Morgunblaðið - 06.07.2019, Blaðsíða 14

BAKSVIÐ
Baldur Arnarson
baldura@mbl.is
Á þessum áratug hefur erlendum
póstsendingum fjölgað mikið hjá Ís-
landspósti. Tapið af hverjum pakka
safnaðist saman en sendingunum
fjölgaði með vaxandi netverslun.
Það var þó ekki fyrr en í október í
fyrra sem Íslandspóstur óskaði eftir
framlagi úr jöfnunarsjóði alþjónustu
vegna þessa. Umsóknin var sam-
þykkt en sjóðurinn er tómur og mun
fjárhæðin, hálfur annar milljarður,
því að öllum líkindum falla á ríkis-
sjóð og þar með skattgreiðendur.
Tapið er einkum tilkomið vegna
endastöðvagjalda sem leiða af samn-
ingum við Alþjóðapóstsambandið
(UPU). Íslandspósti er skylt að veita
þjónustuna á tilteknum kjörum.
Vegna þessara gjalda hafa m.a.
sendingar frá Kína, sem skilgreint
er sem þróunarland hjá UPU, verið
niðurgreiddar á Íslandi. Er slíkum
niðurgreiðslum ætlað að jafna að-
gang landa að póstmarkaðnum.
Skyldan nær til erlendra pakka sem
eru allt að 20 kílóum.
Með nýju viðbótargjaldi sem tók
gildi með lagasetningu 3. júní sl. á
sendingargjaldið að endurspegla
kostnaðinn. Gjaldið er 400 krónur á
sendingar frá Evrópu og 600 krónur
fyrir sendingar utan Evrópu.
Samkvæmt lögum um póstþjón-
ustu skal íslenska ríkið „tryggja öll-
um landsmönnum á jafnræðis-
grundvelli aðgang að ákveðnum
þáttum póstþjónustu, alþjónustu,
með ákveðnum gæðum og á viðráð-
anlegu verði“. Frá og með næstu
áramótum mun einkaréttur Íslands-
pósts á dreifingu áritaðra bréfa
undir 50 grömmum falla niður.
Hundraða milljóna tap árlega
Árið 2017 fól stjórn Íslandspósts
danska ráðgjafarfyrirtækinu Copen-
hagen Economics að meta ófjár-
magnaða alþjónustubyrði fyrir-
tækisins. Markmiðið var meðal
annars að meta tap af erlendum
pakkasendingum sem Íslandspóstur
mat á hundruð milljóna árlega á
nokkurra ára tímabili.
Niðurstaða greiningarinnar var
að ófjármögnuð byrði Íslandspósts
vegna alþjónustuskyldu væri sam-
tals 2,6 milljarðar árin 2013-2017.
Þar af voru 1,64 milljarðar vegna er-
lendra pakkasendinga. Á grundvelli
þessa sneri Íslandspóstur sér til
Póst- og fjarskiptastofnunar og ósk-
aði eftir framlagi úr jöfnunarsjóði
alþjónustu til að fá tapið bætt árin
2013-2017 og 2018. Skipting kröf-
unnar er hér sýnd á grafi.
Íslandspóstur vísaði í þessu efni
til pósttilskipunar Evrópusam-
bandsins en þar er lýst aðferðafræði
við að reikna út hreinan kostnað af
alþjónustunni. Fram kemur í
ákvörðun Póst- og fjarskiptastofn-
unar 14/2009 að þótt tilskipunin hafi
ekki verið innleidd í íslensk lög rúm-
ist aðferðafræðin „innan gildandi
póstlaga og sé í samræmi við við-
tekna framkvæmd stofnunarinnar á
undanförnum árum“.
Var bættur með hækkunum
Póst- og fjarskiptastofnun birti í
maí á þessu ári tvær ákvarðanir
vegna umsóknarinnar.
Annars vegar ávörðun 13/2019 um
að kostnaður Íslandspósts vegna
einkaréttar og hefðbundinnar al-
þjónustu hefði verið bættur upp í
gegnum gjaldskrárhækkanir í gegn-
um tíðina, ásamt því sem skert þjón-
usta hefði dregið úr kostnaði. Um-
sókn um framlag úr sjóðnum vegna
þessa var því hafnað. Taldi stofn-
unin að krafan hefði í för með sér að
„arðsemi af bréfum innan einka-
réttar yrði langt umfram eðlilega
arðsemi“ umrædd ár. Íslandspósti
er heimilt að taka tillit til alþjón-
ustubyrði í gjaldskrá innan einka-
réttar að því marki sem stofnunin
hefur ákvarðað. Íslandspóstur hefur
hækkað gjaldskrá vegna innlendra
sendinga nokkrum sinnum síðustu
ár og er hún orðin ein sú hæsta í
Evrópu. Jafnframt var á árunum
2015 og 2017 dregið úr skyldum
hvað varðar útburð innan alþjón-
ustu.
Taka til greina 1.463 milljónir
Hins vegar ákvörðun 14/2019 þar
sem stofnunin tók að hluta til greina
umsókn um framlag úr jöfnunar-
sjóðnum vegna ófjármagnaðrar
byrði af erlendum póstsendingum.
Stofnunin tók til greina kröfu Ís-
landspósts vegna þessa, alls 1.463
milljónir króna.
Íslandspóstur var rekinn með tapi
2013, 2014 og 2015 en með hagnaði
2016 og 2017. Með þessu framlagi
breytist myndin og öll árin verður
reksturinn sennilega með hagnaði.
Áætlun Íslandspósts á ófjármögn-
uðum kostnaði við alþjónustuskyldu
félagsins byggði sem áður segir á
aðferðafræði Copenhagen Econo-
mics (CE). Útreikningar CE taka til
ársins 2016 og yfirfærði Íslands-
póstur niðurstöðurnar á hin árin
tímabilið 2013-2017.
Áður hafði Póst- og fjarskipta-
stofnun farið yfir greiningu Íslands-
pósts á kostnaði vegna alþjónustu
vegna ársins 2013. Þá vann Hag-
fræðistofnun Háskóla Íslands sams-
konar greiningu fyrir samgöngu-
ráðuneytið sem tók til ársins 2015.
Fram kom í bréfi Póst- og fjar-
skiptastofnunar til Íslandspósts 23.
nóvember í fyrra að í báðum þessum
greiningum hefði verið komist „að
hliðstæðum niðurstöðum og CE um
hver hin „hefðbundni“ alþjón-
ustukostnaður Íslandspósts væri“.
Þ.e. kostnaðurinn án erlendra
pakkasendinga.
Íslandspóstur hefur frá árinu
2013 stuðst við svokallað LRAIC-
líkan. Jafnframt gerði fyrirtækið
nýjan kostnaðargrunn í samráði við
endurskoðunarfyrirtækið KPMG og
var hann sannreyndur af Póst- og
fjarskiptastofnun. Með nýja líkaninu
gat CE stuðst við alþjóðlega staðla
við mat á ófjármagnaðri alþjónustu-
byrði Íslandspósts.
Vísað til kröfu Símans
Í ákvörðun 14/2019 vísaði Póst- og
fjarskiptastofnun til umsóknar Sím-
ans um framlag úr jöfnunarsjóði al-
þjónustu á sínum tíma. Úrskurðar-
nefnd fjarskipta og póstmála féllst í
máli 1/2007 á varakröfu Símans að
því undanskildu að upphæðin var
lækkuð í 163,2 milljónir króna með
vísan til ýmissa atriða. Taldi nefndin
í því tilviki að Síminn ætti bótarétt
aftur í tímann, enda hefði fyrirtækið
sannanlega orðið fyrir kostnaði sem
leiddi af alþjónustubyrði. Póst- og
fjarskiptastofnun studdist við það
fordæmi í ákvörðun 14/2019, jafnvel
þótt það stæði ekki með afgerandi
hætti í póstlögum að bótaréttur væri
afturvirkur.
Upphæðin í tilviki Íslandspósts er
nífalt hærri, eða 1.463 milljónir sem
áður segir. Upphæðin tekur mið af
framlagi vegna einkaréttar en dreif-
ing á póstsendingum sem eru undir
50 grömmum fellur undir hann. Þá
var tekið mið af óefnislegum ávinn-
ingi vegna þjónustunnar og fyrningu
krafna fyrir 30. október 2014. Alls
fyrndust 167 milljónir af kröfunni
vegna erlendra sendinga. Hún skipt-
ist þannig að 1.640 milljónir voru
fyrir árin 2013-2017 og 365 milljónir
fyrir árið 2018, alls 2.005 milljónir.
Fyrningu slitið með umsókn
Almennur fyrningarfrestur kröfu-
réttinda er fjögur ár. Leit Póst- og
fjarskiptastofnun svo á að fyrningu
hefði verið slitið gagnvart jöfn-
unarsjóði með umsókn Íslandspósts
30. október 2018.
Skýrsla Copenhagen Economics
lá fyrir í mars 2018 og sendi Íslands-
póstur hana til Póst- og fjarskipta-
stofnunar 9. apríl sama ár. Íslands-
póstur lagði hins vegar ekki fram
kröfur á grundvelli hennar fyrr en í
lok október sama ár. Með hliðsjón af
fyrningarákvæðum virðist þessi um-
þóttunartími hafa kostað félagið á
annað hundrað milljónir. En sökum
þess hversu langur tími var liðinn
frá 1. janúar 2013 hefði hluti fyrn-
ingarinnar komið til hvort sem er.
Samkvæmt póstlögum er gert ráð
fyrir að innheimt sé jöfnunargjald til
að fjármagna mögulega byrði vegna
alþjónustu. Það skuli renna í jöfn-
unarsjóð í vörslu Póst- og fjar-
skiptastofnunar (PFS). Um er að
ræða tvo aðskilda sjóði. Annars veg-
ar er sjóður fyrir fjarskipti og hins
vegar fyrir póstþjónustu.
Samkvæmt ársreikningi jöfn-
unarsjóðs fjarskipta var hrein eign
hans 8,94 milljónir í lok árs 2017.
Jöfnunarsjóður póstþjónustu er hins
vegar tómur enda hefur hann aldrei
verið virkjaður.
Í ákvörðun PFS 14/2019 segir að
ef viðkomandi ráðuneyti og síðan Al-
þingi ákveði að markaðurinn skuli
greiða hið útreiknaða tap Íslands-
pósts vegna erlendra sendinga
myndi fyrirtækið greiða um 82% af
álögðu jöfnunargjaldi, eða um 1,2
milljarða. Á sama stað segir að slík
gjaldtaka sé óheppileg leið til að afla
fjár til að bæta slíka byrði. Hún
myndi „án efa valda öðrum mark-
aðsaðilum verulegum vandræðum“.
Gjaldaleiðin leysir ekki vanda
„Við skoðun á jöfnunargjaldsleið-
inni verður að mati PFS að horfa til
þess að ÍSP myndi greiða megin-
hluta gjaldsins og að eftirstöðvarnar
mundu falla á aðra markaðsaðila.
Jöfnunargjaldsleiðin myndi því í
reynd ekki leysa þann vanda sem
upp er kominn í rekstri fyrir-
tækisins sem tengist hinum erlendu
póstsendingum og án efa valda
öðrum markaðsaðilum verulegum
vandræðum,“ segir þar orðrétt.
Þar sem jöfnunarsjóður póstþjón-
ustu er tómur þarf að leita annarra
leiða til að greiða áðurnefndar 1.463
milljónir vegna ófjármagnaðrar al-
þjónustubyrði Íslandspósts af er-
lendum pakkasendingum.
Með nýjum póstlögum sem taka
gildi um næstu áramót verður breyt-
ing á hlutverki sjóðanna. Heimildar-
maður blaðsins sagði söfnun í jöfn-
unarsjóð með gjaldtöku vera
hægvirka og erfiða fjármögnunar-
leið fyrir tilfallandi verkefni, á borð
við kröfu Íslandspósts. Framlög úr
jöfnunarsjóði fjarskipta hafi nýst
ágætlega til að standa straum af
kostnaði við símsvörun neyðarlínu.
Póstmarkaðurinn hefur kært
ákvörðun 14/2019 til úrskurðar-
nefndar fjarskipta og póstmála og
farið fram á að hún sé felld úr gildi.
Biðin var Íslandspósti dýrkeypt
 Félagið tók á sig mikið tap vegna erlendra sendinga árum saman áður en það sótti um bætur
380
480
545
650
595Íslandspóstur og erlendir pakkar
Pakkar Rekjanleg bréf Bréf
2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018
Milljónir kr. 2013 2014 2015 2016 2017 Samtals
Hraði og tíðni sendinga 80 65 145
Erlend bréf 135 225 295 475 510 1.640
Dreifi ng í dreifbýli 365 370 375 235 180 1.525
Sendingar fyrir blinda 5 10 10 10 10 45
Alls 505 605 680 800 765 3.355
Einkaréttur** -125 -125 -135 -150 -170 -705
Samtals 380 480 545 650 595 2.650
Rekstrarafkoma -118 -51 -121 119 212 41
Ófjármagnaður kostnaður við
alþjónustu Íslandspósts*
2013-2017
*Samkvæmt aðferðafræði
Copenhagen Economics
sem er byggð á kröfum um
útreikning á alþjónustubyrði,
sem settar eru fram í viðauka
við pósttilskipun ESB.
**Óefnislegur ávinningur.
H
ei
m
ild
: S
ký
rs
la

Rí
ki
se
nd
ur
sk
oð
un
ar
Heimild: Íslandspóstur ohf.
Fjöldi sendinga frá útlöndum
2009-2018
14 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 6. JÚLÍ 2019
Vantar þig
ráðleggingar
við sölu eignar
þinnar?
s 893 6001
Kópavogi | Selfossi | s 893 6001 | beggi@fasteignasalan.is
Guðbergur
Guðbergsson
Löggiltur fasteignasali
og leigumiðlari
Hrafnkell V. Gíslason, forstjóri
Póst- og fjarskiptastofnunar,
segir fyrirtæki sjálf þurfa að
hafa frumkvæði að því að sækja
um bætur til stofnunarinnar
vegna alþjónustubyrði.
Eins og rakið er hér til hliðar
sótti Íslandspóstur um bætur
vegna erlendra sendinga í októ-
ber 2018. Skv. heimildum blaðs-
ins stóðu engar tæknilegar
ástæður í vegi þess að Íslands-
póstur hefði getað sótt um bæt-
urnar fyrr. Erlendum sendingum
tók að fjölga mikið frá 2013,
sem varð félaginu dýrt.
Þurfa að hafa
frumkvæði
FYRIRTÆKI OG BYRÐI