Morgunblaðið - 16.02.2019, Blaðsíða 28

28 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 16. FEBRÚAR 2019
& 585 8800
Við leggjum kapp á að veita vandaða og trausta þjónustu í fasteignaviðskiptum
og leitumst við að ná hámarksárangri fyrir viðskiptavini okkar
Kringlunni 4-6 | 103 Reykjavík | híbýli.is
Hæð, 3ja-4ra herb., 89.9 m2 47.900.000,-
Óðinsgata 13 – 101 Reykjavík
Falleg og rúmgóð 3ja til 4ja herbergja íbúð á miðhæð með sérinngangi í
þríbýlishúsi. Falleg íbúð í miðborginni.
Atvinnuhúsnæði til leigu, 292,6 m2 Laust strax
Suðurgata 10 – 101 Reykjavík
Húsnæðið er á tveimur hæðum í bakhúsi við Suðurgötu. Nánari
upplýsingar veitir Ólafur Már löggiltur fasteignasali í síma 865-8515
Fjölbýli, 5 herb., 158 m2 99.500.000,-
Skúlagata 32 – 101 Reykjavík
Afar glæsileg útsýnisíbúð með aukinni lofthæð á efstu hæð í lyftuhúsi.
Tvennar svalir eru á íbúðinni, 8,9 m2 til norðurs og 41m2 til suðurs.
Ingibjörg Þórðardóttir löggiltur fasteignasali
Þórður S. Ólafsson löggiltur fasteignasali
Ólafur Már Ólafsson löggiltur fasteignasali
Opið hús
mánudag 18. feb.
16:45 til 17:15
Hæð, 5 herb., 161.9 m2 79.500.000,-
Hjarðarhagi 33 – 107 Reykjavík
Glæsileg og mikið endurnýjuð efri sérhæð ásamt bílskúr 26,7 m2.
Yfir íbúðinni er geymsluloft með steyptu gólfi.
Opið hús
þriðjudag 19. feb.
16:45 til 17:15
Vatn breytist eftir umhverfinu, veðri og hitastigi. Síðustu dagahef ég fylgst með vatninu í kringum mig og orðunum semkoma upp í hugann. Snjó má lýsa með mörgum orðum eins og fönn, mjöll, snær,
fannalög, fannbreiður. Eitt orð finnst mér hljóðrænna en önnur; hjarn.
Maður heyrir nánast í því orði. Þegar snjórinn fýkur koma orð eins og
skafrenningur, myndrænt orð sem lýsir því hvernig snjórinn er skafinn
upp og rennt yfir landið.
Orð yfir snjókomu eru mörg. Hundslappadrífa er dásamlegt orð sem
dregið er af því að snjórinn lendir eins hundslöpp. Haglél segir sig sjálft
og ofankoma getur átt við alls konar snjókomu. Þegar vindur blæs um
leið og snjóar verður til bylur, áhlaup, él, fjúk, garður, gusa, hregg, hret,
hríð, hríðarbylur, hryðja,
hviða, kafald, kafaldsbylur,
kafaldshríð, roka, snjóbylur,
sorti, stormhviða, stólpi og
svo þessi lýsandi orð; hvellur,
þegar allt í einu rýkur upp
með stormi og snjókomu, og
grenjandi blindöskubylur.
Við bókstaflega finnum fyrir þessum orðum í sálinni.
Orð samsett með ís eru mörg eins og íshröngl, ískeila, íshellir, ísalög,
ísbreiða, ísþoka, borgarís, heimskautaís og vorís. Þegar ís bráðnar kemur
bloti og lýsingar eins og ísinn hlánar, brestur, grotnar eða klökknar.
Svell eru skemmtileg fyrir skautafólk en þar þarf að gæta að því að þau
haldi áður en brunað er af stað. Áður ferðuðust menn gangandi og á hest-
um og þá hafa orðið til mikilvæg orð sem lýsa því hvort ísinn er mann-
heldur, hestheldur eða hundheldur. Þegar við þurfum að ganga á ís eða
keyra eigum við fjölda orða sem lýsa mismunandi hálku. Það getur verið
algjör glæra, manndrápshálka, hálkublettir, sleipa, glerungur, áfreði, ís-
ing, ísskel, klakahúð, klaki, klammi, hálagler, hálasvell, launhálka og
flughálka. Þegar svellið eða snjórinn hlánar verða til þau skemmtilegu
fyrirbæri slabb og krap sem allir á sunnanverðu landinu þekkja mjög vel.
Heimskautaísinn brotnar og siglir um heimsins höf, eins og seglskipa-
floti sagði þjóðskáldið Matthías í ljóðinu Hafísinn. Jöklar eru frosið vatn
og taka á sig ýmsar myndir þar sem þeir vaxa eða hopa á hverju ári.
Skriðjöklarnir eru eins og meitlaðir af tréskurðarmeistara, hvassir topp-
ar og djúpar sprungur á milli. Jakarnir við Jökulsárlón eru eins og dem-
antar í sólinni og nú kalla ferðamenn staðinn Demantaströndina.
Á ferð minni í vikunni sá ég frostperlur á stráum og frosin stráin lutu
höfði þar sem vatn hafði frosið á hverju þeirra í blankalogni. Listaverk
frostsins lifa stutt og því ástæða til að fara út og njóta. Skoða ískristalla,
grýlukerti, ískeilur og frostrósir sem líka eru kallaðar hélublóm. Náttúr-
an er ævintýri og gaman að velta fyrir sér hvernig við lýsum því sem fyr-
ir augu ber. Njótum vetrarins og orðgnóttar íslenskunnar með því að
ganga um og hlusta eftir orðum úti í náttúrunni
Frostrósir og hélublóm
Tungutak
Lilja Magnúsdóttir
liljam@simnet.is
Ljósmynd/Lília Carvalho
Auðkýfingur af ungverskum ættum, GeorgeSoros að nafni, hefur ekki bara skoðanir áfjárfestingum, heldur líka pólitík. Hannskrifaði grein, sem birtist á vef brezka
blaðsins Guardian sl. þriðjudag, þar sem hann líkir
Evrópusambandinu við Sovétríkin árið 1991, þ.e. að
það sé að hruni komið. Hann segir hvorki leiðtoga
Evrópuríkja né almenna borgara skilja, að við lifum
á byltingarkenndum tímum, þar sem allt geti gerzt.
Soros lítur svo á, að flokkakerfið í flestum Evr-
ópulöndum sé úrelt. Það endurspegli skoðanamun,
sem hafi verið til staðar á 19. og 20. öld svo sem
átökin á milli fjármagns og vinnuafls. Í dag séu and-
stæðurnar á milli þeirra, sem vilja sem mesta sam-
einingu Evrópu og hinna, sem eru þeirri þróun and-
vígir.
Soros verður níræður á næsta ári. Hann lifði af yf-
irráð nazista í Ungverjalandi og fluttist til Bret-
lands, þegar Sovétríkin komust til valda í Austur-
Evrópu.
Hugleiðingar þessa alþjóðlega þekkta fjárfestis um
úrelt flokkakerfi í Evrópu, sem endurspegli fortíðina
en ekki samtímann vekja okkur hér
til umhugsunar um það, hvort verið
geti að hið sama eigi við um flokka-
kerfið á Íslandi.
Flestir stjórnmálaflokkarnir hér
urðu til eða eiga rætur í þeirri
flokkaskipan, sem hér varð til
snemma á síðustu öld. Fram yfir
heimsstyrjöldina síðari snerust
átökin í íslenzkri pólitík fyrir utan spurninguna um
stofnun lýðveldis, um stöðu verkalýðsins gagnvart
atvinnurekendum og baráttu verkafólks fyrir sann-
gjarnari kjörum en þá tíðkuðust svo og um uppbygg-
ingu velferðarkerfisins. Eftir stríðslok tók við um
fjögurra áratuga tímabil, þar sem kalda stríðið mót-
aði öll stjórnmálaátök í landinu.
Sá tími er að baki en er hugsanlegt að flokkaskip-
anin, sem varð til á 20. öld endurspegli ekki með
fullnægjandi hætti átakamál samtímans og að það
skýri alls konar flækjustig, sem við er að fást í dag?
Sjálfstæðisflokkur síðustu aldar barðist fyrir
frjálsu framtaki einstaklinga og samkeppni en hann
studdi líka velferðarkerfið, sem Alþýðuflokkurinn
var óumdeilanlega höfundur að á fjórða tug síðustu
aldar. Sumir sögðu reyndar að Sjálfstæðisflokkurinn
hefði orðið svo stór flokkur sem raun bar vitni þá
vegna þess að hann hefði „stolið“ þeim hugsjónum
Alþýðuflokksins. Þessi stuðningur Sjálfstæðisflokks-
ins við velferðarkerfið var ekki sýndarmennska eins
og sjá mátti á þeim merku umbótum, sem urðu í fé-
lagslegri þjónustu Reykjavíkurborgar í borgar-
stjóratíð Geirs Hallgrímssonar.
Fyrir um fjórum áratugum varð til innan flokksins
sterk hreyfing ungs fólks, sem kenndi sig við þær
hugmyndir nýfrjálshyggjunnar svonefndu, sem mót-
uðu tíma Ronalds Reagans og Margrétar Thatcher.
Vandi þeirra hér var sá, að á afskekktri eyju og í fá-
mennu samfélagi kom í ljós að lögmál markaðarins
virkuðu ekki nema að litlu leyti. Hér var meira um
fákeppni (annað orð yfir einokun) heldur en frjálsa
samkeppni.
En hugmyndafræði nýfrjálshyggjunnar átti áreið-
anlega þátt í því að stjórnvöld þeirra tíma brugðust
ekki af nægilegri festu við því, þegar lögmál frum-
skógarins (ekki markaðarins) urðu allsráðandi í ís-
lenzku viðskiptalífi snemma á nýrri öld.
Enn athyglisverðara var þó að vinstri flokkarnir og
síðar arftakar þeirra brugðust heldur ekki við, heldur
þvert á móti. Fyrstu milljarðamæringarnir urðu til á
Íslandi vegna ákvörðunar vinstri stjórnar 1990, sem
Alþýðuflokkur og Alþýðubandalag áttu aðild að, um
að gefa framsal kvótans frjálst. Þar er rót þess ójöfn-
uðar hér sem mótar mjög pólitískar umræður í okkar
samtíma. Og vinstri menn létu ekki þar við sitja.
Eina raunverulega tilraunin, sem
gerð var til þess að koma í veg fyrir
að lögmál frumskógarins réði ríkjum
í viðskiptalífinu var setning fjölmiðla-
laganna svonefndu. Vinstri flokkarnir
snerust hart gegn þeirri lagasetn-
ingu með öflugum stuðningi fyrrver-
andi formanns Alþýðubandalagsins,
sem þá sat á Bessastöðum.
Þetta er bakgrunnur þeirra þjóðfélagsátaka, sem
standa yfir á Íslandi í dag. Þau snúast ekki þessa
stundina um Evrópu eða ekki Evrópu, eins og Soros
telur vera þar. Þau snúast um það, hvort það eigi að
verða til hér á Íslandi tvö samfélög í stað eins, tvær
þjóðir í stað einnar, þar sem tiltölulega fámennir
hópar búa vel um sig í krafti aðstöðu, og verjast af
hörku þegar hinn hópurinn, sem er mun fjölmennari
segir: hingað og ekki lengra.
Endurspeglar flokkakerfið á Íslandi þessi átök eða
þennan skoðanamun?
Það er ekki að sjá. Að sumu leyti má segja að
stjórnmálastéttin, sem ræður ferðinni í öllum flokk-
um, standi saman um að verja þá aðstöðu, sem hún
hefur búið til í kringum sjálfa sig og meðreiðarsveina
sína, þ.e. æðstu embættismenn, stjórnendur ríkisfyr-
irtækja og stofnana.
Sjálfstæðisflokkurinn er enn stærsti stjórnmála-
flokkurinn, þótt hann sé aðeins svipur hjá sjón miðað
við það sem áður var. Þessi þjóðfélagsátök má greina
þar innan dyra, þótt þau hafi ekki birzt opinberlega
að neinu ráði.
Kjarasamningarnir, sem nú standa yfir snúast í
raun um átök þessara tveggja þjóðfélagshópa. Í þeim
báðum er fólk úr öllum flokkum.
Ef hinir hefðbundnu stjórnmálaflokkar, sem hér
urðu til snemma á síðustu öld, laga sig ekki að
breyttum aðstæðum og nýjum viðhorfum, leiðir það
til einhvers konar „byltingar“ á flokkaskipan, sem
samtíminn dæmir þá úrelta.
Er flokkaskipan á Íslandi úrelt?
Flokkarnir verða að
laga sig að nýjum
aðstæðum, annars...
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@styrmir.is
Tveir kunnustu hugsuðir jafn-aðarstefnu okkar daga eru
bandaríski heimspekingurinn John
Rawls, sem gaf út Kenningu um rétt-
læti (A Theory of Justice) árið 1971, og
franski hagfræðingurinn Thomas Pi-
ketty, sem gaf út Fjármagn á tutt-
ugustu og fyrstu öld (Capital in the
Twenty-First Century) árið 2014. Ég
lagði það á mig fyrir skömmu vegna
verkefnis, sem ég hafði tekið að mér
erlendis, að lesa aftur hin hnausþykku
verk þeirra. Bók Rawls er 607 blaðsíð-
ur og Pikettys 793. Mér fannst í senn
fróðlegt og skemmtilegt að endurnýja
kynni mín af þessum verkum og tók
eftir mörgu, sem farið hafði fram hjá
mér áður. Mig langar í nokkrum fróð-
leiksmolum að deila nokkrum athuga-
semdum mínum með lesendum.
Rawls og Piketty gera báðir ráð fyr-
ir frjálsum markaði, en hvorugur sætt-
ir sig við þá tekjudreifingu, sem
sprettur upp úr frjálsum viðskiptum,
vegna þess að hún verði ójöfn. Rawls
setur fram hugvitsamlega kenningu.
Hún er um, hvað skynsamir menn
með eigin hag að leiðarljósi, en án vitn-
eskju um eigin stöðu (til dæmis um
áskapaða hæfileika sína, stétt eða
kyn), muni semja um, eigi þeir að setja
réttlátu ríki reglur. Rawls leiðir rök að
því, að þeir muni semja um tvær frum-
reglur. Hin fyrri kveði á um jafnt og
fullt frelsi allra borgaranna, en hin
seinni á um jöfnuð lífsgæða, þar sem
tekjumunur réttlætist af því einu, að
tekjur hinna verst settu verði sem
mestar. Með öðrum orðum sættir
Rawls sig við ójafna tekjudreifingu
upp að því marki, að hún verði hinum
fátækustu líka í hag.
Fyrri reglan, um jafnt og fullt frelsi
allra borgara, tekur til kosningar-
réttar, málfrelsis, fundafrelsis og trú-
frelsis, en ekki til atvinnufrelsis. Rök
Rawls fyrir því eru, að nú á dögum sé
svo mikið til af efnislegum gæðum, að
þau séu mönnum ekki eins mikilvæg
og ýmis frelsisréttindi. Þetta má auð-
vitað gagnrýna, því að hér virðist
Rawls vera að lauma eigin sjónar-
miðum inn í niðurstöðuna, sem samn-
ingamennirnir um framtíðina eiga að
komast að. Önnur andmæli blasa líka
strax við. Kenning Rawls er í rauninni
ekki um réttlæti, heldur um hyggindi,
sem í hag koma. Hann telur, að menn-
irnir á stofnþingi stjórnmála muni
frekar hugsa um að verja sig gegn
versta kosti en vonast eftir hinum
besta. Þess vegna muni þeir reyna að
tryggja sem best hag hinna verst
settu. Þeir viti ekki nema þeir lendi í
þeim hópi sjálfir. Þetta er auðvitað
ekki óskynsamleg hugsun, en hún
snertir lítt réttlæti, eins og það hefur
venjulega verið skilið á Vesturlöndum.
Athugasemdir og leiðréttingar vel þegnar
Hannes H. Gissurarson
hannesgi@hi.is
Fróðleiksmolar úr sögu og samtíð
Rawls og Piketty