Morgunblaðið - 05.10.2018, Side 18

18
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 5. OKTÓBER 2018
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Heiðrún LindMarteins-dóttir,
framkvæmdastjóri
Samtaka fyrir-
tækja í sjávar-
útvegi, ritaði at-
hyglisverða grein
hér í blaðið í gær.
Þar ræddi hún
stöðuna í efnahagslífinu út frá
útflutningsgreinunum og sagði
meðal annars að undanfarið
hefðu borist fréttir af lakari af-
komu þessara greina og nefndi
sérstaklega þær þrjár stærstu,
ferðaþjónustu, sjávarútveg og
álframleiðslu.
Augljóst er að staða útflutn-
ingsgreinanna er viðkvæm.
Heiðrún Lind nefndi til dæmis
fréttir af því að töluverður sam-
dráttur hefði verið í tekjum
sjávarútvegs í fyrra. Að undan-
förnu hefðu borist neikvæðar
fréttir af hámarksafla í makríl
og kolmunna, auk þess sem
horfur í loðnuveiðum væru ekki
góðar, enda hafa mælingar ver-
ið á þann veg að ekki eru for-
sendur til að mæla með upp-
hafsaflamarki, hvað sem síðar
verður.
Samtök atvinnulífsins sendu
verkalýðsfélögunum bréf í
byrjun vikunnar og bentu þar á
að miklar launahækkanir hefðu
skert samkeppnishæfni ís-
lenskra fyrirtækja í alþjóðlegri
samkeppni. Þar var nefnt að
raungengi á mælikvarða launa
hefði hækkað um 55% frá árinu
2015 og launakostnaður hér á
landi því orðinn hærri en í sam-
keppnislöndunum sem því
næmi. Var á það bent að for-
dæmalaust væri að sam-
keppnisstaða íslensks atvinnu-
lífs hefði versnað
jafn mikið á jafn
skömmum tíma.
Þetta er staða
sem enginn getur
horft framhjá.
Launahækkanir á
nýliðnum árum
hafa verið gríðar-
legar og kaup-
máttaraukning vaxið á áður
óþekktum hraða. Þetta er fagn-
aðarefni fyrir launamenn og
þeir hafa notið meiri lífsgæða
fyrir vikið. Augljóst er hins
vegar að þessi þróun getur ekki
haldið áfram á sama hraða.
Ef útflutningsgreinarnar
lenda í mótbyr fylgja aðrir
þættir efnahagslífsins með.
Þess vegna er augljóst öllum
sem á horfa að fram undan eru
viðkvæmir tímar í efnahagslíf-
inu í heild. Þess vegna var líka
jákvætt að Samtök atvinnulífs-
ins skyldu leggja til að aðilar
vinnumarkaðarins myndu nú
þegar setjast niður og ræða
saman til að finna flöt á kjara-
samningum á vinnumarkaði.
Allir sem að þeim samn-
ingum koma verða að horfast í
augu við raunveruleikann og þá
skyldu sem á þeim hvílir.
Launamenn og allur almenn-
ingur í landinu eiga skilið að að-
ilar vinnumarkaðarins tali af
varúð og ábyrgð og leiti leiða til
að verja þann mikla árangur
sem náðst hefur. Með þeim
hætti er hægt að sigla þjóðar-
skútunni farsællega í gegnum
brimrótið sem fram undan er
og heilli í höfn. Ef menn á hinn
bóginn neita að horfast í augu
við veruleikann þarf ekki að
efast um að siglingin verður
háskaleg.
Þeir sem að kjara-
samningum koma
verða að huga að
skyldu sinni við
eigin umbjóðendur
og allan almenning}
Mikil ábyrgð
Síðastliðinnsunnudag fór
fram atkvæða-
greiðsla í Makedón-
íu um að breyta
heiti landsins í
Norður-Makedóníu. Er breyt-
ingunni ætlað að binda enda á
áratugalangar deilur við Grikki
um nafnið og greiða leið lands-
ins inn í bæði Evrópusambandið
og Atlantshafsbandalagið.
Skemmst er frá því að segja
að nafnbreytingin var samþykkt
með meira en 90% greiddra at-
kvæða. Gallinn er hins vegar sá
að einungis um þriðjungur
þeirra sem voru á kjörskrá tók
þátt í henni, þar sem þjóðernis-
sinnar og stjórnarandstæðingar
hvöttu til þess að hún yrði snið-
gengin.
Þrátt fyrir að almenningur í
Makedóníu hafi sent þessi skila-
boð til stjórnvalda með snið-
göngu sinni hyggst Zoran Zaev,
forsætisráðherra
landsins, engu að
síður „hlíta“ niður-
stöðum atkvæða-
greiðslunnar, enda
nafnbreytingin í
raun talin nauðsyn vilji landið
eiga meiri samleið með vestræn-
um lýðræðisríkjum.
Í því ljósi má alveg skilja
niðurstöðu atkvæðagreiðsl-
unnar á þann veg að áhugi al-
mennings í Makedóníu á inn-
göngu í Evrópusambandið hafi
dvínað, fyrst svo mikilvæg at-
kvæðagreiðsla á þeirri vegferð
fær ekki meiri hljómgrunn. Þá
má raunar einnig greina nokkra
kergju gagnvart Evrópusam-
bandinu fyrir að vilja ekki taka
upp viðræður fyrr en nafnadeil-
an við Grikki hefur verið leyst.
Það verður því fróðlegt að sjá
hvort ríkisstjórn landsins fái
meirihluta á þingi fyrir nafn-
breytingunni.
Mikilvæg atkvæða-
greiðsla sniðgengin
af kjósendum}
Makedónar eða
Norður-Makedónar?
A
lþjóðlegur dagur kennara er í
dag, 5. október. Af því tilefni
var haldið skólamálaþing á veg-
um Kennarasambands Íslands í
gær undir yfirskriftinni „Ís-
lenska er stórmál“. Eftir veruna þar fyllist
ég enn meiri bjartsýni fyrir hönd íslenskrar
tungu, þar kom fram mikill einhugur og
ástríða fyrir framtíð íslenskunnar og þeim
möguleikum sem í henni felast. Á mál-
þinginu var skrifað undir viljayfirlýsingu um
mikilvægi íslensks máls en að henni standa
auk Kennarasambandsins, forsætisráðuneyti,
mennta- og menningarmálaráðuneyti, Sam-
band íslenskra sveitarfélaga og samtökin
Heimili og skóli. Markmið þessarar yfirlýs-
ingar er að finna víðtækan samstarfs-
grundvöll til að vekja athygli og áhuga á ís-
lenskunni, stuðla að virkri notkun tungumálsins og
vinna að jákvæðari viðhorfum, ekki síst barna og ung-
linga, til íslenskrar tungu.
Á málþinginu voru einnig kynntar fyrstu niðurstöður
rannsóknar Sigríðar Sigurjónsdóttur og Eiríks Rögn-
valdssonar á stafrænum áhrifum alþjóðamáls á ís-
lensku. Þar er meðal annars fjallað um net- og snjall-
tækjanotkun barna, viðhorf þeirra og áhuga á ensku,
málkunnáttu og málumhverfi. Þær tölur sem kynntar
voru eru úr netkönnun meðal barna á aldrinum 3-12
ára og veita þær afar forvitnilegar vísbend-
ingar um þá hröðu þróun sem nú á sér stað
í málumhverfi okkar. Það vakti athygli mína
að samkvæmt þeim tölum nota 19% þriggja
til fimm ára barna netið á hverjum degi, og
8% þeirra barna byrjuðu að nota snjalltæki
fyrir eins árs aldur. Þetta er tímamótarann-
sókn en henni er ekki lokið og úrvinnsla
gagna raunar nýhafin en þessar fyrstu nið-
urstöður eru sannarlega umhugsunarverðar.
Það bendir ýmislegt til þess að viðhorf
barna og ungmenna til íslensku sé að breyt-
ast og því er mikilvægt að gefa gaum.
Foreldrar eru fyrirmyndir barna sinna og
það eru kennarar einnig. Kennarar eru ein-
ir af mikilvægustu áhrifavöldum sem unga
fólkið okkar kemst í tæri við. Þeir skipta
sköpum fyrir framtíð íslenskunnar og góð
þekking þeirra, áhugi og ástríða fyrir tungumálinu get-
ur svo auðveldlega smitast til nemenda. Þeir geta
verið, svo vísað sé til orða frú Vigdísar Finnboga-
dóttur, sendiherrar íslenskunnar. Það er dýrmætt að
kennarar taki virkan þátt í því að snúa vörn í sókn fyr-
ir tungumálið okkar. Við höfum greint frá fjölþættum
aðgerðum stjórnvalda er einmitt miða að því og þar
gegnir menntakerfið og kennarar lykilhlutverki.
Lilja Dögg
Alfreðsdóttir
Pistill
Sendiherrar íslenskunnar
Höfundur er mennta- og menningarmálaráðherra.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
SVIÐSLJÓS
Höskuldur Daði Magnússon
hdm@mbl.is
Það þarf mikið að gerast hérá landi til að við náumþeim markmiðum sem setthafa verið fyrir árið 2019.
Við bindum vonir við að hér verði
vakning,“ segir Íris Gunnarsdóttir,
rekstrarstjóri vöruflokka hjá Úr-
vinnslusjóði.
Laugardaginn 13. október
næstkomandi verður alþjóðlegur
átaksdagur í endurvinnslu raftækja.
Átak þetta verður haldið í 20 lönd-
um til að vekja athygli á endur-
vinnslu raftækjaúrgangs og hvetja
neytendur til að skila raftækjum til
endurvinnslu.
Aðeins 20% endurunnin
Talið er að um 50 milljón tonn
af raftækjaúrgangi falli til á heims-
vísu í ár. Aðeins 20% af raftækjaúr-
gangi í heiminum eru endurunnin.
Það þýðir að 40 milljónir tonna fara
í urðun, brennslu eða eru meðhöndl-
aðar á óásættanlegan hátt. Að sögn
Írisar er þó víðast hvar löggjöf um
raftækjaúrgang. Hún segir að gríð-
arlegt tap verðmætra og sjaldgæfra
efna verði þegar efni falli úr hring-
rásinni við það að fara ekki í réttan
endurvinnslufarveg.
„Almenningur þarf að vera
miklu meðvitaðri um þessi mál. Við
þurfum að ná þeim tækjum sem fólk
og fyrirtæki eru með í geymslu. Þar
liggja efni úr náttúrunni sem við
þurfum að nota aftur. Þetta gengur
út á að ná þessum efnum og nota
þau aftur og aftur og aftur. Mikið af
þessu er sjaldgæf efni og það er
dýrt að vinna þau. Fyrir utan að
þetta gengur til þurrðar.“
Háleit markmið fyrir 2019
Markmið um söfnun raf- og raf-
eindatækjaúrgangs náðust í fyrra.
Þá skiluðu 45% úrgangs sér, en það
er í samræmi við skuldbingar Evr-
ópusambandsþjóða sem Ísland
gengst undir í tengslum við EES-
samninginn. Ný markmið hafa verið
sett fyrir árið 2019, að 65% þessa
úrgangs skili sér til endurvinnslu.
„Ég hef verið að funda með
kollegum á Norðurlöndunum. Þau
segjast ekki reikna með að ná þessu
árið 2019. Þetta verður á brattann
að sækja,“ segir Íris.
Nýjustu tölur, frá árinu 2015,
sýna að á Íslandi skilar hver íbúi að
meðaltali 11,7 kílóum af raftækjum
til endurvinnslu. „Það er í efra lag-
inu í samanburði við önnur lönd.
Þýskaland er til dæmis með 9,5 kíló
á íbúa og Frakkland 10,8,“ segir
Íris.
380 milljónir í fyrra
Úrvinnslugjald var sett á raf-
tæki í byrjun árs 2015 og hefur sá
háttur gefist vel, að sögn Írisar. Í
meðfylgjandi töflu má sjá sundur-
liðun á úrvinnslugjaldi í fyrra. Þar
kemur fram að alls voru greiddar
tæpar 380 milljónir króna í úr-
vinnslugjald. Mest var vegna kæli-
tækja og skjáa.
„Greitt úrvinnslugjald er í
beinu sambandi við hagsveiflur
landsins og hefur vaxið mikið
undanfarin ár,“ segir Íris.
Eins og áður segir verður al-
þjóðlegt átak í þessum málum 13.
október. Þá munu sveitarfélög,
Sorpa, raftækjaverslanir, Umhverf-
isstofnun og fleiri aðilar taka þátt og
reyna að vekja athygli á mikilvægi
þess að raftækjum sé skilað til
endurvinnslu.
Sífellt meira greitt
í úrvinnslugjald hér
Morgunblaðið/Eggert
Raftæki endurunnin Alþjóðlegu átaki um endurvinnslu raftækja er ætl-
að að hvetja fólk til að skila af sér raftækjum sem það hefur í geymslu.
Greitt úrvinnslugjald 2017 Heimild: Úrvinnslusjóður
Flokkur
Gjald
(kr./kg)
Innflutningur
(tonn) Greitt úrvinnslugjald (milljónir kr.)
Kælitæki 47 2.459 115,6
Skjáir 130 877 114,1
Perur 25 76 1,9
Stór tæki 11 6.281 69,1
Lítil tæki 16 4.174 66,8
Lítil UT-tæki* 13 898 11,7
Samtals 14.765 379,1
*M.a. farsímar o.fl. samskiptatæki