Morgunblaðið - 28.03.2019, Qupperneq 40

40
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 28. MARS 2019
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Sænska efna-hags-lögreglan
gerði í gær húsleit í
höfuðstöðvum bank-
ans Swedbank í
Sundbyberg, útbæ
Stokkhólms. Leitin
er hluti af rannsókn
á innherjaviðskiptum í sambandi
við víðtækt peningaþvætti, að
sögn sænskra yfirvalda. Í frétt-
um kom fram að leitin hefði verið
gerð snemma morguns og staðið í
nokkrar klukkustundir.
Bankinn hefur verið í eldlín-
unni allt frá því sýndur var
sænskur sjónvarpsþáttur í febr-
úar um grunsamlegar færslur á
peningum í gegnum Eystrasalts-
löndin. Kváðust aðstandendur
þáttarins hafa undir höndum
gögn, sem sýndu að þessar
færslur af reikningum Swedbank
næmu í það minnsta 40 millj-
örðum sænskra króna (tæpir 530
milljarðar íslenskra króna) á ár-
unum 2007 til 2015.
Talið er að hluti þessa fjár gæti
fyrst hafa átt leið um reikninga í
Danske Bank, sem einnig er í
verulegum vandræðum vegna
stórfellds peningaþvættis.
Leitin í gær fór hins vegar
fram vegna þess að grunur leikur
á að Swedbank hafi látið 15
helstu hluthafa bankans vita af
umfjöllunarefni sjónvarpsþátt-
arins tveimur dögum áður en
hann var sýndur. Þeir hafi því
haft undir höndum innherjaupp-
lýsingar, sem öðrum og minni
hluthöfum voru ekki aðgengileg-
ar.
Í gær kom einnig í ljós að fjár-
málaeftirlitið í New York í
Bandaríkjunum væri líka farið að
rannsaka Swedbank. Í frétt á vef-
síðu blaðsins Financial Times
kom fram að eftirlitið hefði sent
Swedbank bréf í febrúar og látið
vita að það væri að skoða sjö að-
skilin peningaþvættismál þar
sem sænski bankinn kæmi við
sögu. Þar væri um að ræða banka
og fjármálastofnanir á borð við
Danske Bank, ABLV í Lettlandi,
FBME á Kýpur og Ukio í Lithá-
en auk lögmannsstofunnar Mos-
sack Fonseca, uppsprettu Pa-
namaskjalanna.
Í Financial Times segir að
fjármálaeftirlitið í New York
virðist hafa sent Swedbank bréf-
ið vegna óánægju með það hvern-
ig bankinn brást við fyrirspurn
þess um tengsl við Mossack Fon-
seca. Bandaríkjamennina grunar
að Swedbank hafi verið milliliður
í að flytja greiðslur frá Viktor Ja-
núkovits, fyrrverandi forseta
Úkraínu, til Pauls Manaforts,
fyrrverandi kosningastjóra Do-
nalds Trumps.
Sænska sjónvarpið orðaði það
þannig að Swedbank hefði ekki
afhent bandarískum yfirvöldum
upplýsingar um viðskiptavini og
færslur, sem fram kæmu í Pa-
nama-skjölunum.
Á þriðjudag var greint frá því í
sænska ríkissjón-
varpinu, SVT, að
það hefði undir
höndum innanhúss-
kýrslu, sem gerð
hefði verið í Swed-
bank. Þar kæmi
fram að „aldrei hefði
átt að samþykkja“
marga af áhættusömustu við-
skiptavinum bankans. Í þokkabót
hefði bankinn í mörgum tilfellum
„ekki einu sinni vitað hverjir hin-
ir raunverulegu eigendur reikn-
inganna voru eða hvaðan pening-
arnir komu“.
Nú eru þrír norrænir bankar
flæktir í peningaþvættishneyksli,
sænski bankinn Swedbank, Dan-
merkurdeild Nordea-bankans og
danski bankinn Danske Bank.
Hér er ekki lítið í húfi.
Financial Times segir að hér gæti
verið um að ræða umfangsmesta
peningaþvætti sögunnar. Auð-
ugir Rússar og óligarkar frá
löndum, sem áður voru hluti af
Sovétríkjunum, hafi notað út-
stöðvar þekktra norrænna banka
í Eystrasaltslöndunum til þess að
flytja mörg hundruð milljarða
inn í bankakerfi Vesturlanda í
heilan áratug.
Swedbank varð til þegar þrír
sænskir bankar voru sameinaðir
árið 2001 og var þá næststærsti
banki Norðurlanda. Sá stærsti
var Nordea.
Umfang peningaþvættis í
heiminum er gríðarlegt. Það
samræmist hins vegar ekki
ímynd norrænna banka að vera í
hlutverki peningaþvottavéla.
Sænskir bankar eru nú með á
milli 60 og 70% af bankamark-
aðnum í Eistlandi. Þeir komu til
Eistlands eftir að það fékk sjálf-
stæði frá Sovétríkjunum og eru
ekki besti vitnisburðurinn um að
allt gott komi að utan þegar við-
kvæmir markaðir eru einka-
væddir. Sænsku bankarnir eru
svo aðsópsmiklir í Eistlandi að
þar á bæ vilja menn halda í þá, en
þeir hljóta að vera hugsi, ekki
síst vegna þess að í fjármála-
hruninu voru eistneskir hags-
munir ekki efstir í huga hinna
sænsku fjármálastofnana.
Hið umfangsmikla peninga-
þvætti á eftir að draga dilk á eftir
sér. Hlutafé í Swedbank hefur í
tvígang fallið um 10% á nokkrum
dögum.
Norrænu bankarnir halda því
nú fram að þeir séu að taka til í
sínum ranni og styðjist meðal
annars við gervigreindartækni til
að koma auga á grunsamlega við-
skiptavini og peningafærslur.
Það er hins vegar með ólíkindum
að þar hafi hömlulaust peninga-
þvætti viðgengist árum saman.
Umræða um peningaþvætti hefur
verið mikil á þessum tíma og í
Evrópusambandinu hafa verið
höfð uppi fögur orð um að stöðva
flæði illa fengins fjár. Hafi kíkir
fundist þar innan dyra er ljóst að
hann hefur verið settur fyrir
blinda augað.
Sænski bankinn
Swedbank lét sitt
ekki eftir liggja í
norræna pen-
ingaþvottahúsinu}
Innherjasvik og
peningaþvætti
A
tkvæðagreiðslur á Alþingi geta ver-
ið flóknar, sérstaklega þegar um
er að ræða margar breytinga-
tillögur, atkvæðaskýringar, kosn-
ingar um greinar svo breyttar og
forseta sem þylur upp kynningu á atkvæða-
greiðslum eins og hann sé í hraðlestrarprófi. Oft
tapar fólk þræðinum og ófá dæmi eru um að
fólk hafi óvart greitt atkvæði á rangan hátt.
Slíkt gerðist á Evrópuþinginu síðasta þriðjudag
þegar 13 þingmenn greiddu ranglega atkvæði
með því að leyfa ekki breytingatillögur við til-
skipun um höfundarétt, eftir að röð atkvæða-
greiðslna var breytt. Var sú tillaga því sam-
þykkt óbreytt með ákvæðum sem eru
óásættanleg.
Umrædd höfundaréttartilskipun snýst um að
tryggja rétthöfum greiðslur fyrir höfundarrétt
– og sá hluti er ágætlega unninn – en einnig finnast ákvæði
þarna sem hefur verið lýst sem ígildi efnissíu og tengla-
skatts. Í stuttu máli er lögð skylda á fyrirtæki til að sigta
allt höfundarvarið efni út af heimasíðum sínum ef ekki er
greitt fyrir notkun þess, en til þess þarf auðvitað að meta
allt efni, og tenglaskatturinn er kvöð á heimasíður að
greiða fyrir tengla á fréttaefni.
En af hverju eru Píratar svona á móti þessum ákvæð-
um? Sérstaklega í ljósi þess að göfugt markmið tilskip-
unarinnar er að berjast við stóru risana eins og Youtube
og Facebook, og þar eru sannarlega vandamál sem þarf að
laga.
Vandamálið við efnissíur og tenglaskatt er aðallega
tæknilegt. Það er risavaxin tæknileg áskorun
að greina höfundarvarið efni frá t.d. skopskæl-
ingu eða öðrum leyfilegum frávikum frá ákvæð-
um um höfundarréttMargir eru að reyna en
engum hefur tekist að gera þetta nægjanlega
vel. Mun þeim takast það einhvern tíma? Nei.
Þessar tilraunir til ritskoðunar í nafni höfund-
arréttar eru dæmdar til að mistakast, enda
bitna þær allar bæði á notendum og rétthöfum.
Ég er ekki að segja að við eigum að gefast
upp og sleppa því að reyna að tryggja höf-
undarrétt á stafrænni öld internetsins. Um-
rædd Evróputilskipun beitir einfaldlega ekki
réttu aðferðunum. Rétthafar þurfa notendur til
að fá greitt, að fæla þá í burtu með ritskoðun
gagnast engum.
Efnissían og tenglaskatturinn bjóða upp á
nákvæmlega það sama og áður hefur verið
reynt í nafni höfundarréttar. Gríðarlega mikla upplýs-
ingasöfnun þar sem allt efni er skoðað, flokkað og stimplað
með já eða nei. Hvort sem það er rétt eða ekki.
Þarna liggur rót Píratahreyfingarinnar. Þegar reynt var
að tryggja höfundarrétt með njósnum og ritskoðun reis
upp hópur fólks sem sagði nei, þetta er brot á friðhelgi
einkalífs. Hópur sem kallaði sig Pírata. Ekki af því að þau
voru á móti höfundarrétti, heldur af því að þau voru á móti
persónunjósnum. Og nei, það hætti því enginn þó að Snow-
den benti á að allir væru að því.
bjornlevi@althingi.com
Björn Leví
Gunnarsson
Pistill
Atkvæði, efnissía og tenglaskattur
Höfundur er þingmaður Pírata.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
BAKSVIÐ
Ágúst Ingi Jónsson
aij@mbl.is
Fjögur fyrirtæki í útgerðuppsjávarskipa hafa gertathugasemdir við frumvarpsjávarútvegsráðherra um
aflamarksstjórn við makrílveiðar.
Fyrirtækin eru Ísfélagið, Huginn og
Vinnslustöðin í Vestmannaeyjum og
Eskja á Eskifirði. Öll benda þau á að
hlutur þeirra í makrílveiðum verði
minni með samþykkt frumvarpsins
heldur en ef miðað hefði verið við
veiðireynslu áranna fyrir 2011.
Reyndar sé um aukna hlutdeild að
ræða frá síðustu árum, en þó ekki í
samræmi við dóma Hæstaréttar.
Með frumvarpinu er m.a. brugð-
ist við dómum Hæstaréttar sem féllu í
desember og vörðuðu úthlutun afla-
heimilda í makríl á árunum 2011 til
2014. Með dómunum var viðurkennd
skaðabótaábyrgð ríkisins vegna tjóns
Ísfélagsins og Hugins, en talið var að
skipum þeirra hefði verið úthlutað
minni aflaheimildum en skylt var sam-
kvæmt lögum. Fram til þessa hefur
stjórn veiða úr stofninum lotið reglu-
gerðum ráðherra og leyfum frá Fiski-
stofu til eins árs í senn.
Eðlilegt og málefnalegt
Í umsögn Ísfélagsins og Hugins á
samráðsgátt stjórnvalda kemur fram
að fyrirtækin telji það til bóta að afla-
marksstjórn verði tekin upp við veiðar
á makríl. Sömuleiðis að hlutur þeirra
aukist miðað við það ástand sem nú er,
sem sé enda ólögmætt.
„Að mati Ísfélags Vestmannaeyja
hf. og Hugins ehf. væri á hinn bóginn
eðlilegt og málefnalegt, að þegar þess-
um málum er markaður farvegur til
framtíðar með lögum frá Alþingi, sé
leitast við að búa svo um hnúta eftir
því sem framast er kostur, að úthlutun
einstakra aðila svari til þess sem þeim
hefði að réttu lagi borið að lögum,
hefði þeim verið fylgt á sínum tíma.
Aðilar verði því til frambúðar sem lík-
ast settir líkt og lögum hefði réttilega
verið fylgt, og til samræmis við dóma
Hæstaréttar,“ segir í umsögn fyr-
irtækjanna.
Þar segir ennfremur að verði sú
leið farin sem frumvarpsdrögin leggi
til sé verið að festa í sessi afleiðingar
hinnar ólögmætu úthlutunar þvert á
tilgang frumvarpsins og áskilja fyrir-
tækin sér allan rétt af því tilefni,
þ.m.t. vegna framtíðarúthlutana. Sé
leitast við að fara bil beggja sé eðlilegt
að það endurspeglist til muna betur í
niðurstöðum breyttrar úthlutunar
heldur en frumvarpsdrögin leiði til.
Í umsögn Vinnslustöðvarinnar
kemur fram að fyrirtækið telur að sú
leið sem gert sé ráð fyrir í frumvarp-
inu sé ekki í fullu í samræmi við fyrr-
nefnda dóma og leiði ekki til málefna-
legrar né sanngjarnrar niðurstöðu. Í
umsögninni kemur fram að óhjá-
kvæmilegt sé að áskilja félaginu allan
rétt ef niðurstaðan feli í sér einhvers
konar lögfestingu á reglum sem dóm-
stólar hafi metið ólögmætar.
Einhvers konar sátt náist
Í umsögn Eskju kemur fram að
fyrirtækið telur eðlilegt miðað við þá
stöðu sem er uppi að eitthvert tillit
verði tekið til þeirra útgerða sem
byrjað hafi makrílveiðar í kjölfar
frumkvöðlanna þó það hafi verið gert
eftir 2011 „í skjóli heimildarlausra
ákvarðana stjórnvalda. Að þær út-
gerðir eigi að njóta nánast að fullu
aflareynslu sinnar er hins vegar
ótækt,“ segir í umsögn Eskju.
Þar segir einnig: „Eskja vonar að
niðurstaða fáist í þetta erfiða mál, sem
geri það að verkum að einhvers konar
sátt náist um málið og áframhald
verði ekki á því í dómstólum landsins.
Eskja getur hins vegar ekki annað en
áskilið sér rétt til að leita réttar síns ef
festa á í sessi það óréttlæti og lögleysu
sem ákvarðanir Jóns Bjarnasonar
fyrrverandi ráðherra ollu.“
Áskilja sér allan rétt
varðandi makrílkvóta
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Makríll Skipulag makrílveiða hefur valdið ýmsum deilum.
Í greinargerð með frumvarpi
um makrílveiðar segir m.a:
„Með frumvarpinu er lagt til að
aflahlutdeild ráðist af 10 bestu
aflareynsluárum allra fiskiskipa
á tímabilinu 2008–2018 að
báðum árum meðtöldum. Það
er að 10 bestu ár af 11 ráði út-
hlutuninni. Með því er líklegt
að útgerðir sem höfðað hafa
mál á hendur íslenska ríkinu,
að öðrum skilyrðum full-
nægðum, muni hvorki ná fram
fullri úthlutun miðað við veiði-
reynslu áranna fyrir 2011, sem
vonir þeirra kunna að standa
til, né heldur að staða þeirra
verði óbreytt. Hlutur þeirra
mun aukast sem nemur hlut-
falli aflamagns áranna 2008-
2010 í aflamagni viðmið-
unartímans.
Samtímis munu eigendur
skipa sem hlotið hafa úthlutun
í skjóli reglugerða sjáv-
arútvegsráðherra, sem reynst
hafa án lagastoðar, verða fyrir
skerðingu, sem getur reynst
umtalsverð í einhverjum til-
vikum.“
Tíu bestu ár
af ellefu ráði
ÚR GREINARGERÐ