Morgunblaðið - 22.02.2019, Side 18

18
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 22. FEBRÚAR 2019
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Starfsemi smá-lánafyrir-tækja hér á
landi vekur margar
spurningar. Í vik-
unni var kynnt
skýrsla um starfsumhverfi
þeirra og var niðurstaða henn-
ar sú að ólögleg smálán yllu
mestum vanda. Starfshópurinn
sem gerði skýrsluna komst að
þeirri niðurstöðu að ekki væri
þörf á að lánastarfsemi yrði
leyfisskyld. Vandinn við smá-
lánafyrirtækin hefur meðal
annars verið sá að þau eru
undanþegin eftirliti Fjármála-
eftirlitsins og detta í raun á
milli skips og bryggju í þeim
efnum. Dæmin sýna þó að full
þörf er á aðhaldi og eftirliti.
Í skýrslunni eru tekin dæmi
um þær aðferðir sem beitt er
til að fá fólk til að taka lán. Þar
eru birt skjáskot af tilboðum
sem einn nefndarmanna fékk
send í smáskilaboðum í far-
síma. „Laufey, finnst ther
veskid heldur lett eftir
hrekkjavokuna? 1909 reddar
thvi,“ sagði í einum skilaboð-
anna. „Hae Laufey, Cyber
Monday hlomar betur med
fullt veski. Leystu thetta aud-
veldlega med hjalp fra 1909,“
sagði í öðrum.
„Ert þú að hugsa um utan-
landsferð, að kaupa nýjan bíl,
endurbæta heimilið eða ein-
faldlega greiða niður skuldir
en vantar örlítið upp á?“ segir
í auglýsingu á netinu frá öðru
fyrirtæki og tekið fram að lán-
in séu að lágmarki 200 þúsund
og hámarki ein milljón króna.
Ekki taki nema tvær mínútur
að sækja um og ör-
fáum mínútum síð-
ar sé hægt að fá
greitt inn á reikn-
inginn sinn.
Síðasta dæmið
vekur vitaskuld sérstaka at-
hygli fyrir það að fólk er hvatt
til að taka smálán til að greiða
niður lán. Það getur tæpast
talist góð hugmynd.
Fyrri dæmin eru eftir-
tektarverð vegna þess að þar
er spjótum beint að ákveðnum
einstaklingi, sem væntanlega
hefur áður skipt við fyrir-
tækið. Smálánafyrirtækið fer í
hlutverk freistarans. Eitt er
að birta almenna auglýsingu
sem gæti komið fyrir augu
hvers sem er. Annað er að
senda einstaklingi boð sem
ætla má að séu sérhönnuð út
frá þekkingu á neysluvenjum
hans.
Í frétt um ágenga markaðs-
setningu smálána í Morgun-
blaðinu í gær kemur fram að
Póst- og fjarskiptastofnun hafi
fengið margar kvartanir vegna
óumbeðinna fjarskipta. Þau
eru hins vegar aðeins ólögleg
hafi verið óskað eftir að send-
ingum þeirra verði hætt. Þá er
spurningunni um siðferði í
auglýsingum ósvarað.
Margir hafa farið illa út úr
því að taka smálán og lent í
vítahring sem erfitt er að kom-
ast út úr. Þessari starfsemi
þarf að setja skýr mörk og þar
duga engin vettlingatök. Smá-
lánafyrirtækið spurði Lauf-
eyju hvort veskið væri létt.
Það þyngist ekki við að taka
smálán.
Ágeng markaðs-
setning smálána
er afar hæpin}
Er veskið heldur létt?
HalldórBenjamínÞorbergs-
son, framkvæmda-
stjóri Samtaka at-
vinnulífsins, sagði
eftir að viðsemjendur hans
slitu viðræðum að endatak-
markið hefði ekkert breyst:
„Við þurfum að ná kjarasamn-
ingum.“ Þetta er vitaskuld rétt
mat hjá Halldóri og augljóst að
enginn er betur settur með því
að einhver rjúki út af fundum
og skelli hurðum.
En það hvernig kjaravið-
ræður hafa þróast hefur orðið
til þess að margir velta því fyr-
ir sér hvert endatakmarkið er í
raun hjá þeim sem nú hafa
staðið upp frá samningaborð-
inu og hafið undirbúning verk-
fallsaðgerða. Var markmiðið að
ná sem hagfelldastri niður-
stöðu fyrir félagsmennina eða
getur verið að eitthvað annað
búi að baki? Getur verið að
markmiðin séu umfram allt
pólitísk?
Fyrir liggur að
kaupmáttur hefur
vaxið hraðar hér en
dæmi eru um úr
sögunni eða frá
öðrum þjóðum.
Þetta á ekki síst við um lægstu
laun, þar sem áherslan hefur
verið á liðnum árum. Þá liggur
fyrir að búið er að bjóða um-
talsverðar hækkanir, einkum á
lægri launin. Ennfremur liggur
fyrir að ríkisstjórnin lagði
fram mjög myndarlegt tilboð
þegar horft er til hagsmuna
þeirra sem lægri launin hafa.
Viðbrögð nokkurra forystu-
manna verkalýðshreyfingar-
innar, sem eiga það helst sam-
eiginlegt að standa í forystu
með afar rýran stuðning félaga
sinna að baki, eru þau að lýsa
mikilli hneykslan, telja tilboðin
fráleit og slíta viðræðum. Er
það trúverðugt út frá hags-
munum félagsmanna þeirra?
Eða býr annað að baki þessum
ofsakenndu, óraunsæju og
ábyrgðarlausu viðbrögðum?
Viðbrögð forystu
verkalýðsfélaganna
eru óskiljanleg}
Ráða annarleg sjónarmið?
Þ
egar tekist er á við flókin álitamál
er mikilvægt að byggja ákvarðanir
á góðum greiningum, skilningi á
þörfum samtímans og skýrri fram-
tíðarsýn. Því miður virðist ekki
hafa verið litið til þessa þegar sjávarútvegs- og
landbúnaðarráðherra ákvað að heimila áfram-
haldandi veiðar á langreyði og hrefnu árin
2019-2023. Ráðherra byggði ákvörðun sína
meðal annars á nýlegri skýrslu Hagfræðistofn-
unar Háskóla Íslands um þjóðhagsleg áhrif
hvalveiða – skýrslu sem hefur vægast sagt
fengið harða gagnrýni. Skýrsluhöfundar hafa
meðal annars verið sakaðir um ævintýralega
einföldun og að þeir notist við tveggja áratuga
gamlar rannsóknir. Að ráðherra byggi ákvörð-
un sína á slíku gagni er í besta falli vandræða-
legt og telst seint til vandaðrar stjórnsýslu.
Í skýrslunni er ekki svarað að neinu ráði
hvaða áhrif veiðarnar kunna að hafa á afstöðu fólks í öðr-
um löndum til Íslands og ímynd landsins út á við, né hugs-
anleg áhrif á ferðaþjónustuna, eða þjóðhagsleg áhrif
hvalaskoðunar. Þá var ekki litið til allra þeirra siðferði-
legu álitamála sem snúa að hvalveiðum að ótöldu því sem
fram kemur um umhverfisverndar- eða dýraverndunar-
þátt hvalveiða sem hefur verið gagnrýnt harðlega.
Slíkt gagn getur varla verið leiðarvísir til framtíðar fyr-
ir stjórnvöld, enda virðist framtíðin og varla samtíðin
koma skýrsluhöfundum við. Þannig er ekki minnst einu
orði á breytingar í lífríki sjávar við Íslandsstrendur af
völdum hlýnunar og súrnunar sjávar og því
ekki að undra að ekki sé heldur vikið að fram-
tíðarmörkuðum fyrir þessa afurð sem enginn
markaður virðist fyrir lengur. Þess vegna er
hjákátlegt að sjá að höfundar gefa sér samt
tíma til að fabúlera um lagasetningar til að
sporna við hryðjuverkastarfsemi róttækra
náttúruverndarsinna. Áfram væri hægt að
ræða þetta umdeilda plagg en í stuttu máli
sagt er ljóst að sjávarútvegsráðherra er hér að
taka ákvörðun út frá ofureinfölduðum reikn-
isdæmum byggðum á veikum gögnum en tek-
ur ekki tillit til verðmæta sem felast í sölu ís-
lenskra afurða erlendis eða til hagsmuna
íslenskrar ferðaþjónustu. Hvað þá orðspors
Íslands á erlendri grundu sem er ómetanlegt
og erfitt að endurheimta. Ekki er einu sinni
horft til grundvallarhugmynda hagfræðinga
um framboð og eftirspurn heldur horft fram
hjá þeirri staðreynd að veiðarnar hafa ekki verið arðbær-
ar síðustu ár og ekkert sem bendir til þess að það sé að
fara að breytast.
Hvað sem fólki kann að finnast um hvalveiðar þá hlýtur
að vera hægt að spyrja sig að því hvers vegna ráðherra
kýs að notast við gögn sem þessi í íslenskri stjórnsýslu?
Gögn sem bæði forsætisráðherra og umhverfisráðherra
hafa lýst yfir verulegum efasemdum um að nota til
ákvarðanatöku um framtíð hvalveiða. albertinae@althingi.is
Albertína
Friðbjörg
Elíasdóttir
Pistill
Höfundur er þingmaður Samfylkingarinnar.
Ábyrgðarlaus stjórnsýsla
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
FRÉTTASKÝRING
Magnús Heimir Jónasson
mhj@mbl.is
Viðbrögð við frumvarpi land-búnaðarráðuneytisins umafnám núverandi leyfis-veitingakerfis vegna inn-
flutnings á landbúnaðarafurðum inn-
an Evrópska efnahagssvæðisins
(EES) hafa verið afar ólík. Félag at-
vinnurekenda fagnar frumvarpinu
sem mun heimila innflutning á fersku
kjöti, eggjum og vörum úr ógeril-
sneyddri mjólk.
„Með samþykkt frumvarpsins
lýkur loks um áratugarlöngum brot-
um íslenskra stjórnvalda á EES-
samningnum,“ að því er segir á vef
Samtaka atvinnulífsins.
Frumvarpið er viðbragð stjórn-
valda við tveimur dómum Hæsta-
réttar og dómi EFTA-dómstólsins
þar sem leyfisveitingarkerfið hefur
verið dæmt sem brot á EES-
samningnum.
Bændasamtök Íslands (BÍ) lýsa
yfir miklum vonbrigðum með að land-
búnaðarráðherra „skuli vera að gef-
ast upp í baráttunni við að halda uppi
rétti okkar Íslendinga til að verja lýð-
heilsu og íslenska búfjárstofna“. Að
mati BÍ er hagsmunum landbúnaðar-
ins fórnað fyrir heildsala sem vilja
flytja inn erlendan mat í stórum stíl.
„Bændur munu halda áfram að
fjalla um mikilvægi innlendrar mat-
vælaframleiðslu og vara við innflutn-
ingi á ófrosnu kjöti, eggjum og ógeril-
sneyddum mjólkurvörum.
Aðgerðaáætlunin, sem fylgir frum-
varpinu, er rýr í roðinu. Þar er mikil
vinna fram undan og flest á byrj-
unarreit,“ segir Sindri Sigurgeirsson,
formaður Bændasamtakanna.
Allt kjöt þarf að vera vottað
Samhliða frumvarpinu verður
komið á margþættri aðgerðaáætlun
til að efla matvælaöryggi. Sérákvæði
er í frumvarpinu sem kveður á um að
óheimilt verði að dreifa alifuglakjöti á
Íslandi nema matvælafyrirtæki geti
sýnt fram á að kjötið sé ekki sýkt
kampýlóbakterveirunni.
Karl G. Kristinsson, prófessor í
sýklafræði og yfirlæknir á sýkla- og
veirufræðideild Landspítalans, telur
þessar mótvægisaðgerðir mjög mikil-
vægar til að sporna við mikilli aukn-
ingu á kampýlóbakter.
„Væntanlega þurfa þá innflytj-
endur að sýna fram á vottorð um að
kjöt sé kampýlóbakterfrítt. Eftirlitið
hér á landi mun þá fylgjast með því.
Þetta mun hafa þau áhrif að innflutn-
ingur á kjúklingum verður væntan-
lega ekki það mikill því það eru ekki
margir aðilar í heiminum sem geta
framleitt kampýlóbakterfrían kjúkl-
ing,“ segir Karl.
„Þetta eru kannski einhverjir
örfáir aðilar á Norðurlöndum sem
gætu gert þetta og okkur myndi
kannski ekki stafa sama ógn af því og
kjúklingum frá Suður-Evrópu eða
Suðaustur-Evrópu.“
Svína- og nautakjöt eykst
Þessar aðgerðir hafa hins vegar
ekki áhrif á innflutning á fersku
svína- og nautakjöti, að sögn Karls.
„Ég hef almennt áhyggjur af
auknum innflutningi á landbúnaðar-
afurðum frá útlöndum. Sérstaklega
frá löndum þar sem sýklalyfjaofnæmi
er útbreitt.“
Hann telur nauðsynlegt að fara í
mótvægisaðgerðir til að styrkja ís-
lenskan landbúnað og gera neyt-
endur upplýsta um hætturnar sem
gætu stafað af erlendu kjöti.
„Hvort sem það er fryst eða
ófryst geta neytendur þá tekið upp-
lýsta ákvörðun í matvöruverslunum,“
segir Karl.
Breki Karlsson, formaður Neyt-
endasamtakanna, tekur í sama
streng og segir samtökin krefjast
þess að eftirlit með innfluttri og inn-
lendri matvöru verði aukið.
„Rannsóknir á bæði erlendu og
innlendu kjöti verður að vera stóreflt.
Það hafa ekki verið veittir nægir fjár-
munir í rannsóknir á innlendu kjöti.
Sem þýðir það að við vitum ekki nóg
um innihaldsefni, snefilefni, í ís-
lenskri framleiðslu, því miður,“ segir
Breki.
Hann segir að Neytendasam-
tökin hafi lengi kallað eftir frumvarp-
inu sem nú hefur verið lagt fram.
„Undangengnar stjórnir hafa
ítrekað fjallað um þetta og krafist ná-
kvæmlega þessa. Í ljósi þess að við
erum að brjóta samninga með þessu
þá er þetta hið besta mál.“
Neytendasamtökin vilja einnig
efla upprunamerkingar á matvælum.
„Þannig að fólk viti hvaðan mat-
varan sem það innbyrðir er upp-
runnin. Íslenskir matvælaframleið-
endur hafa gengið á undan með góðu
fordæmi og merkt sumar kjötvörur
og hvaðan þær koma en ekki allar,“
segir Breki. „Við viljum einnig ganga
svo langt að þetta einskorðist ekki
bara við verslanir heldur nái líka til
veitingahúsa og mötuneyta. Þannig
að þú getir vitað hvaðan kartöflurnar
eru sem þú ert að innbyrða.“
Hættur og hagur
af innfluttu kjöti
Morgunblaðið/Þorkell
Kjöt Íslendingar geta átt von á því að sjá ferskt erlent kjöt í verslunum.