Skessuhorn - 09.11.2005, Qupperneq 12

12
MIÐVIKUDAGUR 9. NOVEMBER 2005

Af dulúð Gullborgarhrauns í Hnappadal
Bóndinn og sveitarstjórnarmaðurinn Guðmundur á Heggsstöðum í Kolbeinsstaðahreppi segir frá
Þegar ekið er vestur Mýrar og á
Snæfellsnesið og beygt upp til
hægri, leiðina yfir Heydal í áttina til
Dala, breytist landslagið snögglega.
Þá tekur við landslag sem minnir á
mótun landsins eftír eldsumbrot.
Við tekur hraun og gjallhólar af
ýmsum gerðum en valllendi og
mýrar er hverfandi. Hér erum við
stödd í Hnappadal á leiðinni yfir
lægsta og snjóléttasta fjallveginn á
Snæfellsnesi. Við erum stödd í
Gullborgarhrauni sem rann frá
gígnum Gullborg. I hrauninu er
Gullborgarhellir einn fegursti
hraunhellir landsins, hann fannst
1957. Hellirinn er friðlýstur en
leiðsögn er hægt að fá á Heggsstöð-
um. Fljótlega er komið að bænum
Heggsstöðum sem er á hægri hönd
skömmu efrir að ekið er hjá bænum
Mýrdal sem stendur undir Kol-
beinsstaðafjalli. Þar er Mýrdalsgjá,
afar fallegt hamragil. A Heggsstöð-
um í Kolbeinsstaðahreppi búa
Guðmundur Albertsson og sonur
hans Albert, hefðbundnu búi. Þeg-
ar gest ber að garði þessu sinni, er
Albert að heiman, staddur á Selfossi
við slátrun fjár ffá Heggsstöðum.
Guðmundur býður í eldhús og yfir
kaffibolla er spjallað og rifjuð upp
örfá brot úr viðburðaríkri ævi Guð-
mundar.
Alltaf á Heggsstöðum
„Faðir minn, Albert Guðmunds-
son var fæddur á Hofsstöðum í
Stafholtstungum, móðir mín Ingi-
björg Erlendsdóttir, á Marðarnúpi í
Vatnsdal í Austur-Húnavatnssýslu.
Hún missti móður sína 5 ára gömul
og var á hálfgerðum hrakhólum til
12 ára aldurs, þegar hún flutti til
Reykjavíkur til skyldmenna þar.
Hún kom hingað sem kaupakona.
Sjálfur er ég einkabarn þeirra,
fæddist 16. október 1933. Pabbi var
þá 48 ára, kappsmaður mikill. Hann
var við vinnu víða, aðallega í
Reykjavík og tapaði heilsu á miðj-
um aldri. Sjálfur hef ég að mestu
haldið mig hér heima, sinnt hefð-
bundnum bústörfum og hef mjólk-
að kýrnar í flest mál frá 12 ára aldri,
í fjósi voru þetta 8-9 kýr. Þá var
handmjólkað og gekk svo til ffam
undir 1970.
Spurður um búskaparhætti eru
skoðanir Guðmundar þvert á skoð-
anir viðmælanda varðandi stundvísi
og reglusemi. Reynsla Guðmundar
er sú að sauðfjárbúskapur krefjist
mikillar reglusemi, sérstaklega
varðandi gjafatíma. „Blessaðar roll-
urnar kvarta ef skakkar mikið í
gjafatíma," segir Guðmundur en
tun kýrnar gildir ekki það sama:
„Kúnum skiptir miklu minna um
mínútur. Hjá þeim má sveiflan vera
klukkustund án þess að þær kvarti
eða meira.“ Nú glottir Guðmimdur
lítillega, eins og hann viti að vís-
dómur viðmælanda um stundvísi í
fjós, lesið af bók í tíma hjá Gunnari
Bjarnasyni á Hvanneyri um 1960,
sé þar með hruninn eins og spila-
borg. Hann vill meina að kýrnar
megi venja á óstundvísi og það geti
þeim vel líkað.
A árunum fýrir seinna stríð var
mæðuveiki í fé aðalvandi bænda og
olli margvíslegum deilum og ó-
mældum erfiðleikum hjá bændum.
„Hér á Heggsstöðum var vænt,
kollótt, lágfætt fé, að stofni til frá
Kleifum í Gilsfirði. Þessum ágæta
stofni varð að farga í áföngum,
skorið var 1942 og allt fé 1950.
Nýtt fé kom svo frá Vestfjörðum
sama haustið og viðbót úr Dölum
ári síðar.“
,Hrið 1958 kemurfram svonefndur strákalisti og voru á honum yngri menn sem vildu hafa áhrif á hrepfsmálin ogfóru tveir inn af
hmum. “
Hjónin Guðmundur og Asta en hún lést árið 2000.
ins. Þá beitti Þjóð-
varnarflokkurinn
sér fyrir undir-
skriftasöfnun og
kom ég að söfhtm-
inni hér á þessu
svæði. Eg held ég
muni það sé rétt að
besta þátttakan á
landsvísu hafi verið
hér í þessari sveit á-
samt tveimur öðr-
um hreppum, ég
man ekki á þessari
árum eru þeir oddvitar tíl skiptis;
Gísli í Mýrdal og Sveinbjörn á
Snorrastöðum, báðir úrvalsdrengir.
Arið 1958 kemur ffam svonefhdur
strákalisti, voru á honum yngri
menn sem vildu hafa áhrif á hrepps-
málin og fóru tveir inn af honum.
1962 var persónukosning og fara þá
þrír inn af gamla strákalistanum og
svo Gísli í Mýrdal og Haukur á
Snorrastöðum. 1966 er svo aftur
persónukosning og fór ég þá inn á
hlutkesti. Eftir að hafa verið í sveit-
arstjórn 3 kjörtímabil gaf ég ekki
Snorrastöðum gegnt því embætti
og hafði þá hafist málarekstur okk-
ar hér í Kolbeinsstaðahreppi og
Eyjahreppi annarsvegar og hins-
vegar þeirra aðila sem um langa
hríð höfðu haft afnot af Haffjarðará
vegna eignatengsla við jarðirnar
meðfram ánni. Margt varð til þess
að valda úlfúð milli búaliðs hér og
þeirra aðila sem Haffjarðará nýttu.
Kom þar til m.a. að samskipti voru
nánast engin við þessa aðila. Þetta
voru höfðingjar sem í okkar vitund
kærðu sig ekki um að vera hluti af
samfélaginu hér. Þegar við bændur
litum til annarra héraða og bárum
saman afkomu okkar annarsvegar
og hinsvegar bænda í öðrum héruð-
um af laxveiðiám vorum við tals-
verðir eftirbátar. Sveitarstjórnirnar
sem gættu hagsmuna ábúenda
beggja vegna árinnar hófu því að
taka upp ýmis þau málefhi er snertu
þessa hagsmuni og nánast hvert at-
riði sem til umræðu var tekið end-
aði í harðvítugum málaferlum.
Þessi mál öll, verða ekki rakin hér í
stuttu spjalli, það væri efni í heila
bók. Það sem skiptír e.t.v. megin
máli er að yfirmat fasteigna hækk-
aði verulega, eða sextán faldaðist og
því til mikilla hagsbóta fyrir ábú-
endur jarðanna.“
Ævintýri á Hlíðarvatni
Hluti Hlíðarvatns er í landi
Heggsstaða. Eins og margir muna
hófst hótelrekstur á Hlíðarvatni
1964. Var byggt flatbotna skip með
gistirými og veitingasal og því gefið
naftiið Hótel Víkingur. Stórhuga
peningamenn úr Reykjavík. Rekst-
ur þessa fljótandi hótels gekk illa,
eindæma ótíð var þetta sumar, tíð
hvassviðri og vatnsveður. A útmán-
uðum slimaði Hótel Víkingur upp
og rak upp. „Eg tók þátt í að koma
hótelinu á flot um vorið 1965 og
var það rekið sumarmánuðina, gekk
sá rekstur ekki illa en fjárhagur eig-
enda hafði beðið hnekki við ævin-
týrið, höfuðstóllinn var ekki styrkt-
ur og lauk þar með hótelrekstrinum
á Hlíðarvatni. Flottankar sem voru
undir hótelinu fóru til Hafnarfjarð-
ar og þjóna enn í dag því hlutverki
að bera smábátabryggju í suðvest-
anverðri höfninni.“
Sagt erfrá Hótel Víkingi á Hlíðarvatni en vera skipsins var ekki löng né útgerð þess arðvcenleg.
Fjölskyldan og fénaður
Á Heggstöðum em góðir hagar
fyrir sauðfé, jörðin landstór hvað
snertir beit fyrir sauðfé og afbragðs
fjalllendi. Einnig hafa verið nýtt
hlunnindi sem er silungsveiði í
Hlíðarvatni. Á Heggsstöðum
standa tvö íbúðarhús, annað komið
til ára sinna. Það hús var í upphafi
verslunarhús á Grund í Kolbeins-
staðahreppi, en Albert faðir Guð-
mundar endurbyggði það á Heggs-
stöðum sem íbúðarhús og var það
nýtt sem slíkt allt til þess að Guð-
mundur byggði nýtt íbúðarhús árið
1977.
„Kona mín var Ásta Þorsteins-
dóttir frá Olviskrossi, en hún lést úr
krabbameini árið 2000. Við áttum
saman fjögur böm; Helgu, fædd
1964, Álbert 1966, Ingveldur er
fædd 1968 og Ágúst 1974. Hún átti
dreng þegar við mgluðum saman
reitum okkar, Sigurþór Jónasson."
Talið berst að búskapnum. „Al-
bert sér alfarið um sauðfjárbúskap-
inn. En ég held mig við kýrnar á
meðan ég hef heimild til.“ Guð-
mundur segir ffá frekar lágum rómi
og er hægur í ffásögn. Hann rifjar
upp tímann allt ffá hemámsámm
og segir svo ffá: „Fyrsm pólitísku
afskipti mín vom þegar ég kom að
undirskriffasöfhun vegna hernáms-
stundu hvaða hreppar það vora. Á
þessum árum vom menn býsna
pólitískir og gilti um hvomtveggja,
landsmálin og hreppsmálin. Það var
til dæmis alltaf listakosning hér
áður fyrr og þá oft pólitísk ffam-
boð.“
í hreppsnefhd
I búskapartíð sinni hefur Guð-
mundur með hléum tekið virkan
þátt í máleftium sveitarfélagsins þó
að minna hafi farið fyrir félagsstörf-
um á öðmm vettvangi. „A þessum
kost á mér lengur. Það er svo 1982
að ég fer inn aftur og verð þá odd-
viti og það 3 kjörtímabil eða til
1994. Þá fór Albert í sveitarstjórn-
ina og er þar enn í dag.“
Átta dómsmál vegna
Haffjarðarár
Um sveitarfélagið rennur vinsæl
laxveiðiá og er ekki laust við að
Guðmundur hafi í oddvitatíð sinni
oft þurft að hafa afskipti af málefh-
um árinnar. „Á kjörtímabilinu áður
en ég varð oddviti, hafði Haukur á
Leitin að Aronshelli
Hellar em margir í Gullborgar-
hrauni eins og áður segir. „Fjöldi
hella hafa verið að finnast í hraun-
inu en einnig hafa þeir týnst.
Frægasmr þeirra er Aronshellir
kenndur við Aron Hjörleifsson.
Hans er getið í Sturlungu og saga
hans rakin. Hann átti sér fylgsni í
hrauninu og var það þekkt allt ffam
undir 1950. Kristrún Ketilsdóttir í
Hausthúsum mun vera sú mann-
eskja hér um slóðir sem síðast kom