Morgunblaðið - 22.09.2018, Page 25

25
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 22. SEPTEMBER 2018
Eins og öllum er
kunnugt eykst net-
verslun hröðum skref-
um hvar sem er í
heiminum, en þessari
þróun er afar vel lýst í
nýútkominni skýrslu
Rannsóknaseturs
verslunarinnar sem
ber heitið „Íslensk
netverslun – áhrif staf-
rænnar tækni og al-
þjóðlegrar sam-
keppni“. Þó að
netverslun hafi þróast
hægar hér á landi en
víða í nágrannalöndum
okkar, eykst hún nú
með meiri hraða en
nokkru sinni fyrr.
Jafnframt eykst hin al-
þjóðlega samkeppni á
þessum markaði.
Póstsendingar
frá þróunarríkjum
Því fer fjarri að hin
alþjóðlega samkeppni í
netverslun fari fram
við jöfn samkeppnisskilyrði. Á
grundvelli áratugagamals alþjóða-
samnings (Universal Postal
Union), sem á rætur sínar að rekja
allt aftur á 19. öld og Ísland er aðili
að, ber póstþjónustufyrirtækjum í
þróuðum ríkjum að greiða 70-80%
af kostnaði við póstsendingar sem
þangað berast frá ríkjum sem
flokkast sem þróunarríki. Þróun-
arríki greiða aðeins 20-30% af
þessum kostnaði. Fyrir mörg þró-
unarríki hefur þessi samningur
reynst vel við að koma fram-
leiðsluvörum þessara ríkja inn á al-
þjóðlega markaði.
Kína er skilgreint
sem þróunarríki
Svo undarlega sem það kann að
hljóma flokkast Kína sem þróun-
arríki eftir skilningi þessa gamla
samnings. Þetta þýðir á mannamáli
að stór hluti kostnaðar af þeim
póstsendingum sem koma hingað
til lands frá Kína er í raun niður-
greiddur af íslenskum neytendum.
Íslandspósti, sem er opinbert
hlutafélag og í 100% eigu íslenska
ríkisins, ber skylda til að dreifa
öllu því mikla magni póstsendinga
sem berast hingað til lands með
þessum hætti, og með þeim skil-
málum sem fyrr var
lýst.
Því fer fjarri að
þessi staða sé bundin
við Ísland. Í ná-
grannalöndum okkar,
beggja vegna Atlants-
ála, sætir þetta kerfi
sífellt meiri gagnrýni.
Til Danmerkur, svo
dæmi sé tekið, berast
á hverjum degi um
40.000 póstsendingar
frá Kína. Verslun á
Norðurlöndum finnur
mjög fyrir þeirri
ósanngjörnu sam-
keppni sem þarna
birtist og opinber
póstþjónusta í þess-
um löndum er að slig-
ast undan því álagi og
þeim kostnaði sem
þessu fylgir.
Samkeppnisstaðan
Innlend verslun
(bæði hefðbundin og
netverslun) stendur
augljóslega höllum
fæti gagnvart þessari
ójöfnu samkeppni.
Ekki nóg með að sendingarkostn-
aðurinn sé niðurgreiddur, heldur
bendir allt til að stór hluti þess
varnings sem kemur til landsins
með þessum hætti komi án þess að
greiddur sé af honum virðis-
aukaskattur. Að sama skapi er í
einstökum tilvikum um að ræða
sendingar á vörum sem brjóta
gegn hugverka- og hönnunarvernd,
þ.e. falsaðar vörur eða vörur sem
ekki hafa verið framleiddar í sam-
ræmi við viðurkennda öryggis-
staðla.
Þetta er staða sem ekki er hægt
að una við lengur enda ljóst að
samkeppni þrífst ekki við slíkar að-
stæður. Aðstæður þar sem fram-
leiðsla í Kína er niðurgreidd af ís-
lenska ríkinu sem og öðrum ríkjum
í hinum vestræna heimi. Netversl-
anir hér á landi og í nágrannalönd-
um okkar munu ekki geta keppt
við stór ríki sem njóta slíkrar for-
gjafar og að sama skapi mun
kostnaður póstrekenda vegna
þessa falla á innlenda neytendur.
Hér verða stjórnvöld einfaldlega
að spyrna við fótum.
Eftir Andrés
Magnússon
» Stór hluti
kostnaðar af
þeim póstsend-
ingum sem
koma hingað til
lands frá Kína
er í raun niður-
greiddur af
íslenskum
neytendum.
Andrés
Magnússon
Höfundur er framkvæmdastjóri
Samtaka verslunar og þjónustu.
Niðurgreidd
samkeppni
Fjölmiðlar hafa
undanfarið minnt
okkur á að áratugur
er liðinn frá því að
stærsta fjár-
málakreppa frá síðari
heimsstyrjöldinni
skall á í Bandaríkj-
unum og barst þaðan
víða um lönd. Á sama
tíma hafði fjöldinn
allur af minni háttar
bankakreppum riðið
yfir hér og þar, einkum eftir að
dró úr hefðbundnum efnahags-
vexti upp úr 1970. Hér var það
hins vegar dollarinn sem brast og
með honum undirstöður ríkjandi
efnahagskerfis. Margir spyrja
hvort ráðandi aðilar, Seðlabanki
Bandaríkjanna, Alþjóðagjaldeyr-
issjóðurinn og viðlíka valdastofn-
anir og hugveitur hafi dregið þá
lærdóma af hruninu fyrir áratug
að líkur á viðlíka atburði hafi
minnkað til muna. Svar margra,
þar á meðal tímaritsins The Eco-
nomist (8.-14. september sl.), er
neikvætt. Eitthvað hafi menn að
vísu reynt að læra, en eftir standi
stórir óvissuþættir, ekki síst fjár-
mögnun húsnæðis, dollarinn sem
grunnmynt í fjárfestingum og evr-
an sem gjaldmiðill. Umrótið í al-
þjóðamálum veiki jafnframt mögu-
leika á að bregðast við næstu
efnahagskreppu.
Efnahagskerfi
gegn sjálfbærni
Aldarþriðjungur er liðinn frá
því hugmyndin um sjálfbærni var
kynnt á vegum Heimsnefnd-
arinnar um umhverfi og þróun
(World Commission on Environ-
ment and Development), en for-
maður hennar var Gro Harlem
Brundtland. Sjálfbær þróun á að
hvíla á þremur meginstoðum, vist-
fræðilegri, félagslegri og efna-
hagslegri, og með gagnkvæmu
samspili þeirra á að tryggja fram-
tíðarheill komandi kynslóða. Nán-
ari greining á þessum þáttum,
m.a. á vegum Sameinuðu þjóð-
anna, leiðir í ljós að mannkynið
fjarlægist nú óðum draumsýnina
um farsælt samspil slíkrar und-
irstöðu. Á félagslega
sviðinu blasir við vax-
andi misskipting og
fátækt og ríkjandi
efnahagskerfi hefur í
för með sér stórfellda
eyðingu á auðlindum
jarðar og ómælda um-
hverfisröskun. Um
þetta bera loftslags-
breytingar af manna-
völdum ljósast vitni.
Við upphaf Ríó-
ráðstefnu Sameinuðu
þjóðanna 1992 sagði
Kanadamaðurinn
Maurice Strong, sem í áratugi var
aðalráðgjafi SÞ um umhverfismál,
m.a.:
„Í brennidepli þeirra mála sem
við munum fjalla um hér eru:
Framleiðsluferli og neysla í iðn-
væddum hluta heimsins sem eru
að grafa undan burðarásum lífs á
jörðinni, sprenging í fólksfjölgun
sem bætir við fjórðungi úr milljón
daglega, dýpkandi gjá mismun-
unar milli ríkra og fátækra, sem
skilur 75% mannkyns eftir við
kröpp kjör, og efnahagskerfi sem
tekur ekkert tillit til vistrænna út-
gjalda eða skemmda – kerfi þar
sem litið er á óhefta gróðasöfnun
sem framfarir.“
Þessi orð eru enn í fullu gildi og
ef eitthvað er hefur hallað á
ógæfuhliðina.
Óvissan vegna
loftslagsbreytinga
Loftslagssamningur SÞ var
samþykktur á Ríó-ráðstefnunni
fyrir aldarfjórðungi, en margir
tóku skilaboð hans þá ekki alvar-
lega, þar á meðal íslensk stjórn-
völd. Nú er flestum að verða ljós
sú gífurlega röskun sem tengist
hlýnun af mannavöldum, jafnvel
þótt takist að nálgast markmið
Parísarsamkomulagsins. Gegn því
standa hins vegar sterk hags-
munaöfl og ekki bætir úr skák
vaxandi ringulreið í alþjóða-
viðskiptum. Hækkun sjávarborðs
og súrnun sjávar eru meðal helstu
óvissuþáttanna og að hve miklu
leyti hlýnunin hafi áhrif á stærstu
jökulhvelin á Grænlandi og Suð-
urskautslandinu. Í skýrslu ís-
lensku vísindanefndarinnar um
loftslagsbreytingar, sem gefin var
úr sl. vor, lesum við eftirfarandi:
„Óafturkræft hrun á jöklum á
Suðurskautslandinu kann að vera
hafið. Það getur á nokkrum öldum
valdið margra metra hækkun á
sjávarborði heimshafanna.“ Þar
ættu í hlut flestar fjölmennustu
borgir heims. Aðeins örfáir ára-
tugir eru til stefnu ef uppfylla á
Parísarmarkmiðin. Gegn því vinn-
ur nú öflugasta efnahagsveldi
heims, Bandaríkin, og fleiri ríki
kunna að slást með þeim í för.
Mannkyn allt stendur þannig á
krossgötum í samskiptum við
móður jörð og skilin milli feigs og
ófeigs kunna að ráðast í tíð þeirra
sem nú eru á dögum.
Evran efni í kollsteypu
Íslensk stjórnvöld hafa fyrir sitt
leyti gefið út eindregnar yfirlýs-
ingar um að staðið verði af þeirra
hálfu við markmið fyrirheitanna
frá París. Margt í stefnu og gjörð-
um núverandi ríkisstjórnar bendir
til að hugur fylgi máli. Örlögin
ráðast þó af öðrum og stærri leik-
endum á heimssviðinu. Þar veldur
mestu óvissan tengd kapítalísku
efnahagskerfi og kreppum þess í
framtíðinni. Dómsdagsfléttan sem
mestu réð um kreppuna 2008 er
enn til staðar að mati The Eco-
nomist. Með núverandi veikleikum
evrusvæðisins ríkir áfram óvissa
um framtíð evru sem gjaldmiðils.
Skyndihrun hennar hefði í för með
sér slíka kollsteypu að kreppan
2008 væri sem smámunir í sam-
anburði, skrifar The Economist,
sem ekki verður sakað um vinstri
slagsíðu. Það sætir furðu að hér-
lendis finnast enn formenn stjórn-
málaflokka sem boða upptöku
evru sem helsta baráttumál sitt og
allrameinabót.
Eftir Hjörleif
Guttormsson »Hækkun sjávar-
borðs og súrnun
sjávar eru meðal
helstu óvissuþáttanna
og að hve miklu leyti
hlýnunin hafi áhrif á
stærstu jökulhvelin.
Hjörleifur
Guttormsson
Höfundur er náttúrufræðingur.
Mannkynið fjarlægist
óðum draumsýnina
um sjálfbæra þróun
Nánast allir kjarasamningar á
almenna vinnumarkaðnum renna
út í lok árs auk þess sem samn-
ingar á opinberum vinnumarkaði
verða lausir í mars. Margir segja
að undiraldan nú sé ekkert frá-
brugðin því sem alltaf gerist í að-
draganda kjarasamninga. Hins
vegar er margt sem bendir til
þess að umræðan nú sé þyngri
heldur en verið hefur í langan
tíma. Stöðugleiki efnahagslífsins
og aukinn jöfnuður í samfélaginu
getur farið saman í komandi
kjarasamningum en til þess að svo
geti orðið verða allir að leggja sitt
af mörkum. Við setningu Alþingis
fyrr í mánuðinum hvatti ég til
þess að sýnd væri ábyrgð við
þessar aðstæður og allir yrðu að
líta í eigin barm.
Þyngra hljóð
í atvinnurekendum
Það er margt sem bendir til
þess að svigrúm til launahækkana
sé ekki mikið um þessar mundir.
Áætlanir gera því miður ráð fyrir
því að atvinnuleysi
fari vaxandi á næsta
ári. Ferðaþjónustan
hefur verið talsvert
í umræðunni og
flugfélögin glíma við
rekstrarerfiðleika.
Hljóðið í atvinnu-
rekendum kringum
landið er þyngra nú
en verið hefur í 2-3
ár. Það eiga allir að
geta verið sammála
um að það versta
við þessar aðstæður
væru hækkanir sem
í framhaldinu myndu verða étnar
upp af verðbólguskoti.
Hækkanir í efstu lögum
verður að stöðva
Árin fyrir fall bankanna blöskr-
aði mörgum hvernig toppar sam-
félagsins voru komnir á himinhá
laun með risa kaupaukum/
bónusum. Í sumum tilfellum voru
árslaun einstaklinga hærri heldur
en verkamaður getur látið sig
dreyma um á heilli starfsævi. Eft-
ir fall bankanna tóku allir á sig
byrðar til að rífa upp
efnahagslífið og það
tókst með undraverðum
hætti. Nú hafa margir
á tilfinningunni að í
gangi sé launaskrið hjá
efstu lögum samfélags-
ins og með tali um
ábyrgð í efnahags-
málum megi skilja sem
svo að þar sé talað til
millistéttarinnar og
þeirra sem hafa lægri
tekjur.
Íslenskt samfélag
byggist á jöfnuði og
þeirri grunnhugsun að við viljum
tryggja öllum jafna möguleika.
Jafnvel þó að við séum búin að
tryggja öllum ákveðinn grunn
verðum við líka að horfa til þess
að jöfnuður snýst um raunveruleg-
an samanburð. Því snýst þetta
ekki bara um hækkanir í prósent-
um, heldur hvort við getum leyft
börnum okkar það sama óháð
efnahag.
Á sama tíma eigum við að
hvetja fólk til framsækni í námi og
vinnu og að þeir sem mennti sig
eða leggi meira á sig fái hærri
laun. Sé farið of langt í þessa átt
stuðlum við að ójöfnuði.
Endurtekin áskorun – Náum
samstöðu um breytingar
Ég fagna því að fara í samtal
við aðila vinnumarkaðar um það
hvernig við getum aukið jöfnuð í
opinbera kerfinu líkt og kallað
hefur verið eftir. Hinsvegar verða
bæði verkalýðshreyfingin og at-
vinnurekendur að fara yfir óeðli-
legar hækkanir og kaupaukakerfi
hjá forystufólki þeirra fyrirtækja
sem eru að stórum hluta í eigu líf-
eyrissjóða. Það gengur ekki að
fyrirtæki í almannaeign séu að
greiða himinháa bónusa ofan á
laun sem fyrir eru hærri en
þekkjast annars staðar í sam-
félaginu. Ég trúi því ekki að
skattkerfið sé eina leiðin til að ná
tökum á þessari óheilbrigðu
stefnu.
Ég vil endurtaka áskorun mína
til forystumanna lífeyrissjóða, til
verkalýðshreyfingarinnar og til
samtaka atvinnulífsins að endur-
skoða launakerfi og kaupauka hjá
toppum þeirra fyrirtækja sem
þeir eru í forystu fyrir. Það er
mögulegt hjá okkur sem höfum
hæstar tekjur að taka nú höndum
saman og sýna að það sé vilji
allra í samfélaginu til að auka
jöfnuð og leggja þannig okkar af
mörkum til að tryggja stöðugleika
í íslensku efnahagslífi. Það verða
allir að taka á sig byrðar ef við
ætlum að halda stöðugleika á
vinnumarkaði.
Eftir Ásmund Einar Daðason
Ásmundur Einar
Daðason
» Það gengur ekki
að fyrirtæki í al-
mannaeign séu að
greiða himinháa bónusa
ofan á laun sem fyrir
eru hærri en þekkjast
annars staðar í
samfélaginu.
Höfundur er félags- og jafnrétt-
ismálaráðherra.
Kjarasamningar – Áskorun til okkar allra