Litli Bergþór - 01.12.2014, Blaðsíða 41

Litli-Bergþór 41
Litli-Bergþór fékk nýlega í hendur eftirfarandi
pistil, eða hugleiðingar eftir Þorstein Sigurðsson
heitinn á Vatnsleysu hér í Biskupstungum. Voru
það Bragi Þorsteinsson á Vatnsleysu og Halla
Bjarnadóttir kona hans, sem veittu góðfúslegt
leyfi fyrir birtingunni.
Þorsteinn var fæddur 1893 á Vatnsleysu og lést
1974, áttræður að aldri. Langafi hans, Eiríkur
Eiríksson, var bóndi á Reykjum á Skeiðum og
fjallar þetta greinarkorn m.a. um kveðskap hans.
En það mun hafa verið skrifað einhverntíman
uppúr 1960 í tilefni þess að vísur eftir Eirík voru
fluttar í Ríkisútvarpið, en þar taldar þjóðvísur
og vildi Þorsteinn leiðrétta það. Segir Þorsteinn
í sambandi við þetta frá lífi forfeðra sinna á
Reykjum og heimilisbragnum þar og gefur þar
með skemmtilega innsýn í bændamenningu
nítjándu aldar. Hefst þá pistill Þorsteins:
„Sé ég eftir sauðunum“
Þátturinn, „Ertu með á nótunum“, sem fluttur var (í
Ríkisútvarpinu, innskot L-B) 23. Júlí s.l., byrjaði á
lagi eftir Emil Thoroddsen, Fóstbræður sungu. Lagið
er lítið en vel gert, í þjóðlagastíl. Það er aðeins á
færi snillinganna að gera listaverk af litlu efni. Lítil
vísa getur verið listaverk og lítið lag ekki síður.
Textinn við þetta lag Emils, („Sé ég eftir sauðunum“,
innskot L-B), var kynntur sem þjóðvísa og þannig
hefur það verið hingað til. En hvað er þjóðvísa? Árni
Böðvarsson hefur stutt og laggott svar við þessu í
Orðabók Menningarsjóðs, þ.e. stutt þjóðkvæði. En við
þessa skýringu má bæta: sem enginn veit höfund að,
en þjóðin hefur tileinkað sér.
Nú er þessu ekki þannig farið með þessar sauðavísur.
Höfundurinn var sunnlenskur bóndi, sem lést á
barnsárum elstu núlifandi manna, Eiríkur Eiríksson á
Reykjum á Skeiðum. Þessi langafi minn orti vísurnar
í hárri elli, á árunum þegar lifandi sauðasala til
Skotlands stóð sem hæst hér á Suðurlandi. Hann var þá
alblindur, slík voru örlög hans síðustu 20 ár ævinnar. Á
síðustu æviárum var hann þrotinn að líkamskröftum,
en andlega heill. Hann stytti sér þá einatt stundir með
því að færa í vísnaform daglega viðburði. Andleg
ljóðagerð stóð honum þó hjarta næst. Hann hafði
mikinn huga á að koma, þótt ekki væri nema einu
versi, í sálmabókina 1886, en tókst ekki. Sjálfsagt
hefur ljóðformið ekki þótt nógu listilegt, því að varla
hefur skort á trúareinlægnina. Hann var mjög sterkur
trúmaður, ágætur söngmaður og tónviss eins og allur
fjöldi manna í þessari ætt. Hann var forsöngvari í
Ólafsvallakirkju í full 40 ár.
Þegar Eiríkur orti vísurnar um sauðasöluna, hvarf
hugur hans til liðins tíma og þótti búskarhættir síst hafa
farið batnandi. Sjálfur var hann gildur bóndi og Eiríkur
Vigfússon, bóndi og hreppsstjóri á Reykjum, faðir hans,
líklega öllu traustari bóndi. Þar var rausnarheimili.
Fyrri kona föður hans var Ingunn Eiríksdóttir frá
Bolholti á Rangárvöllum. Þeirra dóttir var Katrín
kona Magnúsar Arngrímssonar, alþingismanns í
Syðra-Langholti. Frá þeim eru miklar ættir komnar,
kenndar við Langholt og Birtingaholt. Seinni kona
Eiríks Vigfússonar var Guðrún Kolbeinsdóttir, prests
í Miðdal, Þorsteinssonar.
Séra Kolbeinn orti Gilsbakkaþulu um Guðrúnu,
þegar hún fór að heimsækja afa sinn, séra Jón (Mið-
Jón) að Gilsbakka, en þar sátu 3 prestar í röð, sem
allir báru Jóns nafn. Bæði voru þau Reykjahjón vel
hagmælt. Hvort þau hafa iðkað þá list nokkuð að ráði
er ekki vitað, hitt er víst, að það er þá glatað. Ein vísa
er þó mér í minni, sem Eiríkur orti líklega á fyrri hluta
annars áratugar 19. Aldar. Vísan er um heimilisfólkið
á Reykjum, ort um haust og segir frá hvernig umhorfs
var á kvöldvökunni á 12 manna heimili á þeim tíma:
Bóndinn Eiríkur brytjar mör,
bryður hún Guðrún kjöt og smjör.
Ingunn við tuggum tekur.
Kolbeinn litli á kodda svaf,
Katrín tók lykkju prjónum af,
hjá Imbu lyppan lekur.
Lyppu spann Bjarni löngum trúr,
lagaði Jón orð dösku úr.
Berþór var band að tvinna.
Við þráðarspunann Þórdís sat,
þagað Sigga við rokkinn gat.
Gekk Fúsi um gólfið stinna.
Börnin voru 5, tvær dætur frá fyrra hjónabandi,
Katrín, sem fyrr er getið og Ingibjörg, báðar mjög
ungar heimasætur. Seinni konu börnin voru þrjú,
Vigfús elstur, Kolbeinn og Ingunn á fyrsta ári. Hún
giftist Ófeigi hinum ríka í Fjalli, sem var vel þekktur
um Suðurland og Gröndal gerði seinna þjóðkunnan.
Og svo voru vinnuhjúin 5, þrír vinnumenn og tvær
vinnukonur. Þegar þetta gerðist var Eiríkur, sá er
sauðavísurnar orti, ekki fæddur.
Það lítur út fyrir, að á Reykjum hafi verið velsældar
heimili og við þau kjör ólst Eiríkur upp. Í hans
búskapartíð var einnig nóg til að bíta og brenna. Í hárri
elli horfir hann svo með söknuði til fyrri daga, þegar
„Sé ég eftir sauðunum“
Þorsteinn
Sigurðsson á
Vatnsleysu.