Morgunblaðið - 11.04.2019, Síða 28

28 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 11. APRÍL 2019
Glæsilegir skartgripir
innblásnir af íslenskri sögu
G U L L S M I Ð U R & S K A R T G R I PA H Ö N N U Ð U R
Skólavörðustíg 18 – www.fridaskart.is Opið mánudaga til fimmtudaga kl. 7.45-17.00, föstudaga kl. 7.45-16.00
Flatahrauni 7 | 220 Hafnarfirði | Sími 565 1090 | www.bjb.is
Komdu til okkar og þú
færð þjónustu
fyrir bílinn þinn
SAMEINUÐ GÆÐI
VIÐTAL
Magnús Heimir Jónasson
mhj@mbl.is
Utanríkisstefna Íslands tekur í
vaxandi mæli mið af norrænum
gildum og utanríkisstefnu hinna
Norðurlandanna. Þetta kemur
fram í grein Baldurs Þórhalls-
sonar, stjórn-
málafræðipró-
fessors við
Háskóla Íslands,
sem birtist í
greinaflokki um
utanríkisstefnu
Norðurland-
anna. „Þetta er
hluti af nor-
rænni rannsókn
sem nær til
utanríkisstefnu Norðurlandanna
fimm og að hvaða marki utanríkis-
stefna þeirra endurspeglar nor-
ræn gildi og viðmið. Einnig er
rannsakað hvort utanríkisstefna
Norðurlandanna er nær eða fjær
þessum sameiginlegum gildum en
áður,“ segir Baldur í samtali við
Morgunblaðið. Tímabilið sem
rannsóknin tekur til er frá lokum
seinni heimstyrjaldar og til dags-
ins í dag.
Danir með aðrar áherslur
Í þessu samnorræna rannsókn-
arverkefni vekur athygli að Danir
eru að færast frá því sem er skil-
greint sem samnorræn gildi og við-
mið en utanríkisstefna hinna fjög-
urra Norðurlandanna tekur meiri
mið af þeim. „Danir eru í meira
mæli, og mun viljugri heldur en
önnur Norðurlönd, til að taka þátt
í hernaðaraðgerðum NATO og
Bandaríkjanna. Þá leggja þeir ekki
eins mikla áherslu og áður á þró-
unaraðstoð og mannréttindamál,“
segir Baldur.
Spurður hvort Ísland hafi ekki í
gegnum árin líka fylgt Bandaríkj-
unum og NATO í hernaðarað-
gerðum, t.d. með stuðningi Íslands
við Íraksstríðið, segir Baldur svo
vera en ekki sé lögð áhersla á það
í utanríkisstefnu Íslands þessa
dagana. „Í upphafi kalda stríðsins
fylgdi Ísland Danmörku og Noregi
inn í Atlantshafsbandalagið. Að
öðru leyti tók íslensk utanríkis-
stefna að takmörkuðu leyti mið af
því sem við skilgreinum sem nor-
ræn gildi og viðmið. Það, sem við
lögðum mest áherslu á á kalda-
stríðstímanum, var stækkun land-
helginnar, varnarsamstarf við
Bandaríkin og NATO, og bættur
markaðsaðgangur sjávarafurða. Ís-
lensk utanríkisstefna tók algjör-
lega mið af því að við ættum að sjá
beinan ávinning af henni. Við vor-
um mjög treg til að taka þátt í ein-
hverjum alþjóðlegum verkefnum ef
höfðum ekki beinan hag af því. Að
þessu leyti til var utanríkisstefna
okkar á tímum kalda stríðsins frá-
brugðin utanríkisstefnu hinna
Norðurlandanna.“
Þróunarmál og mannréttindi
Norðurlöndin voru á þessum
tíma að leggja áherslu á þróunar-
mál, friðargæslu, mannréttinda-
mál og reyndu að miðla málum
milli ríkja í deilum. „Að sjálf-
sögðu huguðu þau að eigin hag en
þau voru ekki síður að gefa af
sér,“ segir Baldur. Þó vissulega
sé enn lögð mikil áhersla á mark-
aðsaðgang og varnarmál í utan-
ríkisstefnu Íslands í dag, þá er í
auknum mæli lögð áhersla á mál
sem við lítum svo á að endur-
spegli norræn gildi og viðmið.
Þannig er í utanríkisstefnu Ís-
lands í dag lögð áhersla á mann-
réttindi, sérstaklega réttindi
kvenna, og þróunaraðstoð. Þetta
eru mál sem Norðurlöndin voru
þekkt fyrir að vinna að á tímum
kalda stríðsins. Ísland tekur einn-
ig í vaxandi mæli virkan þátt í
vinnu fjölda alþjóðastofnana, rétt
eins og Norðurlöndin hafa gert
allt frá stríðslokum. Einnig má
benda á að áherslur Íslands í
framboðinu til öryggisráðs Sam-
einuðu þjóðanna á sínum tíma
voru mjög í anda þess sem
Norðurlöndin leggja áherslu á.
Þess vegna dreg ég þá ályktun
að við séum í vaxandi mæli að
taka mið af norrænum gildum og
viðmiðum og utanríkisstefnu
hinna Norðurlandanna,“ segir
Baldur.
Norrænt varnarsamstarf
Baldur segir það líka skipta
máli hvernig Ísland hefur í vax-
andi mæli unnið náið með hinum
Norðurlöndunum að varnar- og
öryggismálum. „Það kemur til
vegna þess að þegar Bandaríkja-
menn lokuðu herstöðinni voru
Norðurlöndin viljug til þess að
auka samvinnu við Ísland í örygg-
is- og varnarmálum.
Aðildin að Atlantshafsbandalag-
inu og varnarsamningur við
Bandaríkin eru enn mikilvægustu
þættirnir í varnarmálum Íslands
en þriðji fóturinn er kominn undir
þessa öryggissúlu og það er náin
samvinna við Norðurlöndin í ör-
yggismálum. Hún nær til dæmis
til netöryggismála, eftirlits með
hafinu í kringum landið og loft-
rýmiseftirlits. „Ég sé fyrir mér að
þessi samvinna í öryggismálum
muni aukast í framtíðinni milli Ís-
lands og hinna norrænu ríkj-
anna,“ segir Baldur.
Líkindi utanríkisstefnu Íslands
og utanríkisstefnu hinna Norður-
landanna kristallast einnig í norð-
urslóðastefnu landsins. „Við erum
í raun að fylgja mjög áþekkri
norðurslóðastefnu og hin Norður-
löndin hafa verið með, þar sem
áhersla er lögð á nána samvinnu
allra hagsmunaaðila.“
Færumst nær norrænum gildum
 Utanríkisstefna Íslands tekur meira mið af norrænum gildum og viðmiðum en áður  Utanríkis-
stefna Danmerkur fjarlægst hinum Norðurlöndunum  Áhersla á þróunaraðstoð og mannréttindi
Morgunblaðið/Ernir
Utanríkismál Utanríkisstefna Íslands hefur í auknum mæli einblínt á mannréttindamál og þróunaraðstoð sl. ár.
Baldur
Þórhallsson
Í rannsókn Baldurs kemur m.a.
fram að þrátt fyrir aukið sam-
starf og sameiginleg gildi land-
anna fimm þá meta hin Norður-
löndin samskipti sín við
voldugri ríki þyngra en sam-
stöðu með Íslandi.
„Þegar að okkur [Íslandi] er
sótt og eitthvað bjátar að hér á
landi eru Norðurlöndin líklegust
ríkja heimsins til þess að koma
okkur til aðstoðar eða veita
okkur diplómatískan stuðning.
Hins vegar er það þannig að ef
hagsmunir þeirra skarast við
okkar þá vega hagsmunir þeirra
þyngra sem og samstarf þeirra
við stóru ríkin í Evrópu og önn-
ur stórríki í heiminum heldur en
samstaðan með litla Íslandi,“
segir Baldur. Meðal þess sem
veldur þessu er að styrkur
Norðurlandanna á alþjóðlegum
vettvangi er ekki nægjanlega
mikill. „Þó að Norðurlöndin séu
öflug þá hafa þau ekki næga
pólitíska og efnahagslega vigt
til að koma okkur til bjargar
þegar á bjátar.“
Í þeim tilvikum vega eigin
hagsmunir þeirra og samskipti
við t.d. Kína, Bandaríkin eða
stóru Evrópuríkin þyngra en
hagsmunir Íslands.
Samstaðan hvikul er á reynir
STAÐA ÍSLANDS MEÐAL NORÐURLANDANNA