Morgunblaðið - 01.05.2019, Side 17

UMRÆÐAN 17
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 1. MAÍ 2019
306.6 fmglæsilegteinbýlishúsásjávarlóðmeðeinstökuútsýni. Umeraðræðaarkitektahannaðfrábærlegavelstaðsetthús.
Sérhannaðar innréttingar.Parketogflísar. Innbyggðvönduðlýsing. Húsiðvar teiknaðoghannaðafDavíðKristjániPitt,Svölu
LárusdóttirogKristjániGarðarssyni.
Nánariupplýsingarveita: SverrirKristinssonlg.fs.s.8618514,sverrir@eignamidlun,KjartanHallgeirsson, lg.fs.s.8249093,
kjartan@eignamidlun.is,
GRENSÁSVEGUR 11 SÍMI 588 9090
SKILDINGANES 40, 101 REYKJAVÍK
Raforkulögin frá
2003 með fyrsta og öðr-
um raforkupakka og
svo núna þriðji orku-
pakkinn gera ráð fyrir
að raforkumarkaður
verði settur upp á Ís-
landi.
Raforkumarkaðir um
allan heim fylgja meg-
inreglum framboðs og
eftirspurnar. Þegar
raforka er af skornum skammti og
eftirspurn mikil þá hækkar verð, en
hins vegar lækkar það ef mikil raf-
orka er í framboði og eftirspurn lítil.
Á raforkumarkaði eru greiðslur til
raforkuframleiðanda annaðhvort
samkvæmt uppgjörsverði (Pay-as-
Clear) eða tilboðsverði (Pay-as-Bid).
Með uppgjörsverði fá allir greitt
sama verð fyrir orkuna en með til-
boðsverði fær hver greitt í samræmi
við sitt eigið tilboð.
Raforkuviðskipti eru víðast hvar
gerð upp á næsta-dags-markaði
(Day-ahead-market) með uppgjörs-
aðferð, en endanleg leiðrétting fyrir
hverja klst. á innan-dags-markaði
(Intra-day-market) sem oft er með
tilboðsaðferð eins og nú tíðkast hér á
landi með jöfnunarorku.
Næsta-dags-markaður er lang-
mikilvægasti hluti raforkumark-
aðarins. Ef hann er vel hannaður og
miðaður við staðbundnar aðstæður
þá mun það sjálfkrafa leiða til starf-
hæfs heildarmarkaðar.
Raforkumarkaðir erlendis
Raforkumarkaður á Bretlandi er
talinn vel heppnaður og hefur verið
notaður sem viðmið við hönnun á
raforkumörkuðum um allan heim.
Einnig getur verið gagnlegt fyrir
okkur að miða við norska mark-
aðinn, sem er hluti af Nord Pool-
markaðnum. Norska raforkukerfið
er líkt því íslenska hvað hlutdeild
endurnýjanlegrar orku varðar, en
það er nú þegar tengt við önnur lönd
í margar áttir og að því leyti ólíkt
okkar raforkukerfi.
Raforkumarkaðurinn á Bretlandi
er aðallega drifinn áfram af orkusölu
samkvæmt skammtímajaðarkostn-
aði, en einnig kemur til aflmarkaður,
þar sem leitast er við að hafa ávallt
tiltækt nægjanlegt reiðuafl vegna
orkuöryggis. Á Bretlandi er þannig
verslað bæði með orku og afl á
markaði. Í Noregi á Nord Pool er
um að ræða hreinan orkumarkað
(energy-only-market) þar sem
skammtímaverð er látið nægja sem
aðalhvati til langtímafjárfestinga.
Niðurgreiðslur á Bretlandi
Á Íslandi hefur ekki tíðkast að
greiða niður framleiðslukostnað hjá
virkjunum sem framleiða græna
orku úr endurnýjanlegum orkugjöf-
um. Það hefur hins vegar verið gert
erlendis t.d. á Bretlandi með svo
kölluðum CfD-samningum (Cont-
ract for Differences). Þannig á að
hvetja til uppbyggingar á sólar- og
vindorkuverum til að auðvelda og
hraða uppbyggingu þeirra og
minnka útblástur koltvísýrings-
lofttegunda við raforkuframleiðslu.
Meðal orkuframleiðenda hefur á
undanförnum árum verið slegist um
að komast á CfD-styrktarsamninga
hjá breska ríkinu.
Með lækkandi stofnkostnaði á sól-
ar- og vindrafstöðvum hefur smám
saman verið dregið úr styrkjum til
þeirra og stefnir í að þeir leggist af á
næstu árum.
Sjálfseyðing á raforkumarkaði
Hlutdeild endurnýjanlegrar orku í
raforkuframleiðslu á Bretlandi var í
lok árs 2018 komin upp í 33,3% og
eykst hraðfara.
Með hækkandi hlutdeild endur-
nýjanlegrar orku í raforkufram-
leiðslunni, mest í sólar- og vind-
orkuverum, hefur komið til þess að
markaðsverð raforku lækkar. Þetta
hefur verið kallað sjálfseyðing
(cannibalisation) og hefur áhrif á
markaðsverð til lækkunar. Til sam-
anburðar gæti svona
nokkuð gerst hjá versl-
unarkeðju sem opnar
of mörg útibú of nærri
hvert öðru, sem fara
síðan að stela við-
skiptum hvert frá
öðru.
Óttast er að sjálfs-
eyðing sólar- og vind-
orkuvera í Bretlandi
gæti lækkað verð á
markaði þannig að á
endanum muni raf-
orkuframleiðendur ekki eiga nógan
afgang til að greiða niður upp-
haflega fjárfestingu. En neytendur
njóta góðs af ástandinu.
Raforkukerfið á Íslandi
Á Íslandi er hlutdeild endurnýj-
anlegrar orku í raforkuframleiðsl-
unni nærri 100%. Um er að ræða
vatnsafls- og jarðvarmavirkjanir.
Hérna á árum áður var nokkur
framleiðsla í olíurafstöðvum en með
stækkun kerfisins og auknu öryggi í
rekstri hefur olíustöðvum verið ýtt
út smám saman. Uppruni orkugjaf-
ans er mismunandi. Hjá vatnsafls-
virkjunum í veðurfari á yfirborði
jarðar og hjá jarðvarmavirkjunum
af 2.500 metra dýpi í iðrum jarðar og
þar með óháð veðurfari. Ef annað
orkuformið bregst þá er hitt jafnan
til staðar. Þörf á varaafli í olíu-
rafstöðvum vegna orkuöryggis
minnkar. Samkvæmt þessu ættu Ís-
lendingar að vera á bólakafi í sjálfs-
eyðingu, en það er alls ekki raunin.
Íslendingar hafa hannað sín eigin
reiknilíkön fyrir rekstur raforku-
kerfisins síðan á sjöunda áratug síð-
ustu aldar. Í þeim líkönum eru
reiknuð út vatnsgildi (USD/MWh)
með einföldu líkani þar sem tekið er
tillit til rennslisraða og vatnsmiðl-
ana. Þannig verða til markmið. Síð-
an er reiknað út skuggagildi rekstr-
ar (USD/MWh) með nákvæmara
líkani þar sem að auki er tekið tillit
til flöskuhálsa í flutningskerfinu, afl-
takmarkana í virkjunum auk ann-
arra afbrigða og takmarkana í kerf-
inu. Að lokum myndast langtíma-
jaðarkostnaður sem mætti taka tillit
til við tilboðsgerð á markaði. Með
þessu er tryggt að þarfir bæði til
skamms tíma vegna rekstrar og til
langs tíma vegna fjárfestinga séu
jafnan til staðar í dæminu.
Þetta er ekki gert á Bretlandi, í
litlum mæli í Noregi vegna nálægðar
við Evrópu en þarf að gera frá upp-
hafi á Íslandi.
Raforkumarkaðir
Eftir Skúla
Jóhannsson
Skúli Jóhannsson
» Í stað þess að aug-
lýsa raforkuverð
mun verð á raforku-
markaði ráðast af sam-
keppni og jafnvægi
milli framboðs og
eftirspurnar, neyt-
endum til hagsbóta.
Höfundur er verkfræðingur
skuli@veldi.is
Í fréttatíma RUV
nú nýlega var sagt
frá frétt frá kín-
verska komm-
únistaflokknum þess
efnis að senda ætti
10 milljónir nemenda
úr ungliðadeild
flokksins til að fara á
afskekktari svæði í
Kína á næstu tveim-
ur árum til þess m.a.
að auka hæfni íbúa þar, breiða út
siðmenningu og kynna íbúum vís-
indi og tækni. Þetta er auðvitað
hið besta mál fyrir kínversku
þjóðina og vafalaust löngu tíma-
bært.
Það voru þessi orð, að breiða út
siðmenninguna, sem urðu til þess
að maður stakk við og fór að leiða
hugann að þeim kínversku ferða-
mönnum sem lagt hafa leið sína
til Íslands. Því miður hefur orð-
spor þeirra hér á Íslandi og fram-
koma ekki verið til að hrópa
húrra fyrir, þótt ætla megi að
munur geti verið á, hvort heldur
viðkomandi komi frá meginlandi
Kína eða t.d. Taiwan. Vissulega
eru undantekninganar líka til
hvað framkomu þeirra varðar og
ekki allir einstaklingar steyptir í
sama mótið.
Ótrúlegar frásagnir hafa heyrst
af því hvernig fjöldi Kínverja hef-
ur hegðað sér og orðið um leið sér
og þjóð sinni til skammar með
framkomu sinni. Iðulega hefur
verið kvartað yfir hrikalegri um-
gengni þeirri og sóðaskap á hót-
elum og öðrum gististöðum sem
þeir starfsmenn gististaðanna sem
vinna við herbergisþrif gætu lýst
nánar. Einnig hefur verið kvartað
yfir því, að einstakir hlutir hverfi
af hótelherbergjum, svo sem
koddar. Nú síðast að Kínverjarnir,
sem einhverjir í ferðaþjónustunni
hafa viljað skilgreina
sem frummenn í um-
gengnisháttum og
varla húsum hæfa, séu
meira að segja farnir
að eyðileggja hrað-
suðukatla á hótelher-
bergjunum með því að
taka upp á því að
sjóða núðlur í þeim.
Ekki færum við Ís-
lendingar að sjóða
saltfiskbita í hrað-
suðukötlunum á hót-
elum erlendis.
Fararstjórar hafa margir kvart-
að yfir því að þeir láti illa að
stjórn í skipulögðum ferðum og
geri oft og tíðum nákvæmlega það
sem þeim sýnist, oft með frekju
og yfirgangi, frekar en að hlýða
fyrirmælum fararstjóranna. Eig-
endur bílaleiga sem og rútubíl-
stjórar hafa einnig kvartað yfir
slæmri meðferð á bílunum og um-
gengni um þá. Þá hefur heyrst að
einstaka aðilar í ferðaþjónustunni
vilji ekki lengur eiga nokkur við-
skipti við kínverska ferðamenn af
framangreindum ástæðum vegna
slæmrar reynslu af þeim í þessum
efnum. Hún er þó ekki eingöngu
bundin við Ísland, heldur gildir
það sama um víða veröld. Má sem
dæmi vitna í hinn heimsþekkta
enska ferðafrömuð og pistlahöf-
und, Jeremy Clarkson, sem sagði
m.a. þetta í grein, sem birtist í
Sunday Times 14. apríl sl. og er
hér í ísl. þýðingu. Í fyrirsögninni
stóð „Kínverskir ferðamenn verða
að fara að læra mannasiði“. Þá
sagði í greininni m.a. þetta: „Á
ferðum mínum hef ég hitt marga
leiðsögumenn, þjóna og búðareig-
endur, en enginn þeirra hafði
neitt gott um kínversku ferða-
mennina að segja“. Ekki voru lýs-
ingarnar beint fallegar, sem
nefndar voru því til útskýringa í
þessari grein.
Með vísan til framanritaðs hlýt-
ur þetta að vera áhyggjuefni fyrir
stjórnvöld í kínverska alþýðu-
lýðveldinu, þessu stórveldi, hvern-
ig staðan er í þessum efnum.
Engri þjóð getur staðið á sama,
hvernig þegnar þeirra hegða sér á
ferðalögum erlendis og hvaða orð-
spor fer af framkomu þeirra þar.
Ekki myndum við Íslendingar
þola það, að landar okkar hegðuðu
sér með þessum sama hætti á
ferðalögum erlendis, enda myndu
ísl. stjórnvöld þá væntanlega
reyna að grípa inn í til að siðvæða
Íslendingana, ef það væri neyð-
arbrauðið. Framkomu sem hér
hefur verið lýst yrði aldrei hægt
að líða, enda stendur okkur Ís-
lendingum alls ekki á sama um
það, hvað íbúar annarra þjóða
halda um okkur verandi siðuð
þjóð að okkar mati. Það sama
ættu kínversk stjórnvöld að hafa í
huga svo kínverskir ferðamenn
eyðileggi ekki út á við það já-
kvæða, sem tekist hefur að byggja
upp í Kína. Vonandi tekst þeim
þeirra vegna að bæta siðvæð-
inguna í landinu, eins og stefnt er
að með þessu mikla átaki kín-
verskra stjórnvalda, a.m.k hvað
þennan þáttinn varðar. Við Ís-
lendingar sem og aðrar þjóðir
myndum þá væntanlega njóta
góðs af því framtíðinni, þannig að
viðhorfið til kínverska ferðamanna
myndi breytast til batnaðar frá
því sem það er í dag.
Kínverskir ferðamenn
Eftir Jónas
Haraldsson »Engri þjóð getur
staðið á sama,
hvernig þegnar þeirra
hegða sér á ferðalögum
erlendis og hvaða orð-
spor fer af framkomu
þeirra þar.
Jónas Haraldsson
Höfundur er lögfræðingur.
Viðskipti