Litli Bergþór - 01.12.2014, Side 13

Litli-Bergþór 13
Samantekt:
Geirþrúður Sighvatsdóttir
Páll M. Skúlason sendi á fésbókarsíðu Litla-Berg-
þórs brot úr fyrirlestri, sem Óskar Einarsson læknir í
Laugarási, flutti að Vatnsleysu í Biskupstungum um
börn og berklaveiki. Fyrirlesturinn í heild var birtur
í tímaritinu Menntamálum, 1. árg. 5. tbl. 1925. Hér
er stafsetning færð til nútímahorfs.
Fyrirlestur Óskars hefst á þessum orðum:
„Í sambandi við skoðun skólabarna þykir mér hlýða
að fara nokkrum orðum um heilsu þeirra, og hvernig
ég álít að bæta megi úr stærsta meininu, án þess þó að
ykkur, aðstandendum þeirra, séu lagðar neinar nýjar
kvaðir á herðar, sem teljandi séu.
Jafnframt almennri skólaskyldu og stofnun barna-
skóla um land allt, hafa lagst nýjar og áður óþekktar
skyldur á herðar læknum og leikmönnum, en þær eru,
að sjá um að börnin bíði ekki heilsutjón af skólaverunni.
Frá þeim, sem eru þessarar skyldu sinnar meðvitandi,
eru alltaf að heyrast háværari kröfur um að skólahús
séu reist í hverju einasta fræðsluhéraði og þau skólahús
séu bæði björt, hlý og rúmgóð. Ég þarf ekki að skýra
nauðsyn þessarar kröfu fyrir ykkur, því að þið þekkið
öll alltof vel, hve gersamlega óhæf þau húsakynni oft
eru, sem farskólarnir verða að sætta sig við, bæði hér
og annarsstaðar“.
„Berklaveikin er þjóðarböl, hún drepur og gerir
óvinnufæra fleirir menn af þjóð vorri, en nokkur annar
sjúkdómur, og það eru langflest fólk á besta skeiði
æfi sinnar. Þetta er þjóðartjón mikið og ómetanlegt,
en hún gerir þó enn þá meira tjón, þótt sjaldan sé
það talið. Hún drepur dug og táp úr fjölda manna og
veiklar afkvæmi þeirra, þótt þeir komist aldrei á það
stig að kallast sjúklingar eða verði frá vinnu, en þetta
er líka tjón mikið.
Það er því ekki að ástæðulausu, að við Íslendingar
höfum hafið öfluga baráttu gegn berklaveikinni, en sú
barátta virðist mér vera öflugust í því að eyða fé ríkis-
og sýslusjóða, en uppskeran verði ekki að sama skapi.
Ég er þó ekki að gera lítið úr því að margan manninn
auðnast að lækna. En þrátt fyrir alla þessa miklu
baráttu, er þó svo langt í frá að nokkur sigurvon sé, eða
von um að gera berklaveikina landræka, að telja má
að veikin ágerist hröðum skrefum. Svo að fyrir hvern
einn sem læknist, koma tveir nýir sjúklingar. Það er
því öðru nær, en að nokkuð miði á leið með þessari
bardagaaðferð. Sé betur að gætt, er þess heldur ekki
að vænta. Því, að undanteknum allströngum lögum og
lagabókstöfum um að fjarlægja berklaveika menn frá
börnunum eða öfugt, höfum vér í allri baráttunni alveg
gleymt gamla spakmælinu í Snorra-Eddu, að á skuli
að ósi stemma. Allan þann langa tíma, sem svæsnari
stig berklaveikinnar, svo sem lungnaberklar, eru að
þróast í kirtlum barna og unglinga, hreyfum vér hvorki
hönd né fót börnunum til hjálpar. Og þó sjáum vér að
kirtlaberklarnir eru svo auðlæknanlegir, að flest vinna
bug á þeim. En hin, sem í valinn falla síðar, vantar um
þetta skeið lang flest aðeins herslumuninn.
En hvernig er þá hægt að hjálpa börnunum um
þennan herslumun, hvernig er hægt að hjálpa þeim um
það lóð á metaskálina, sem myndi tryggja þeim heilsu
og líf gegn hvíta dauðanum?“ „Ég get bent ykkur
á veg til þess, en sá vegur hefir tvær álmur og þarf
helst að þræða báðar. Hin fyrri er fullkomið hreinlæti,
björt og góð húsakynni, gott og kröftugt fæði, hæfileg
vinna og mikil útivera“. Hin „er í því fólgin að herða
líkamann og styrkja í baráttunni við berklasmitunina,
svo að veikin nái aldrei að festa rætur“...
Berklar og barnaskólabygging
í Reykholti 1927
Óskar Einarsson
læknir í Laugarási
1923 - 1925.
Barnaskólahúsið í Reykholti 1938.