Morgunblaðið - 02.01.2019, Blaðsíða 6

6 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 2. JANÚAR 2019
Sigurður Bogi Sævarsson
sbs@mbl.is
„Ungt fólk er framtíðin og því er
annt um að eiga sér framtíð. Kyn-
slóðin sem nú er komin til áhrifa
tekur ábyrgð á neyslu sinni og eru
fyrirmynd. Ég vil helst fá að verða
gömul kona og vita að ég gerði það
sem ég gat til að sporna við lofts-
lagsbreytingum og berjast fyrir
velferð dýra og manna. Við getum
ekki lengur lokað augunum, við
þurfum öll og strax að axla
ábyrgð,“ segir Valgerður Árna-
dóttir.
Heilsa, umhverfi
og dýravernd
Samtök grænkera, þar sem
Valgerður er í forystu, standa nú í
janúar líkt og undanfarin ár fyrir
Veganúar, viðburði eða áskorun
með það markmið að vekja fólk til
umhugsunar um áhrif neyslu dýra-
afurða og kynna kosti vegan fæðis
fyrir heilsu, umhverfi og dýra-
vernd. Þetta er hluti af vakningu
sem hófst í Englandi í janúar 2014
sem nú hefur nú náð til margra
landa. Á Íslandi fór þessi hreyfing
af stað árið 2015 og nú eru fram-
undan ýmisir viðburðir sem til-
greindir eru á vefnum veganuar.is.
Þar má einnig nálgast matseðla
veganvæddra veitingastaða, og
áætlanir og matseðla fyrir græn-
kera, fyrir fólk sem vill breyta lífs-
stíl sínum – en mörgum finnast
áramótin góður tími til slíks.
Allir sem hafa áhuga á að
taka þátt eru velkomnir á kynn-
ingarfund Veganúar í Bíó Paradís
við Hverfigötu í Reykjavík, á
morgun, 3. janúar, kl. 20.
„Til að koma sér í gírinn er
gott að losa sig við alla matvöru
með dýraafurðum fyrir áramót.
Ég tel annars marga samverkandi
þætti ráða því að grænkerum
fjölgar. Vissulega er fólk meðvit-
aðra um dýravelferð en áður var
en einnig er það upplýstara um
hve mengandi dýraafurðaiðnaður-
inn er. Þó afurðir dýra hafi í gegn-
um aldirnar verið uppistaða í nær-
ingu okkar á Íslandi og annarra
norðlægra samfélaga þá var það
ekki svo á suðrænum slóðum þar
sem allt vex. Í raun hófst óhófleg
neysla dýraafurða í heiminum ekki
fyrr en um iðnbyltingu þegar við
fórum að stunda verksmiðjubú-
skap,“ segir Valgerður og heldur
áfram:
Hryllileg umhverfisáhrif
„Við höfum nú komist að því
hvað verksmiðjubúskapur og of-
veiði í sjó hefur haft hryllileg um-
hverfisáhrif og er talið að nýting
dýraafurða valdi 18% af losun
koltvísýrings út í andrúmsloftið,
samanborið við 13% frá öllum sam-
göngum. Nýlega tóku 15 þúsund
vísindamenn sig saman og sendu
aðvörunarbréf til allra íbúa heims-
ins og biðluðu til þeirra að minnka
eða hætta neyslu á dýraafurðum til
að bjarga plánetunni. Við eigum að
hlusta á það, við erum að verða of
sein og megum engan tíma missa.“
Margir telja að grænkerafæði
sé allra eða að minnsta kosti
margra meina bót. Í því tilliti vek-
ur Valgerður athygli á að koma
megi í veg fyrir marga lífstíls-
sjúkdóma með hollu grænkera-
fæði. Rannsóknir bendi til að vega-
líf geti verið lækning við sykursýki
sem svo margir þurfa að glíma við
í dag.
Betri heilsa varð
skemmtilegur bónus
„Ég gerðist vegan í janúar
2016 og þá opnaðist mér nýr og lit-
ríkur heimur í matargerð. Matur-
inn minn er miklu meira spennandi
og bragðmeiri en áður. Ég gerðist
vegan því ég er dýravinur og ég
gat ekki lengur réttlætt fyrir
sjálfri mér að borða eða nýta dýr
til eigin neyslu. Betri heilsa var
bara skemmtilegur bónus. Ég fann
strax mun, ég missti nokkur kíló af
því sem ég kalla mjólkurskvap. Áð-
ur fyrr var ég oft með kvef sem
endaði í ennis- og kinnholusýk-
ingum sem koma ekki lengur.
Exem hvarf, mígrenisköst urðu fá-
tíðari og ég er almennt heilsubetri
og orkumeiri. Þegar ég lít til baka
var þessi neyslu- og lífsstílsbreyt-
ing afar einföld og þægileg. Það er
líka auðvelt að taka fyrsta skrefið
með því að taka þátt í veganúar og
þannig nýta sér alla þá fræðslu og
stuðning sem við í Samtökum
grænkera veitum.“
Veganúar með grænkerafæði og öðrum krásum er genginn í garð
Morgunblaðið/Sigurður Bogi
Næring „Ég gat ekki lengur réttlætt fyrir sjálfri mér að borða eða nýta dýr,“ segir Valgerður Árnadóttir.
Plánetunni bjargað
 Valgerður Árnadóttir er
fædd 1979. Hún nam inn-
kaupastjórn við VIA University
Danmark, útskrifaðist 2004 og
vann við innkaup og fram-
leiðslustjórn hjá fyrirtækjum í
fataiðnaði til 2017. Starfar nú
hjá Eflingu stéttarfélagi við
fræðslumál
 Í stjórn Samtaka grænkera
og hefur stýrt Veganúar síð-
ustu tvö ár, stofnaði viðburða-
fyrirtækið Puzzy Patrol til að
styðja við og halda viðburði
með listakonum. Er í fram-
kvæmdaráði Pírata og var í 5.
sæti framboðslista þeirra til
borgarstjórnarkosninga sl. vor.
Hver er hún?
Teitur Gissurarson
teitur@mbl.is
Svifryksmengun vegna flugelda-
reyks var mun minni í ár en í fyrra.
Eins og margir muna var sérstaklega
mikil mengun vegna skotelda fyrir
ári þegar varla
hreyfði vind um
áramótin. Þor-
steinn Jóhanns-
son, loftgæðasér-
fræðingur hjá
Umhverfisstofn-
un, segir aðspurð-
ur að áramótin nú
hafi þó ekki verið
„óvenjulega góð“
hvað loftgæði yfir
áramót varðar,
heldur hafi áramótin í fyrra einfald-
lega verið sérstaklega slæm.
Stöðugur vindur í ár
Eins og þeir sem á mánudag eyddu
áramótunum á höfuðborgarsvæðinu
tóku að líkindum eftir var veður
nokkuð milt. Spurður hvort örlítil
gola sé nóg til að skipta sköpum í
þessum málum segir Þorsteinn að
ákveðinn þröskuldur eigi sér stað við
„um tvo metra á sekúndu.“ Í fyrra
hafi vindhraði verið frá um 0-1 m/s og
algjör „áttleysa“.
„Það litla sem blés, það bara blés
fram og til baka. En núna var um 2-3
m/s, sunnan- suðvestan, og alveg
stöðugur vindur með ákveðinni vind-
átt. Það var nóg til að hreinsa í
burtu,“ segir Þorsteinn.
Spurður hvort aðrir þættir, t.d.
rakastig í lofti, hafi áhrif á mengun
segir Þorsteinn að úrkoma hjálpi, en
fyrst og fremst sé það vindurinn sem
máli skipti.
Meiri vindur óskandi
Aðstæður til að skjóta upp flug-
eldum voru með góðu móti um ára-
mótin, enda hægviðri víða um land
eins og áður segir. Þorsteinn segir þó
ekki að fullkomnar aðstæður hafi
skapast til að skjóta upp flugeldum,
þ.e. með hliðsjón bæði af þörfum um-
hverfisins og þeirra skotglöðu.
„Maður vill hafa aðeins meiri vind án
þess þó að það sé hvasst,“ segir Þor-
steinn og nefnir að um 5 m/s vind-
hraði mætti teljast til kjöraðstæðna.
„Þá er ekkert að fjúka um koll en
hröð loftendurnýjun.“
Þorsteinn nefnir að mikla loft-
mengun um áramót megi rekja til
aukinna skoteldasprenginga og nefn-
ir einnig öðruvísi vöruúrval en það
sem áður var. „Þessar stóru skotkök-
ur eru að menga mjög mikið bara við
skotið,“ segir Þorsteinn og bætir við:
„En heildarmagnið er orðið svo
miklu meira. Það er orðið tíu sinnum
meira en það sem var fyrir kannski
tuttugu árum.“
Meiri loftgæði
í ár en í fyrra
 Ekki óvenjulega gott ástand í ár
 Nægur vindur til að „hreinsa í burtu“
Þorsteinn
Jóhannsson
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Sprengingar Reykjarmökkur yfir Rauðavatni á gamlárskvöld.
Guðrún Erlingsdóttir
ge@mbl.is
Alma D. Möller landlæknir lagði
fram minnisblað til Svandísar Svav-
arsdóttur heilbrigðisráðherra vegna
alvarlegrar stöðu á bráðamóttöku
Landspítala 17. desember sl. Meðal
þeirra úrræða sem landlæknir hefur
bent á er opnun hjúkrunarheimilis á
Seltjarnarnesi og Sjúkrahótels við
Landspítala sem allra fyrst.
Margrét Erlendsdóttir, upplýs-
ingafulltrúi velferðarráðuneytisins,
segir að ráðuneytið hafi orðið fyrir
vonbrigðum yfir því að Seltjarnar-
nesbær hyggist ekki uppfylla samn-
ingsbundnar skyldur sínar um rekst-
ur nýs hjúkrunarheimilis sem
gerður var milli ráðuneytisins og
Seltjarnarnesskaupstaðar 18. júní
2014. Samkvæmt þeim samningi beri
sveitarfélaginu að axla ábyrgð á
rekstri heimilisins, hvort heldur með
því að annast reksturinn sjálft eða
fela þriðja aðila reksturinn fyrir sína
hönd. Í ljósi þeirrar stöðu sem upp er
komin hafi ráðuneytið unnið að því
að finna leiðir til að koma hjúkrunar-
heimilinu í rekstur eins fljótt og auð-
ið eftir að sveitarfélagið hefur afhent
það fullbúið og rekstrarhæft á nýju
ári. Miðað er við að hægt verði að
opna heimilið í byrjun febrúar. Opn-
un Sjúkrahótels er ráðgert í byrjun
apríl en Landspítala hefur verið fal-
inn rekstur þess.
Auglýst eftir rekstaraðilum
Ásgerður Halldórsdóttir, bæjar-
stjóri á Seltjarnarnesi, segir að hún
hafi fyrir hönd sveitarfélagsins ósk-
að eftir því við heilbrigðisráðherra á
fundi í desember að ráðuneytið aug-
lýsti eftir rekstraraðila að nýja
hjúkrunarheimilinu enda séu mál-
efni aldraðra hjá ríkinu. Ráðherra
hafi samþykkt að skoða málið og
eftir þann fund hafi Svandís Svav-
ardóttir sagt það opinberlega að
ráðuneyti hennar myndi sjá um það
á sama hátt og þegar Sjúkratrygg-
ingar Íslands auglýstu eftir
rekstraraðilum hjúkrunarheimilis
fyrir Hafnarfjarðarbæ.
„Hjúkrunarheimilið verður tilbúið
í fyrstu viku í janúar og þá afhendum
við velferðarráðuneytinu það. 40
hjúkrunarrými verða á heimilinu og
dagvistun fyrir 10 til 15 einstaklinga
með heilabilunarsjúkdóma,“ segir
Ásgerður og bætir við að Hrafnista,
Grund og Sóltún hafi sýnt áhuga á
rekstri heimilsins.
Seltirningar fá hjúkrunarheimili í febrúar
 40 ný hjúkrunarrými  Ágreiningur milli sveitarfélagsins og ráðuneytis  Sjúkrahótel í byrjun apríl
Morgunblaðið/Golli
Seltjarnarnes Fyrsta hjúkrunar-
heimilið verður afhent í vikunni.
Flugvél Titan Airways á leið frá
Bretlandi til Akureyrar þurfti
vegna slæmrar veðráttu að lenda á
flugvellinum á Egilsstöðum á gaml-
ársdag. Mikill vindur, ofankoma og
lélegt skyggni gerði það að verkum
að vélin, sem flýgur á vegum
bresku ferðaskrifstofunnar Super-
break, þurfti að lenda á Egilsstaða-
flugvelli.
Superbreak byrjaði að bjóða upp
á flugleiðina í desember en gerði
það einnig í fyrra.
Meiri röskun var á flugumferð
vegna veðurs á gamlársdag en flug-
ferð Air Iceland Connect frá
Reykjavík til Ísafjarðar var frestað
á gamlársdagsmorgun, auk þess
sem flugferð til Akureyrar seinkaði
um rúman einn og hálfan tíma.
Talsverð röskun á flugi á gamlársdag