Fréttir - Eyjafréttir - 28.11.2012, Page 13

Eyjafréttir / Miðvikudagur 28. nóvember 2012 13
°
°
Var hann kominn upp undir
Heimaey nokkru áður en við kom -
um. Sagði skipstjóri, að hann hefði
verið orðinn vonlaus um Gideon.
Þetta út af fyrir sig sló ekki litlum
frægðarljóma yfir þessa sjóferð, að
útlendur skipstjóri á gufudampi, eins
og altítt var að heyra gufuskip nefnd,
hefði talið skipið af, og jafnvel að
svo vont hefði verið, að hann hefði
ekki treyst sér til að leita til hlítar.
Hlutverk mitt í þessari níu til tíu
stunda lotu var aðeins það, að vera
vesæl kjölfesta niðri í skut Gide -
ons.Vera má að mér hafi ofboðið
siglingin af því að þetta var fyrsta
svaðilför mín. En mikið umtal vakti
þessi sjóferð og oft vorum við spurð -
ir um öll atvik, sem fyrir komu.
Löngu síðar, þegar bátar voru á sjó
og hvasst var, mátti oft heyra, að ekki
væri eins vont og þegar Hannes Jóns-
son hefði fengið siglinguna miklu á
Gideon, frá Geirfuglaskeri.
Fleiri skip reru þennan morgun, en
þau fóru seinna af stað. Sneru sum
aftur, en önnur voru betur undir
storminn sett og náðu öll landi. Það
má nærri geta, hvernig aðstandend -
um þeirra, er voru á Gideon, hefur
liðið, sérstaklega þegar Doric, svo
hét línuveðarinn, kom aftur jafnnær.
En það er ekki í fyrsta skipti, sem að-
standendur og aðrir nánir sjómönn -
um þessa lands, hafa mátt bera harm
í hljóði.
Vafalaust má telja, ef ekki hefði farið
saman afbrags formennska, úrvals
skipshöfn og fyrirtaks skip, að saga
okkar allra hefði þá orðið styttri.
Mér hefur verið sagt, að Þorkell
Jónsson bóndi á Ljótarstöðum í
Austur-Landeyjum, hafi byggt skipin
Gideon, Trú og Ísak, sem öll voru
orðlögð gæða- og happaskip. Ég átti
því láni að fagna, að vera formaður á
Ísak í fimm vertíðir, og er það sú
besta fleyta, sem ég hef stjórnað.
Öll hafa þessi skip að líkindum
verið smíðuð á árunum 1835 til
1850. Erfiðlega gekk þó mönnum
þeim, sem fluttu Gideon í fyrsta
skipti til Eyja, því þeir tepptust þar
fullar 16 vikur. Í annað sinn gekk
betur, þegar þeir voru á Hallgeirs -
eyjarsandi á 15 faðma dýpi og höfðu
hálffermi af fiski. Skall þá á norðan
fárviðri, svo mikið að þeir voru 30
mínútur til Eyja með öll segl tví -
rifuð.
Jafnframt þorskveiðum stundaði
Hannes hákarlaveiðar á Gideon. Fór
hann mest í níu hákarlalegur frá vet -
urnóttum til vertíðar, en að jafnaði
var farið sjaldnar.
Síðasta seglskipið til
hafnar í Eyjum:
Hann var sannkölluð hetja og vík -
ingur að dugnaði, áræði og útsjón.
-Þannig lýsir Jón lóðs Hannesi
forvera sínum í starfi.
Önnur frásögn fjallaði um snarræði
Hannes sem lóðs og var það Jón Í.
Sigurðsson frá Látrum sem lengi var
lóðs í Vestmannaeyjum segir söguna.
Hann var þá 19 ára og orðinn hafn-
sögumaður. Segir hann frá snarræði
Hannesar þegar seglskip sem hann
var að lóðsa var rétt farið upp í
Faxasker.
Þann 27. desember 1930 kom hing -
að til Vestmannaeyja síðasta farm-
seglskipið. Skip þetta hét San og
flutti timburfarm til verslunar Gísla
J. Johnsen, hinn síðasta til hennar.
Við skip þetta eru mér tengdar
sérstakar endurminningar. Ég er einn
á lífi af þeim mönnum, sem sóttu
skipið norður fyrir Eiði og færðu það
til hafnar með leiðsögn Hannesar
Jónssonar lóðs sem þá var 78 ára. Á
San var fimm manna áhöfn.
Þennan dag var vindur austan
suðaustan sex til sjö stig framan af
degi og allmikill austan sjór.
Klukkan 9 um morguninn fórum við
inn fyrir Eiði á v/b Heimaey VE 7,
sem var stór vélbátur á þessum tíma
mælikvarða eða rúmar 29 lestir, og
með Tuxhamvél. Þessi bátur hafði
talstöð, sem var algjör nýjung hér þá,
hann var fyrsti bátur hér í Eyjum
með þá tækni innan borðs. Bátinn
átti Gísli J. Johnsen kaupmaður.
Þegar við komum um borð í San,
þar sem skipið lá fyrir akkeri fyrir
innan Eiði, var hafist handa um að
létta legugögnum. Ætlunin var að
Heimaey drægi skipið austur fyrir
Klettsnef og inn á höfn. Allerfiðlega
gekk að létta akkerinu, enda voru
tækin ekki góð til slíkra hluta.
Byrjuðum við að draga upp
akkerið, en það gekk skrykkjótt.
Tvívegis átti sér stað, þegar komið
var að beinni niðurstöðu, að allt stóð
fast. Þá var ályktað, að festin eða
akkerið væri fast í botni. Var festin
gefin út aftur og skipið látið reka og
taka í festina. Allt án árangurs.
Þegar festin hafði verið dregin inn
að niðurstöðu í þriðja sinn, tók stýri-
maðurinn eftir því, að festarlás stóð
fastur í festarsmáttinni (klussinu).
Eftir að hann hafði verið losaður,
gekk vel að ná akkerinu upp.
Höfð um við þá verið þrjár og hálfa
klukku stund að létta. Allan þann
tíma beið Heimaey hjá okkur
reiðubúin til að draga San í höfn. Var
þá dráttartaug fest á milli skips og
báts og haldið af stað.
Dráttartaugin slitnar
Eins og áður er á drepið, var allmikill
austan sjór. Þegar við vorum komnir
austur í Faxasund, fór að ganga hægt.
Að lokum slitnaði dráttartaugin. Þá
sló San yfir til bakborða og rak nú
fyrir straumi og vindi í áttina að
Faxaskeri. Skipið valt gífurlega, þar
sem það lá flatt fyrir öldunni, og tók
sjó á bæði borð yfir öldustokka.
Sigluráin sleit sig lausa úr klofa
sínum og slóst milli borða. Er hér var
komið, stóðu stýrimaður og háseti
frammi á skipinu, en við hinir aftur
á með skipstjóra, lóðs og háseta.
Nú skipaði Hannes lóðs að draga
upp fokkuna og festa skautið stjórn-
borðsmegin. Hið fyrra gerði stýri-
maður umsvifalaust en festi skautið
bakborðsmegin gegn skipan Hann -
esar. Þar sem þessi óhlýðni stýri-
manns gat haft alvarlegar afleiðingar
og okkur lífsnauðsyn að ná skipinu
undan sem allra fyrst, þar sem það
rak að skerinu og var komið ískyggi-
lega nærri því, bað Hannes okkur tvo
að fara fram á, vera fljóta, festa
fokkuskautið stjórnborðsmegin og
strengja vel.
Við urðum að sæta færi vegna sjóa
að komast fram á skipið, en það gekk
þó vel. Átök kostaði það við stýri-
manninn að hagræða seglinu eftir
boði Hannesar. Svo mikilvægt fannst
Hannesi, að boði hans væri hlýtt, að
hann kom sjálfur í skyndi fram á
skipið, þó að viðsjárvert væri, er við
vorum að festa skautið stjórnborðs-
megin, og var hann þó ekki orðinn
eins léttur á sér og áður sökum ald -
urs.
Litlu mátti muna
Hann var sannkölluð hetja og
víkingur að dugnaði, áræði og útsjón.
Ef seglskautið hefði verið fest bak-
borðsmegin eins og stýrimaðurinn
ætlaði sér, hefði skipið sótt meira
upp í vindinn og eflaust lent á Faxa -
skeri, enda vorum við það nálægt
því, að vélbáturinn gat ekki lagt að
San eftir að dráttartaugin slitnaði .
Eftir að skipið var sloppið fram hjá
skerinu, voru öll segl dregin upp og
siglt inn á Ál. Síðan var slagað austur
með sandi, uns hægt var að sigla
beitivind suður flóann fyrir vestan
Elliðaey og síðan inn á Víkina. En
þar kom Heimaey okkur til aðstoðar
og dró okkur inn á innri höfn.
Komið var myrkur, er við fórum inn
á milli hafnargarðanna. Af þeim
sökum var öll aðstaða verri við að
festa skipið við hafnarfestarnar. Allt
tókst þetta að lokum þrátt fyrir
slæma aðstöðu. Við vorum alls níu
og hálfa klukkustund að sækja San
inn fyrir Eiði og ganga frá því á
höfninni. Þetta var óvenjulega langur
tími. Þessari síðustu hafnarleiðsögn
til handa seglknúnu farmskipi hingað
lauk þess vegna betur en áhorfðist í
fyrstu. Hið sama mætti segja um
margar slíkar ferðir okkar fyrr og
síðar. Lánið hefur þar jafnan verið
með í förum.“
Heiðraður 80 ára
Hannes var heiðraður á 80 ára
afmælinu. Var hann þá búinn að vera
lóðs í 50 ár við hinar örðugustu
aðstæður, skipin stækkandi, sem af-
greiða átti, hafnargarðar engir, og
batnaði lítið við hálfbyggða garða,
og þegar þeir voru hálfhrundir, voru
þeir frekar til óhagræðis skipum en
varnar.
23. maí 1953, ákváðu afkomendur
Hannesar lóðs að gefa Skipstjóra- og
stýrimannafélaginu Verðandi verð -
launagrip til minningar um Hannes
lóðs, þar sem rúm 100 ár voru liðin
frá fæðingu hans. Verðlaunagrip -
urinn var víkingaskip úr silfri og var
farandgripur og bar heitið ,,Afla -
kóngur Vestmannaeyja og hlaut hann
aflahæsti skipstjóri á hverri vetrar -
vertíð.
Jóhannes og Jórunn við brjóstmynd af forföður sínum, Hannesi lóðs,
sem er að finna í Sagnheimum.
Siglingin mikla reyndi mikið á skip og áhöfn og þeir urðu að sigla fram og aftur vestan við Eyjar áður en
þeir náðu landi á Eiðinu.
Hannes Jónsson var fæddur hér í
Eyjum, að Nýjakastala 21. nóvem-
ber 1852. Foreldrar hans voru Jón
Hannesson tómthúsmaður, ættaður
frá Langholti í Meðallandi og kona
hans, Margrét Jónsdóttir frá Núpi
undir Eyjafjöllum. Jón var seinni
maður Margrétar, en hún var áður
gift Jóni Gíslasyni, bónda í Túni og
átti með honum eitt barn, Sesselju.
Jón þessi fórst í hákarlalegu árið
1847. Með Jóni Hannessyni
eignaðist hún Hannes og Jóhönnu.
Jón Hannesson drukknaði 21. októ -
ber 1853, réttum mánuði áður en
Hannes varð ársgamall. Jón hafði
farið í hákarlalegu með átt -
æringnum Najaden. Þeir hrepptu
norðanstorm og héldu heim fullum
seglum, voru þeir komnir undir
Heimaey að austan þegar Jón hrökk
útbyrðis. Hafði hann setið á skor-
bita er skaut, sem hann hallaði sér
upp að, slitnaði eða losnaði og hann
tapaði jafnvæginu.
Móðirin vann myrkranna á
milli
Ólst Hannes því upp hjá móður
sinni og var hjá henni þar til hann
byrjaði sjálfur búskap 26 ára
gamall. Börnin voru öll í ómegð
þegar Jón Hannesson drukknaði.
Átti Margrét því erfitt uppdráttar.
Þrátt fyrir ráðleggingar um að segja
börnin til sveitar, harðneitaði hún
því og vann myrkranna á milli.
Reytti lunda fyrir kaupmenn á
sumrin, var gott verð fyrir lunda -
fiður. Leigðu kaupmenn veiðirétt af
bændum og höfðu margt manna við
lundaveiði, jafnvel austan úr Mýr -
dal, settust margir þeirra að í
Eyjum. Fyrir reytinguna guldu
kaupmenn helming fugls og fiðurs.
Hannes hafði varla slitið barns -
skónum, þegar hann byrjaði að
draga til heimilisins. Hannes
kvæntist árið 1878 Margréti Brynj -
ólfsdóttur, sáttasemjara í Norður-
garði, Halldórssonar bónda á Kúf -
hóli í Landeyjum og konu hans
Jórunnar Guðmundsdóttur ættaðri
úr Landeyjum. Margrét var fædd
18. október 1852. Hún var svipstór
kona og gjörvuleg, skörungur í
skapi og góð húsfreyja.
Þau Hannes byrjuðu búskap í
Nýjakastala en fluttu þaðan eftir níu
ár að Miðhúsum og tóku þá jörð til
ábúðar. Miðhús voru talin tvö kýr-
fóður og höfðu 15 sauða beit í
Ell iðaey. Efnin voru ekki mikil í
fyrstu en þeim búnaðist vel og
bjuggu síðar við góð efni. Heimilið
þeirra var þekkt að rausn og mynd -
arskap.
Þau eignuðustu fjögur börn. Eitt
þeirra dó í æsku, en þrjú komust til
fullorðinsára, einn sonur, Jóhannes
sem lést 34 ára gamall og tvær
dætur, Jórunn og Hjörtrós.
Ævistarf þeirra hjóna var farsælt
og þau nutu virðingar og trausts
samborgara sinna.
Missti föður sinn ungur