Morgunblaðið - Sunnudagur - 21.04.2019, Blaðsíða 10

ALÞJÓÐAMÁL
10 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 21.4. 2019
B
elgíska borgin Waterloo
hefur löngum haft víð-
tækar skírskotanir. Þar
var ein atkvæðamesta at-
lagan að félagslegum
umbreytingum stöðvuð með hvelli 18.
júní 1815. Ósigur Napóleons á völl-
unum umhverfis borgina var svo slá-
andi að Waterloo er samnefnari fyrir
allsherjar-hörmungar og klúður af
öllu tagi. För minni var heitið þangað
til að ræða við einn af aðalleikurunum
í öllu nýlegri tilraun til að breyta hinu
pólitíska korti Evrópu: Carles
Puigdemont, hinn útlæga forseta
Katalóníu. Puigdemont er 56 ára
gamall, blaðamaður og pólitískur leið-
togi fyrir atbeina örlaganna.
Eftir ákafa sjö ára herferð þar sem
höfðað var til almennings og þjóð-
aratkvæði í október 2017 brugðust
stjórnvöld í Madríd við með því að
beita valdi. Sjálfstæðissinnaði meiri-
hlutinn á katalónska þinginu undir
forustu Puigdemonts stóð þó við gef-
in loforð og lýsti yfir sjálfstæði frá
Spáni síðar í sama mánuði.
Nokkrum mínútum síðar sam-
þykkti öldungadeild spænska þings-
ins að leysa upp þing Katalóníu og
boða kosningar til að kjósa nýtt.
Puigdemont laumaðist yfir frönsku
landamærin nokkrum dögum eftir
þessa atburði og skaut upp kollinum í
Brussel ásamt sex mönnum úr stjórn
sinni. Aðrir úr stjórninni urðu eftir í
Katalóníu og sitja nú á sakabekk fyrir
hæstarétti Spánar og bíða örlaga
sinna. Þrátt fyrir gapandi göt og
ósamræmi í málatilbúnaði ríkisins á
hendur þeim fyrir uppreisn, undir-
róður og misnotkun opinbers fjár er
búist við að þau verði öll fundin sek
og hljóti þunga fangelsisdóma.
Mig hafði lengi langað til að taka
viðtal við Puigdemont. Hinn útlægi
leiðtogi tók á móti mér eins og ég
væri kunnugur nágranni. Næstu 75
mínúturnar talaði hann af baráttu-
gleði og heillandi kímni um atburðina
undanfarna mánaði, framtíð katal-
ónsku lýðveldishreyfingarinnar og
mikilvægi nauðsynlegrar endurnýj-
unar lýðræðis í Evrópu. Þrátt fyrir
táknræna merkingu staðarins var
Puigdemont ekki í neinu skapi til að
sætta sig við ósigur. Við töluðum
saman í janúar á katalónsku.
Lausn án ofbeldis
Hvers vegna ætti fólk í öðrum
löndum, til dæmis Bandaríkjunum, á
tímum erfiðleika og hremminga, að
láta sig varða sjálfstæðishreyfingu í
tiltölulega auðugum hluta Spánar?
Atburðirnir í Katalóníu eiga sér í
raun rætur í tveimur hlutum, sem
koma frá Bandaríkjunum. Annars
vegar í sjálfstæðisyfirlýsingunni, sem
var innblástur löngunar eftir og rétt-
læting fyrir frelsi hjá fjölda þjóða í ár-
anna rás. Hins vegar er sjálfsákvörð-
unarréttur allra þjóða. Í þeim
skilningi er hreyfing okkar og það
sem við förum fram á í „bandarísk-
um“ anda. Og það var þess vegna sem
ýmsir á Bandaríkjaþingi sýndu sókn
Katalóníu eftir réttinum til sjálfs-
ákvörðunar stuðning þegar ég var í
Bandaríkjunum [2017].
Til viðbótar við þetta tvennt tel ég
að fyrir stórveldi á borð við Banda-
ríkin getum við sýnt hvernig eigi að
leysa ágreining án ofbeldis – það er
hvernig eigi að nota réttinn til sjálfs-
ákvörðunar sem tæki til friðar. Það
sparar peninga og leiðir til velmeg-
unar og aukins jafnvægis í hinum
ýmsu hlutum heims. Í stuttu máli er-
um við að sýna að sjálfsákvörð-
unarréttur þjóða, sem á mjög
„bandarískar“ rætur“, geti einnig
verið mikilvæg leið til að komast hjá
átökum.
Þú ert kominn beint að næstu
spurningu minni. Hvað segir þú við
þá sem halda því fram að í heimi þar
sem þjóðernishyggja fer vaxandi og
brýn þörf er fyrir meiri einingu og
frið sért þú einfaldlega að ausa bens-
íni á elda sundrungar?
Eining, sem er algerlega nauðsyn-
leg til að tryggja rétt einstaklinga og
borgaranna allra, verður best tryggð
á grundvelli virðingar. Virðing fyrir
uppruna, fyrir einstaklingnum og
fyrir „hinum“ er eini mögulegi grund-
völlur einingar. Ef virðingin er ekki
fyrir hendi erum við að tala um eitt-
hvað allt annað, nokkuð sem kemur
lýðræði lítið við.
Við höfum séð að fjölbreytnin sem
einkennir Evrópu hefur ekki staðið í
vegi fyrir sköpun þess sem nú er
helsta svæði velmegunar og lýðræðis
í heiminum, Evrópusambandsins,
sem er skilgreint með tryggingu þess
fyrir grundvallarréttindum, vel-
ferðarríkinu og jafnvægi milli ríkja,
sem eitt sinn kljáðust á vígvellinum.
Allt þetta spratt af viðurkenningunni
á „hinum“.
Lítið er betra
Annað má nefna sem skýrir hvers
vegna við sem lítil og miðlungi stór
ríki þurfum ekki að óttast og það er
hnattvæðingin sem gefur litlum og
miðlungi stórum ríkjum tækin til að
keppa með árangri við stærri ríki. Til
dæmis eru átta af efstu tíu ríkjunum
á lista Sameinuðu þjóðanna yfir ham-
ingjusömustu lönd heims með sama
eða minni íbúafjölda en Katalónía. Og
ég held að af efstu fimm búi í fjórum
færri en í Katalóníu. Með öðrum orð-
um, þökk sé hnattvæðingunni, geta
litlar og miðlungi stórar þjóðir nálg-
ast þekkingu og auðlindir sem gera
þeim kleift að leika mikilvægt hlut-
verk í framlínu fjórðu iðnbyltingar-
innar. Lítið er betra.
Er hægt að varðveita bæði menn-
ingarlegar rætur og rétt einstaklings-
ins?
Við þurfum alltaf að tryggja ein-
ingu með mannréttindum. Hvað hef-
ur alltaf verið grundvöllur réttinda
milli einstaklinga og þjóða? Mann-
réttindi.
En þessir hlutir eru nú í hættu.
Vissulega. Og það er einmitt af
þeirri ástæðu sem við gerum svo ríka
kröfu til virðingar fyrir mannrétt-
indum og sjálfsákvörðunarrétti. Við
teljum að með því búum við til próf-
stein fyrir lýðræðið. Og með því að
ráðast á þennan rétt líkt og spænska
stjórnin gerir nú er lýðræðinu einmitt
stefnt í hættu. Þess vegna teljum við
að Katalónía komi öllum við. Þegar
hörfað er frá lýðræðinu, hvar sem það
gerist í heiminum, hefur það áhrif á
alla lýðræðissinna í heiminum.
Það á sérstaklega við innan
Evrópusambandsins. Ég er mjög
áhyggjufullur yfir því að gengið sé á
lýðræði í Póllandi og Ungverjalandi.
Ég lít á það sem mitt áhyggjuefni. Og
ég er sannfærður um að margir Evr-
ópubúar og Spánverjar hafi áhyggjur
þegar þeir sjá að ESB-ríki á borð við
Spán ofsækir fólk og afnemur grund-
vallarréttindi þess. Hvers vegna?
Vegna þess að þeir skilja að þegar
upp er staðið mun það hafa áhrif á þá.
Þú varst að nefna Ungverjaland.
Ég hef lesið margar fréttaskýringar
þar sem hreyfingu þinni er líkt við
Fidesz í Ungverjalandi og Norður-
bandalagið á Ítalíu. [Báðar hreyf-
ingar eru á hægri vængnum, pópúl-
ískar og andvígar innflytjendum.]
Hverju svarar þú því?
Þetta er ein af mörgum falslýsing-
um á okkur. Reyndin er sú að Viktor
Orbán, leiðtogi Ungverjalands, sem
félagi í Lýðflokknum, það er systur-
flokki spænska Lýðflokksins – sem
hratt af stað ofsóknunum á hendur
stjórn minni – hlaut opinberar þakkir
frá spænsku stjórninni fyrir öfluga
andstöðu við sjálfstæði Katalóníu.
Evrópsku lýðhyggjuflokkarnir hafa
ráðist á okkur úr öllum áttum og það
byrjaði með Þjóðfylkingunni í Frakk-
landi. Hvers vegna? Vegna þess að
allar þessar lýðhyggjuhreyfingar
eiga rætur í hættulegri mynd þjóð-
ernishyggju.
Carles Puigdemont, leiðtogi Kata-
lóna, hefur verið í útlegð í hátt á
annað ár: „Hvað hefur alltaf verið
grundvöllur réttinda milli ein-
staklinga og þjóða? Mannréttindi.“
AFP
Katalónía kemur öllum við
Carles Puigdemont, hinn útlægi forseti Katalóníu, hefur dvalið í Belgíu frá því hann forðaði sér frá Spáni fyrir tveimur árum. Thomas S.
Harrington hitti hann í Waterloo og ræddi við hann um útlegðina, sjálfstæði Katalóníu og áðróðursstríðið við spænsk stjórnvöld.