Morgunblaðið - 20.11.2018, Blaðsíða 30

30 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 20. NÓVEMBER 2018
Óseyrarbraut 12, 220 Hafnarfirði | Klettagörðum 5, 104 Reykjavík | stolpigamar@stolpigamar.is
Gámaleiga
Er gámur lausnin fyrir þig?
Við getum líka geymt gáminn fyrir þig
568 0100
stolpigamar.is
HAFÐU
SAMBAND
Búslóðageymsla z Árstíðabundinn lager z Lager z Sumar-/vetrarvörur
Frystigeymsla z Kæligeymsla z Leiga til skemmri eða lengri tíma
Valgerður Þ. Jónsdóttir
vjon@mbl.is
Nú er komið að leiðarlokum hjá þeim
Stellu og Gunnari Helgasyni. Ekki náð-
ist í Stellu, en rithöfundurinn var frem-
ur dapur í bragði þar sem hann var ný-
kominn af ráðstefnu um barnaleikhús
og beið eftir flugi til Íslands á flugvell-
inum í Helsinki á föstudaginn. Rétt eins
og hann dauðsjái eftir að hafa fullyrt á
síðu 185 í sinni nýjustu bók, Siggi sí-
tróna, að hún væri sú fjórða og síðasta
um Stellu og hennar skrautlegu fjöl-
skyldu. „Manni er farið að þykja svo
vænt um þetta fólk og einmitt núna eru
að fæðast tvíburar í fjölskylduna, sem
hefði verið gaman að fylgjast með.
Saknaðartilfinningin hefur vissulega
látið á sér kræla,“ segir Gunnar hnugg-
inn.
Trúlega verða fleiri en hann með
trega í hjarta þegar þeir leggja frá sér
Sigga sítrónu. Á baksíðunni kynnir
Stella sjálfa sig til sögunnar með eft-
irfarandi hætti: „… þessi sem dó næst-
um úr skömm í Mömmu klikk!, bjarg-
aði jólunum í Pabba prófessor og dó
næstum í alvörunni í Ömmu best.“ Hún
er vitaskuld að vísa í fyrirrennara þess-
arar fjórðu og síðustu bókar, sem gefur
hinum ekkert eftir í gríni, sprúðlandi
fjöri og spennu.
Gunnar, einn vinsælasti barnabóka-
höfundum landsins, kom fram með sína
fyrstu bók, Goggi og Grjóni, 1992 og
nokkru síðar framhald á ævintýrum
þeirra félaga. Alls hefur hann sent frá
sér 13 barnabækur. Víti í Vest-
mannaeyjum, fyrsta bókin af fjórum
um fótboltastrákinn Jón Jónsson, kom
út 2011. Eftir henni var gerð kvikmynd
og síðan sjónvarpsþættir, sem sýndir
voru á RÚV í haust. Jón var ekki fyrr
afskrifaður af höfundarins hendi en
Stella stökk fram á sjónarsviðið í
Mömmu klikk! 2015 – ef svo má að orði
komast um söguhetju í hjólastól.
„Kafkatísk“ barátta við TR
„Ég hef notið gífurlegrar hjálpar við
að skrifa bækurnar um Stellu, talað við
fjölda barna og fullorðinna sem af mis-
munandi ástæðum eru í hjólastól sem
og foreldra barna í hjólastól. Þetta fólk
á margt sameiginlegt en annað ekki.
Einnig hef ég talað við sérfræðing í því
sem hrjáir hana Stellu mína og átt í
samskiptum við stelpu sem fór í sams
konar aðgerð og hún í þessari bók. For-
eldrar í samtökunum Einstök börn
hafa líka verið alveg frábærir og gefið
mér innsýn í heim, sem er miklu verri
en ég hefði getað ímyndað mér, einfald-
lega vegna þess að baráttan við Trygg-
ingastofnun ríkisins fyrir réttindum
fatlaðra er kafkaísk,“ segir Gunnar og
líkir samskiptum þeirra við nöturleik-
ann í skáldsögum Franz Kafka, eins af
höfuðskáldum 20. aldarinnar. Og hann
heldur áfram: „Ruglið og mótlætið sem
foreldrar og börn lenda í er með ólík-
indum. Fólk sem einmitt þarf á skiln-
ingi og aðstoð að halda en ekki þver-
girðingshætti eins og viðmótið getur
stundum einkennist af hjá þeirri
stofnun.“
Augljóslega grafalvarlegur undir-
tónn í bókunum um Stellu og fjöl-
skyldu, þótt grínið og sprellið sé aldrei
langt undan og sögupersónur hver
annarri kostulegri. „Í Mamma klikk!
fær Stella ekki hjólastól af því að hann
þykir allt of dýr. Amman keypti stól-
inn að lokum. Sagan er byggð á raun-
verulegum atburðum,“ segir Gunnar.
Sjálfur hefur hann brennandi áhuga á
ýmsum réttlætismálum sem Stella og
fjölskylda þurfa að berjast fyrir bóka-
flokkinn út í gegn.
Barnabókasprengja
Gunnar er formaður SÍUNG, Sam-
taka íslenskra barna- og unglinga-
bókahöfunda, og ástríðufullur um
hvers kyns barnamenningu og hlut-
deild hennar í umræðunni. Honum
finnst landinn ekki standa sig alveg
nógu vel þrátt fyrir fagurgala um mik-
ilvægi bóklesturs á tyllidögum. „Ég vil
sjá meiri umfjöllun og gagnrýni um
barnabækur í fjölmiðlum. Að vísu höf-
um við tekið hænuskref, enda varla
annað hægt þegar gróskan í útgáfu
barna- og unglingabóka er viðlíka og
sjá má sjá í nýútkomnum Bókatíð-
indum. Sannkölluð barnabóka-
sprengja með stórkostlegum bókum
eftir marga nýja höfunda og frábærar
að gæðum. Mér er bara óskiljanlegt
hvers vegna ekki er verið að opna
kampavínsflöskur úti um allan bæ til
að fagna þessari þróun.
Að mínu mati eru barnabækur mik-
ilvægasta bókmenntagreinin. Líf
barna batnar við að lesa, þau verða
betri manneskjur, skilja heiminn betur
og læra að þróa með sér samkennd og
samlíðan. Þetta er eitt það mikilvæg-
asta sem hægt er að kenna börnum
auk þess sem lestur minnkar fordóma
og eykur skilning. Og þá eru ótaldir
kostirnir sem fylgja því að vera al-
mennilega læs.“
Draumur að lifa af skrifum
Flest sem Gunnar hefur fengist við
frá því hann útskrifaðist frá Leiklist-
arskóla Íslands 1991 tengist börnum.
Hann hefur unnið sem leikari, leik-
stjóri og handritshöfundur fyrir kvik-
myndir, svið og sjónvarp og hafði um
tveggja ára skeið ásamt Felix Bergs-
syni umsjón með Stundinni okkar á
RÚV. Þeir sömdu síðan saman tónlist
fyrir börn og leikið barnaefni. Á ár-
unum 2008-2010 hafði Gunnar umsjón
með uppsetningum leikrita Latabæjar
víða um heim.
Hann er ennþá með mörg járn í eld-
unum, alltof mörg að eigin sögn því
draumurinn sé að geta lifað af skrif-
unum. Þessa dagana er hann að und-
irbúa jólatónleika Björgvins Halldórs-
sonar í Hörpu þar sem mikið er í lagt
og mörg hundruð söngvarar og sviðs-
listamenn, börn og fullorðnir, koma
fram.
„Annars vorum við Ásmundur, tví-
burabróðir minn, með þættina Veiði-
kofinn á RÚV í sumar og þeir voru
ekki sérstaklega fyrir börn. Eftir sýn-
ingu þeirra sem og sjónvarpsþáttanna
Víti í Vestmannaeyjum fer maður
varla út úr húsi án þess að börn og
stútungskarlar víki sér að manni,“ seg-
ir Gunnar harla ánægður, enda kveðst
hann hafa ákaflega gaman af að fá við-
brögð frá áhorfendum á öllum aldri.
„Karlarnir eru greinilega óvanari
að hrósa en krakkarnir. Maður er
kannski alveg grandalaus í grænmet-
inu í Krónunni, þegar hnippt er í
mann og sagt „helvíti flottir þættir“ og
svo eru þeir bara farnir áður en maður
nær einu sinni að segja „takk“.
Hvað er að vera venjuleg?
Framlag Gunnars til barnamenn-
ingar hefur fært honum ýmis verðlaun
og viðurkenningar. Árið 2015 hampaði
hann Íslensku bókmenntaverðlaun-
unum í flokki barna- og unglinga-
bókmennta fyrir Mömmu klikk! svo
fátt eitt sé talið.
Hann segir að sig hafi langað til að
skrifa bækur, sem hverfðust um þá
stóru spurningu, hvað sé að vera
venjuleg? Og fjölluðu jafnframt um
baráttuna við að verða venjuleg eins
og táningurinn Stella þráir heitast af
öllu.
„Upphaflega átti bókin að vera
gamansögur af klikkuðum mömmum,
sem ég hafði safnað saman héðan og
þaðan. Síðan fannst mér vanta mót-
vægi við allt grínið og ákvað að skapa
fjölskyldu sem glímdi við viðvarandi
og alvarlegt vandamál, sem í þessu til-
viki var fötlun Stellu, en væri þó alls
ekki aðalatriði sögunnar. Það fer
óskaplega í taugarnar á mömmunni,
sem er óperusöngkona, þegar henni
finnst fólk stara á dóttur hennar
vegna þessa, og á þá til að vera með
alls konar fíflagang á almannafæri til
að beina athyglinni frá dóttur sinni.
Stellu vitaskuld til mikillar armæðu.
Hún er bara „venjuleg“ stelpa, sem á
margar vinkonur, og dreymir um að
verða skotin í strák og að strákur
verði skotinn í henni. Svo þegar það
gerist í síðustu bókinni trúir hún ekki
að einhver geti verið skotin í henni af
því hún er í hjólastól og úr verður alls
konar misskilningur,“ segir Gunnar
og fer ekki lengra út í söguþráðinn
hvað Stellu áhrærir.
Vandamál upp á líf og dauða
Þess má geta að hann kom les-
endum algjörlega í opna skjöldu í
Mamma klikk! með því að upplýsa
ekki fyrr en í síðasta kaflanum að
Stella væri í hjólastól. „Ég fékk mjög
sterk viðbrögð, sumir lásu bókina aft-
ur og skildu þá af hverju hún vildi ekki
klifra upp í tré og þvíumlíkt. Ég reyni
að fá lesendur til að hlæja og gráta,
skapa spennu með því að láta sögu-
hetjurnar glíma við ýmis vandamál
sem fyrir þeim sjálfum eru nánast upp
á líf og dauða. Í Mömmu klikk! veltur
til dæmis mikið á að mamman hagi sér
vel í afmæli Stellu, félagslíf stúlkunnar
er hreinlega í húfi. Í Siggi sítróna er
Siggi, litli bróðir, í alvarlegri tilvist-
arkreppu. Hann stendur frammi fyrir
því að verða ekki lengur yngstur held-
ur miðjubarn þegar hann eignast tví-
burasystkini. Til að verða ekki minna
elskaður en áður reynir hann að gera
öllum til geðs og það getur á stundum
verið býsna erfitt.“
Gunnar kveðst helst hafa sótt inn-
blástur úr eigin barnæsku í fyrstu
bókina, hinar þrjár séu frekar inn-
blásnar af sonum hans, þeim Ásgrími
og Óla Gunnari. „Palli, stóri bróðir
Stellu, er svolítið eins og Ásgrímur
með þetta óbilandi sjálfsöryggi og
vandamálaleysi, sem er dæmigert fyr-
ir marga unglingsdrengi. Þeir ganga
gjarnan um berir að ofan heima fyrir
og nenna bara ekki neinum vanda-
málum. Siggi greyið er orðinn sjö ára
og getur ekki enn sagt s rétt eins og
Óli Gunnar gat ekki á sama aldri sagt
err og þurfti að lokum að fara í að-
gerð. En þá tók ekki betra við því
hann missti framtennurnar og gat
ekki sagt ess. Eins og Siggi. Eigin-
kona mín, Björk Jakobsdóttir, leik-
kona og aðalsprautan í Gaflaraleik-
húsinu, á svolítið í Mömmu klikk, sem
og mín eigin móðir og raunar allar
þær lífsglöðu og andans stóru konur
sem ég þekki,“ játar hann kinn-
roðalaust.
Rottustelpa og -strákur fæðast
Þar sem líf Stellu og fjölskyldu
verður eftirleiðis ekki fyrir opnum
tjöldum, er lag að spyrja skapara
þeirra um næstu sköpunarverk.
„Næsta bók fjallar um strák og
stelpu, sem eru vinir, og baráttu
þeirra við pabba stelpunnar sem er al-
gjör fáviti,“ segir Gunnar og gefur
ekki meira upp, enda sagan stutt á veg
komin. Umfjöllunarefnið er ástandið í
heimsstjórnmálunum. Söguhetjurnar
eru rottur tvær. Spyrjum að sögulok-
um.
Betri manneskjur af bóklestri
 Gunnar Helgason rithöfundur hefur sent frá sér barna- og unglingabókina Siggi sítróna
 Sömu söguhetjur og í Mamma klikk!, Pabbi prófessor og Amma best  Hvað er að vera venjuleg?
Morgunblaðið/Kristinn Magnússon
Rithöfundurinn Gunnar og
Grímur, hundurinn hans.
Sumir í fjölskyldunni hafa
orðið skáldinu innblástur.