Morgunblaðið - Sunnudagur - 21.04.2019, Blaðsíða 8

VETTVANGUR
8 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 21.4. 2019
Ármúli 7, Reykjavík | Sími 568 0708 | www.fako.is
Tilvalin
fermingarg jöf
Komdu í Fakó og skoðaðu úrvalið
Gæði - Gott verð - Dönsk hönnun
aHEAD
Verð 15.995 kr.
aFUNK
Verð 17.995 kr.
aMOVE
Verð 14.995 kr.
aGROOVE
Verð 9.995 kr.
bGEM
Verð 15.995 kr.
aGO
Verð 5.995 kr.
toCHARGE
Verð 7.995 kr.
Hérna erum
við að tala
saman
Bókaðu 8–120 manna fundarými á góðu verði
Nánar á harpa.is/fundir
Öll þekkjum við hversu gam-an það er að sigrast á verð-ugri áskorun. Ég upplifði
það seinast um seinustu jól. Fjöl-
skyldan ætlaði að fara í sund í Sund-
höll Reykjavíkur. Yngsta dóttirin
spurði mig, hvort við ættum ekki að
hlaupa þangað, en við búum í Garða-
bæ þegar við dveljum á Íslandi. Ég
sagði jú og þá varð ekki aftur snúið.
Við fundum út að þetta væru u.þ.b.
10 km og konan gæti því hitt okkur
eftir u.þ.b. eina klukkustund fyrir ut-
an Sundhöllina með sunddótið og föt
til skiptanna. Við dóttirin hlupum af
stað og þegar komið var inn á Kópa-
vogshæðina var róðurinn farinn að
þyngjast verulega hjá mér. Ég þurfti
að bíta á jaxlinn og gera mitt allra
besta. Stefnan var tekin að Öskju-
hlíðinni og þar sáum við Hallgríms-
kirkju blasa við í öllu sínu veldi. Við
það fékk ég aukaorku og þegar kom-
ið var upp að Perlunni sáum við að
ekki var langt eftir. Síðasti spölurinn
gekk eiginlega ótrúlega vel miðað
við að við vorum búin að hlaupa í
kringum átta kílómetra (og kannski
líka vegna þess að hlaupið var niður í
móti). Innri gleðin sem maður upp-
lifði þegar við komum að dyrum
Sundhallarinnar var ólýsanleg. Við
náðum að klára þessa áskorun og
það veitti okkur þessa innri vellíðan.
Að ná takmarki sínu eftir vinnu sem
krafðist hins besta frá okkur.
Þetta stemmir vel við kenningar
fræðimannsins Mihaly Csikszent-
mihalyi sem kom fram með kenn-
inguna um flæði árið 1975. Kenn-
ingin fjallar um að þegar áskoranir
eru í samræmi við færni (e. action
capacity) kemst einstaklingur í
flæði. Þegar maður er í flæði gengur
það sem maður tekst á við vel,
grundvöllur til þess að læra er til
staðar. Þetta er algjört lykilatriði til
að fólk öðlist innri áhugahvöt fyrir
því sem það er að fást við. Það er
hægt að segja að þetta kveiki elda
hjá einstaklingum. Í starfi mínu sem
prófessor við Norska tækni- og vís-
indaháskólann (NTNU) í Þránd-
heimi og Háskólann í Reykjavík
(HR) er kenning Csikszentmihalyi
um flæði ein af þeim mikilvægari
sem við kennum nemendum okkar til
að skapa skilning á því hvernig við
kveikjum áhuga hjá einstaklingum.
Við vinnum að því að byggja upp
færni kennaranema til að nota réttar
áskoranir í kennslu í leikskólum og
grunnskólum, á fræðilegum grunni.
Frumkvöðlaverkefni í Noregi sýnir
að með réttum áskorunum er til-
tölulega auðvelt að skapa innri
áhugahvöt hjá börnum, unglingum
og fullorðnum. Verkefnið hefur kom-
ið inn í íþróttir, sérkennslu og einnig
fengum við tvær milljónir norskra
króna í stuðning til að vinna að fram-
úrskarandi kennslu fyrir eðlisfræði-
nemendur innan NTNU. Við erum
þegar byrjuð að leita eftir samstarfs-
aðilum, skólum, á Íslandi. Fyrsti
hluti verkefnis á Íslandi mun tengj-
ast því að búa til réttar áskoranir
fyrir lestur, skrift, reikning, teikn-
ingu og náttúrufræði. Veitum nem-
endum réttar áskoranir – komum
þeim í flæði og kveikjum elda.
Áskoranir – mikilvægar
fyrir nám og flæði
Vísindi og
samfélag
Hermundur
Sigmundsson
hermundurs@ru.is
’Innri gleðin sem mað-ur upplifði þegar viðkomum að dyrum Sund-hallarinnar var ólýsanleg.
Við náðum að klára þessa
áskorun og það veitti okk-
ur þessa innri vellíðan. Að
ná takmarki sínu eftir
vinnu sem krafðist hins
besta frá okkur.
Í opinberri umræðu er æskilegtað greina á milli staðreynda ogskoðana. Það er bæði heilbrigt
og eðlilegt að menn séu ósammála
og deili um mál með sannfæringu –
og staðreyndir að vopni. Fullyrð-
ingar um að raforkuverð hafi
hækkað á Íslandi vegna upptöku
fyrsta og annars orkupakka ESB,
og muni hækka enn frekar við
upptöku þriðja orkupakkans, eiga
ekki við rök að styðjast. Þaðan af
síður er stoð fyrir fullyrðingum í
þá veru að óheimilt verði að nið-
urgreiða húshitunarkostnað eða
jafna dreifikostnað raforku á milli
dreifbýlis og þéttbýlis. Slíkar
ákvarðanir hafa frá 2002 verið í
höndum Alþingis og munu verða
það áfram.
Pakkar fyrir neytendur
Þó að umræðan um þriðja orku-
pakkann hafi stundum farið útum
víðan völl, þá má hún þó eiga það,
að hún hefur beint sjónum að því
sem fólst í fyrstu tveimur orku-
pökkunum. Landsmenn hafa verið
minntir á, að hér hefur verið komið
á frjálsu markaðsumhverfi í fram-
leiðslu og sölu á rafmagni, með
svipuðum hætti og áður var gert á
fjarskiptamarkaði, og að þeim er
frjálst að kaupa rafmagn af hverj-
um sem þeir kjósa.
Fyrirtæki hafa nýtt sér þetta í
talsverðum mæli, jafnvel farið í út-
boð á rafmagnsþörf sinni og þann-
ig sparað sér töluvert fé. Einstak-
lingar hafa síður nýtt sér þetta,
sennilega af því að fjárhæðirnar
eru ekki stórar fyrir dæmigert
heimili. Munurinn á milli seljenda
er ekki mjög mikill, eða um 10%
nú um stundir.
Það er fagnaðarefni að fleiri og
fleiri neytendur geri sér grein fyr-
ir þessu, nýti sér þennan mögu-
leika, og að fleiri aðilar komi inn á
markaðinn til að auðvelda þeim
það. Við eigum að stefna að því að
auka samkeppnina enn frekar.
Raforkuverðið hefur
lækkað, ekki hækkað
Það er gagnlegt í þessari umræðu
að skoða þróun raforkuverðs og
samkeppni á raforkumarkaði frá
setningu raforkulaga árið 2003 og
innleiðingu fyrsta og annars orku-
pakka ESB. Fyrr á þessu ári ósk-
aði ég því eftir því að verkfræði-
stofan EFLA tæki saman skýrslu
að nýju um þau mál og hvernig til
hefði tekist með þá breytingu sem
átti sér stað með setningu raforku-
laga árið 2003. Með þeim lögum
var raforkuvinnsla og sala raforku
gefin frjáls en sérleyfi þarf til að
flytja og dreifa raforku.
Í skýrslu EFLU kemur fram að
tekist hafi að innleiða samkeppni í
vinnslu og sölu raforku og að fyrir-
tækjum sem keppi á þeim markaði
fari fjölgandi. Verð á raforku í
smásölu hafi farið lækkandi eftir
setningu raforkulaga, hafi síðan
hækkað að nýju og sé nú svipað að
raunvirði og það var fyrst eftir
skipulagsbreytingarnar. Ekki
verði annað séð en að samkeppni
sé í smásölu raforku en til að auka
hana sé mikilvægt að hvetja heim-
ili og fyrirtæki til að skoða mögu-
leika sína hvað varðar raforku-
kaup. Í samantekt skýrslunnar er
bent á nokkur atriði varðandi ár-
angurinn af skipulagsbreyting-
unum sem innleiddar voru með
raforkulögum árið 2003 og má þar
nefna:
 Tekist hefur að innleiða sam-
keppni í raforkusölu sem skilað
hefur sér í nokkuð stöðugu raf-
orkuverði á almennum markaði.
Raforkuvinnsla var jafnframt
gefin frjáls en í eldra kerfi voru
miklar takmarkanir sem m.a. ollu
verulegu ósætti um það kerfi.
Samkeppni í raforkusölu hefur
veitt fyrirtækjum í vinnslu og sölu
raforku gott aðhald og merki um
það er að arðsemi eigin fjár í starf-
seminni hefur verið að meðaltali
minni en í sérleyfisstarfseminni.
Aðhald með rekstri sérleyfis-
fyrirtækjanna hefur verið með því
að setja þeim tekjumörk sem hafa
skilað fjárhagslega jákvæðum
rekstri í þessari starfsemi. Tekju-
mörkin og aðskilnaður á milli þétt-
og dreifbýlis hafa skilað því að
gegnsæi hefur aukist og skýrt er
hve mikið dýrara er að dreifa orku
í dreifbýli en þéttbýli. Allir al-
mennir raforkunotendur hafa tekið
þátt í að greiða niður þann um-
framkostnað með jöfnunargjaldi
sem er notað til að fjármagna
dreifbýlisframlag.
Hækkanir á gjaldskrám dreifi-
veitna eru að mestu tilkomnar
vegna aukins fjármagnskostnaðar
sem skýrist af miklum fjárfest-
ingum í dreifikerfunum, sérstak-
lega í dreifbýlinu.
Ákvörðun um sæstreng
alfarið í höndum Alþingis
Bæði garðyrkjubændur og bak-
arameistarar hafa lýst áhyggjum
af hækkun raforkuverðs ef þriðja
raforkutilskipunin verður innleidd.
Þær áhyggjur byggjast á fullyrð-
ingum um að innleiðingin muni án
nokkurs vafa leiða til raforkusæ-
strengs til Evrópu. Slík fullyrðing
á ekki við rök að styðjast þar sem
ákvörðun um sæstreng verður al-
farið í höndum Alþingis og ís-
lenskra stjórnvalda eins og nánar
er útlistað í frumvarpi og þings-
ályktunartillögu sem ég hef lagt
fram á Alþingi. Innleiðingin mun,
ein og sér, ekki leiða til hærra raf-
orkuverðs á Íslandi, hvorki til
garðyrkjubænda, bakara né nokk-
urra annarra. Markmiðið er ein-
mitt að með aukinni samkeppni á
sölu raforku muni verð lækka.
Staðreyndir um raforkuverð
’ Fullyrðingar um aðraforkuverð hafihækkað á Íslandi vegnaupptöku fyrsta og annars
orkupakka ESB, og muni
hækka enn frekar við
upptöku þriðja orkupakk-
ans, eiga einfaldlega ekki
við rök að styðjast.
Úr ólíkum
áttum
Þórdís Kolbrún R.
Gylfadóttir
thordiskolbrun@anr.is