 fram til
ársins 1953, að hún var fyrst reynd i aðgerð með mjög góðum
árangri. Það var bandarískur læknir að nafni Gibbon sem fann
upp þessa vél, ásamt Maly, verðandi eiginkonu sinni, sem einnig
var læknir. Þetta var bylting í skurðlækningum.2
Hjartaþræðingar hófust fyrst á þriðja áratug síðustu aldar, en
hér á landi var farið að framkvæma þær á Landspítalanum á
þeim sjöunda. Um svipað leyti var sett á stofn hjartagjörgæsla á
Landspítala og farið var að mynda kransæðar. í kjölfarið var settur
William Heberden
---------V
í þrjátíu ár
Hjartaþrœðingarvél af fullkomnustu gerð.
gangráður í sjúkling í fyrsta sinn hér á landi, um tuttugu árum
eftir að slíkar aðgerðir hófust erlendis. ísetning bjargráðs kom
á næsta áratug og eftir 1980 varð þróunin ör, kransæðavíkkun,
brennsluaðgerðir og flóknari skurðaðgerðir.3
Hjartaígræðsla var fyrst framkvæmd af Dr. Christian Barnard
í Suður Afríku 1967 og margar slíkar aðgerðir fylgdu í kjölfarið,
en gengu flestar illa vegna höfnunar. Þessar aðgerðir voru i
framhaldi af því víða bannaðar. Eftir að lyfið cyclósporín kom
til sögunnar um 1980 óx áhugi manna aftur á hjarta- og öðrum
líffæraflutningum og þær fóru að ganga vel. Skortur á líffærum
hefur takmarkað fjölda þessara aðgerða, en um aldamót voru
um 4000 slíkar aðgerðir framkvæmdar árlega í Evrópu og
Bandaríkjunum.4
Þróunin á íslandi
Það hefur víða komið fram að hjartasjúkdómar tilheyri
svonefndum „lífsstílssjúkdómum“. Þó þeir hafi verið sjaldgæfir
hjá alþýðu manna fyrr á öldum, hafa kjör manna jafnast nægilega
til þess að almenningur getur nú leyft sé þann munað í mat og
drykk sem yfirstéttin ein gat áður. Á sama tíma hafa starfsgreinar
breyst og kyrrsetufólki fjölgað. Því miður hefur þetta leitt af
sér verulega fjölgun hjarta- og lungnasjúkdóma ásamt fleiru.
Líklega hefur þróunin hérlendis verið lík því sem greint er frá
hér að framan og hámarki í hjartatilfellum verið náð á níunda
áratugnum. Þá fór að draga úr reykingum og gildi hreyfingar
komst í umræðuna auk þess sem hjartalækningum fleygði fram
hérlendis sem erlendis. Þessi þróun hefur haldið áfram síðan.
Á tímabilinu 1971 - 1979 mátti rekja tæplega helming
dauðsfalla íslendinga til hjartasjúkdóma og „ ... var þá svo komið
að læknar hérlendis sem erlendis höfðu tilhneigingu til þess að
flokka þessa sjúkdóma undir eins konar faraldur eða jafnvel
farsótt."5
Ekki var komin aðstaða til þess að framkvæma
hjartaskurðaðgerðir hér heima og var algengast að sjúklingar
væru sendir til Englands i slíkar aðgerðir. Möguleiki var að fara
til Bandaríkjanna en það var mun dýrara, og þurftu sjúklingar
því að hafa allgóð fjárráð til að borga mismuninn. Það var ekki
fyrr en 1985 að formleg heimild til að hefja hjartaskurðlækningar
Velferð 5