Litli Bergþór - 01.12.2014, Blaðsíða 27

Litli-Bergþór 27
Samantekt:
Geirþrúður Sighvatsdóttir
og Baldur Þór Þorvaldsson
gerð nýrrar brúar yfir Brúará á Steinbogagljúfri.
Einnig sendi hann bréf sem hann skrifaði Gísla
Sigurðssyni í Úthlíð 2009 um brýrnar á Brúará
og bréf frá Þorkeli Bjarnasyni á Laugarvatni til
landbúnaðarráðuneytisins 1962 vegna óska um nýja
brú.
Hér á eftir verður saga brúa á Brúará rakin eftir
þessum heimildum og fleirum.
Steinboginn og flekinn
á gjánni í Brúarfossi
Í Biskupasögum Jóns prófasts Halldórssonar í Hítardal
segir frá því þegar brytinn í Skálholti, að undirlagi
biskupshústrúr Helgu Jónsdóttur, braut þá „sjálfgerðu
brú eður steinboga á Brúará“ til að stemma stigu
við aðsókn flökkufólks að Skálholtsstað árið 1602.
Frásögnin er þó ekki rituð fyrr en nálægt öld síðar og
gæti hafa skolast eitthvað til. Enn má sjá steinboga
rétt undir vatnsborðinu undir reið- og göngubrúnni
yfir Brúará og þegar lítið er í ánni fer mest allt vatnið
undir hann. Ekki er þó talið að þetta séu leifar bogans
sem brotinn var og ekki er mælt með því að fólk reyni
að stikla þar yfir.
Í bréfi sínu til Gísla segir Baldur Þór: „Þessir gömlu
steinbogar hérlendis eru sveipaðir þjóðsagnablæ.“
„Það er svolítið grunsamlegt að slíkir steinbogar skuli
ekki hafa enst fram í nútímann neins staðar á stórám
landsins.“ „Þetta segir okkur að berglög hérlendis þoli
ekki svo mikinn gröft í flóðum að eftir standi svo stór-
ar hvelfingar að taki allt vatnið, sem þá er á ferðinni.
Það er frekar að slíkt komi í ljós þegar minnkar í
ánum og þá ekki það vel formað að aðgengilegt sé.“
„En einhvert slíkt náttúruverk gæti þó hafa verið við
Brúará og nægt mönnum til að komast yfir ána þurrum
fótum í einhverjum tilfellum a.m.k. Síðan hafa þeir,
sem voru þessu lítt kunnugir af eigin raun séð þetta
í huga sér sem eitthvað svipað og manngerðar brýr,
sem leystu vanda vegfarenda. Vegna þessa verður að
hafa á sér allan vara með þessar brúarsögur þótt ekki
sé heldur hægt að vísa þeim alfarið á bug, að enginn
fótur sé fyrir þeim“.
Sögur eru til af mönnum sem stokkið hafa yfir gjána
í fossinum eða stiklað bogann. Fræg er sagan af
Magnúsi frá Austurhlíð, sem fæddur var 1767 og talinn
með vöskustu mönnum, en hann sótti einhverju sinni
yfirsetukonu út í Laugardal, „bar hana yfir Brúará og
stökk með hana í fanginu yfir gjána, þar sem brúin var
síðar.“ Eða svo segir séra Magnús Helgason, prestur á
Torfastöðum, í ritinu Inn til fjalla.
Heimildir eru um að trébrú hafi verið sett yfir gjána
fyrir ofan Brúarfoss um aldamótin 1800. Það var
svo presturinn í Miðdal, Guðni sterki Guðmundsson,
sem endurnýjaði flekabrúna yfir gjána árið 1824,
enda þjónuðu Miðdalsprestar Úthlíðarkirkju frá því
á 16. öld og fram til 1880. Hefur séra Guðni meira
að segja haft á flekanum handrið eins og sést vel á
steinprenti eftir mynd Fredericks Kloss, sem var þar á
ferð 1835. (Árbók FÍ 1998). Til eru margar myndir af
hestamönnum ríða þessa brú.
Gömul mynd, sem sýnir hestamenn ríða yfir gömlu
flekabrúna á Gjánni. Steinbogagljúfrið í forgrunni.
Seinasta trébrúin á gjánni, sem var á undan brúnni á
Steinbogagljúfrinu, virðist hafa verið byggð 1860-
70“. (sjá tilvitnun í blaðið Ísafold hér neðar)
En fyrsta brúin á Brúará í nútímaskilningi, var
hinsvegar byggð 1901 á Steinbogagljúfrinu svonefnda,
sem er staðurinn þar sem talið er að steinboginn forni
hafi verið.
Ferðafólk ríður flekann á Brúará á árunum 1883-1885.
Ljósmyndari Frederick W. Warbreck Howell.