Fréttir - Eyjafréttir - 22.10.2014, Qupperneq 8

°
°
8 Eyjafréttir / Miðvikudagur 22. október 2014
Málþing um sögu spítala og lækna í Eyjum:
Merkileg saga sem
mætti gera meira úr
:: Læknar í Eyjum framarlega á sínu sviði :: Ljósmóðir starfaði sem læknir um tíma
Á sunnudag var haldið málþing
um sögu spítala og lækna í
Eyjum í Sagnheimum. Spítala-
saga Vestmannaeyja er um
margt forvitnileg en þeir sem
tóku til máls voru þau Hjörtur
Kristjánsson læknir sem fór yfir
sögu sjúkrahúsa og lækna í
Vestmannaeyjum, Halldór
Gunnlaugsson Axelsson fór yfir
ævi afa síns, Halldórs Gunn-
laugssonar læknis og Fríða
Einarsdóttir fjallaði um föður
sinn Einar Guttormsson, lækni.
Málþingið var vel sótt en um 70
manns hlýddu á fyrirlestrana.
Eftir þá var farið yfir í Ráðhúsið,
sem áður var sjúkrahús og húsið
skoðað undir forystu Sólveigar
Báru Guðnadóttur hjúkrunar-
fræðings og fleiri fyrrverandi
starfsmanna sjúkrahússins. Að
því loknu var svo boðið til
kaffisamsætis í Landlyst.
Margt forvitnilegt kom fram í máli
Hjartar. Hann sagði m.a. frá því að
fyrsti læknisembættið á Íslandi
hefði verið stofnað upp úr miðri
átjándu öld, það er embætti
landlæknis. Næstu hálfu öldina var
bætt við fimm læknisstöðum og
síðan var stofnað til sérstaks læknis­
embættis, þess sjöunda á landinu,
árið 1828, í Vestmannaeyjum vegna
mikils barnadauða sem hér var þá.
Hjörtur sagði að ástandið í
Vestmannaeyjum í byrjun 19. aldar
hafi ekki verið gott. Íbúar voru
undir 200 talsins en voru þrefalt
fleiri 200 árum áður. Móðuharð­
indin voru nýlega afstaðin.
Vestmannaeyjar voru í einkaeigu
Danakonungs og þegar einokunar­
versluninni var aflétt þá voru skip
hans öll seld í burtu. Ofan á þetta
bættist það að barnadauði var hér
mikill. 2 af hverjum 3 lifandi
fæddum börnum létust á fyrstu
tveimur vikum ævinnar úr sjúkdómi
sem kallaður var ginklofi og var af
völdum stífkrampabakteríunnar, en
ekki var búið að uppgötva bakteríur
á þessum tíma.

Barist við ginklofa
Fyrstu sex læknarnir sem hér
störfuðu voru danskir. Hjörtur
staldraði við tvo þeirra. Árið 1846
kom hingað danskur læknir að nafni
Andreas Steener Iversen Haaland.
Hann rannsakaði ginklofann og
kom með tillögur til úrbóta. Hann
taldi m.a. að hreinlæti væri
mikilvægt, lagði til að Sólveig
Pálsdóttir yrði send til ljósmæðra­
náms til Danmerkur og að hér yrði
stofnað fæðingarheimili og
nýburastofa. „Þegar hann fer svo út
aftur, þá heldur hann áfram að
vinna í málinu í Kaupmannahöfn.
Það verður til þess að Peter Anton
Schleisner, kemur hingað. Hann
tók á málum af festu og kom á fót
fæðingarstofnun, sem var í fyrstu í
leiguhúsnæði og seinna í viðbygg­
ingu við húsið Landlyst. Sólveig
Pálsdóttir var, þegar hér var komið
við sögu búin að fara til Kaup­
mannahafnar og læra til ljósmóður
og nýkomin heim aftur. Á hinu nýja
fæðingarheimili var gætt fyllsta
hreinlætis og notuð sérstök naflaolía
sem Scleisner læknir hafði kynnt
sér og var sótthreinsandi, þótt hann
vissi það ekki á þessum tíma. Þetta
varð til þess að af þeim 20 börnum
sem fæddust á meðan Schleisner
var hér dó aðeins eitt, þ.e.a.s.
lækkun á dánartíðni úr ca. 70% í
5%. Þetta var mjög merkur áfangi
og Vestmannaeyingar voru honum
mjög þakklátir.“
Sólveig Pálsdóttir þurfti í þrígang
að starfa sem staðgengill læknis
þegar hér var læknislaust. Hún
hafði hlotið ljósmæðramenntun
erlendis sem var fágæt á þessum
tíma „Hún flutti svo til Reykjavíkur
1867 og var þá ein af tveimur
starfandi ljósmæðrum þar, sem segir
okkur hversu margir voru að sinna
því hlutverki á landinu öllu.“
Philip Theodor Davidsen tók við
embætti 1852 en hann var í raun
fyrsti fastskipaði læknirinn sem
hingað kom. Þegar hér var komið
við sögu búið að breyta umönnun
ungbarna til hins betra og naflaolían
var í almennri notkun. Konur voru
hættar að telja þörf á því að setja
börn sín á fæðingarstofnun og
Landlyst stóð því auð. Davidsen
vildi að þar yrði opnað almennt
sjúkrahús og var búinn að fá
samþykki landsstjórnarinnar.
„Hefði það gengið eftir, þá hefði
það verið fyrsta sjúkrahús landsins.
En heimamenn lögðust gegn því þar
sem þeir töldu ekki fjármagn fyrir
hendi til að halda úti rekstri þess,“
sagði Hjörtur en rúmum áratug
síðar opnaði fyrsta sjúkrahús
landsins í Reykjavík. Fyrsti
íslenski læknirinn sem starfaði í
Eyjum var svo Magnús Stephensen
sem tók við embætti 1863 en lést úr
lungnakvilla tveimur árum seinna.
Við stöðunni tók þá Þorsteinn
Jónsson sem var fyrsti læknirinn
sem starfaði hér í lengri tíma eða
allt til 1905.
Fyrsta sjúkrahúsið 1907
Hjörtur sagði að á meðan hér var
ekkert sjúkrahús hafi mörgum
sjúklingum verið sinnt í Frydendal
á síðasta aldarfjórðungi 19.
aldarinnar. Fyrsti spítalinn var svo
byggður af Frökkum, Franski
spítalinn, en húsið stendur enn við
Kirkjuveg 20. Hann var starfræktur
á árabilinu 1907­1928. Spítalinn
var yfirleitt aðeins opinn yfir
vetrarvertíðina og var ætlaður
frönskum sjómönnum en aðrir nutu
þó góðs af. 1920 hóf bæjarsjóður
svo rekstur spítalans í samvinnu við
Frakka, þannig að Frakkar sáu um
reksturinn hálft árið en bæjarsjóður
hinn helming ársins.
„Það var vínbann á Íslandi á
þessum árum en læknar gátu skrifað
upp á vínresept. Halldór Gunn­
laugsson, læknir sem hér var, ritaði
m.a. grein um vínnotkun til
lækninga í Læknablaðið. Hann var
t.d. talsmaður þess að nota sérrí við
lungnabólgu,“ sagði Hjörtur.
Hann bætti því við að þeir læknar
sem hér störfuðu á fyrri helmingi
20. aldarinnar hafi verið framarlega
í læknavísindunum á Íslandi á
sínum. Halldór er t.d. sá fyrsti sem
vitað er til að hafi gefið vökva í æð
á Íslandi. „Páll Kolka starfaði hér á
árabilinu 1920­1934, m.a. sem
sjúkrahússlæknir, en tók þá við
embætti héraðslæknis á Blönduósi
þar sem hann starfaði í aldarfjórð­
ung. Ólafur Lárusson tók við sem
héraðslæknir hér í Eyjum árið 1925.
Hann sinnti líka skurðaðgerðum og
skrifaði greinar í Læknablaðið um
nýjungar á því sviði. Hann gerði t.d.
eina af fyrstu tveimur skurðaðgerð­
unum við sprungnu magasári hér á
Íslandi. Ólafur starfrækti eigið
sjúkrahús í Arnardrangi í tæp 10 ár
fyrir seinna stríð. „Páll var líka
flinkur skurðlæknir og hann og
Ólafur virtust bera mikla virðingu
fyrir hvor öðrum þótt deilt hafi
verið um aðstöðu á hinu nýja
sjúkrahúsi Vestmannaeyinga sem
reist var á Stakkagerðistúni og hóf
starfsemi 1928.“
Páll gerði fyrstu keisaraaðgerðina
í Vestmannaeyjum. Hann hafði
aldrei séð slíka aðgerð framkvæmda
en las sig til um þetta og hringdi
svo til Reykjavíkur og fékk
upplýsingar. „Svo var bara náð í
skurðborðið á franska spítalanum
og það flutt á heimili sjúklingsins
því stofan þar var rúmbetri en á
franska spítalanum. Sjúklingurinn
var Jónína Sigurðardóttir, Hoffelli,
sem varð rúmlega níræð. Þetta var
jafnframt ellefti keisaraskurðinn á
Íslandi og sá síðasti sem gerður var
á heimili sjúklings. Páll tók þátt í
pólitík, var bæjarfulltrúi og ritstjóri
tveggja blaða sem hér komu út.“
Einar Guttormsson tók við stöðu
sjúkrahússlæknis af Páli Kolka árið
1934 og var farsæll skurðlæknir
hér í tæp 40 ár. Ólafur Halldórsson,
sonur Halldórs Gunnlaugssonar,
starfaði hér sem læknir í tæp 20 ár
um miðja öldina og hann fram­
kvæmdi fyrstu barkaþræðingu sem
gerð var við svæfingu hér á landi.
Nýtt sjúkrahús hóf starfsemi 1928.
Það er nú Ráðhús Vestmannaeyja.
Hjörtur sagði m.a. að fjárskortur
hafi háð rekstri sjúkrahússins á
löngum köflum, en það var rekið af
Vestmannaeyjabæ. Núverandi
sjúkrahús var svo tekið að fullu í
notkun 1974.
Hér hefur aðeins verið stiklað á
stóru í sögu sjúkrahúsa og lækna í
Vestmannaeyjum. Hér störfuðu
fjölmargir læknar sem ekki vannst
tími til að fjalla sérstaklega um og
má þar m.a. nefna héraðslæknana
Baldur Johnsen, Örn Bjarnason,
Einar Val og Björn Ívar Karlsson en
Hjörtur minntist margra þeirra.
Þær Selma Guðjónsdóttir (í miðju) og Sólveig Bára Guðnadóttir (til
hægri) skoðuðu gamla vinnustaðinn, sem nú er Ráðhús. Með þeim á
myndinni er Eydís Sigurðardóttir, framkvæmdarstjóri hjúkruna.Margir höfðu gaman af heimsókninni í Ráðhúsið, sérstaklega þeir sem þar unnu á sínum tíma.
Hjörtur Kristjánsson, læknir og Sólveig Fríða Einarsdóttir tóku til
máls á málþinginu í Sagnheimum.
JúlíuS G. InGaSon
julius@eyjafrettir.is
Það var vínbann á Íslandi á þessum árum
en læknar gátu skrifað upp á vínresept.
Halldór Gunnlaugsson, læknir sem hér
var, ritaði m.a. grein um vínnotkun til
lækninga í Læknablaðið. Hann var t.d.
talsmaður þess að nota sérrí við lungna-
bólgu
”