Morgunblaðið - 29.07.2019, Side 14

14
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 29. JÚLÍ 2019
Hálft ár er lið-ið um þess-ar mundir
frá því að Juan
Guaido, leiðtogi
stjórnarandstöð-
unnar í Venesúela og forseti
þjóðþingsins, nýtti sér ákvæði í
stjórnarskrá landsins til þess að
lýsa sjálfan sig sitjandi forseta, í
andstöðu við Nicolas Maduro,
sem var að nafninu til kjörinn í
stöðuna eftir kosningar, þar sem
augljóslega var haft rangt við til
að tryggja áfram völd hans.
Þegar Guaido steig þau ör-
lagaríku skref í janúar að lýsa
sjálfan sig forseta vonuðu marg-
ir að ný dögun væri í vændum í
Venesúela og einræðisherr-
unum, sem hreiðrað hafa um sig
í æðstu valdastólum landsins,
yrði varpað á brott.
Allar ytri aðstæður þóttu
einnig bjóða upp á það. Megn
óánægja almennings með stjórn-
völd brýst reglulega út, efna-
hagur landsins er í kaldakoli,
auk þess sem Guaido nýtur
stuðnings flestra þeirra ríkja
sem kenna sig við lýðræðislega
stjórnarhætti.
Ekkert hefur hins vegar orðið
af þeim vonum. Herinn í Vene-
súela hefur staðið þétt með spill-
ingarstjórninni, þrátt fyrir til-
raunir Guaidos til að fá hann
með sér í lið, og hann eyddi
miklu af pólitískum eldivið sín-
um í misheppnaða valdaráns-
tilraun í apríl. Þrátt fyrir að af-
leiðingar Chavismans birtist
landsmönnum daglega, virðist
óttinn við hefnd ríkisins, leyni-
lögreglunnar og vélhjólaglæpa-
gengja á vegum stjórnar Mad-
uros ætla að duga til að halda
almenningi niðri.
Það flækir stöð-
una, að önnur ein-
ræðisríki hafa tekið
höndum saman til
að halda Maduro
áfram í sínu illa
fengna embætti. Þannig mun
Kúba hafa sent um 200 manns til
landsins gagngert í þeim til-
gangi að þjóna sem einka-
lífvörður forsetans. Þá hafa ýmis
ríki á borð við Rússland og Kína
sýnt áhuga á að hafa núverandi
stjórnvöld áfram í Venesúela, þó
einkum vegna þeirra fjár-
skuldbindinga sem þau hafa tek-
ist á hendur gagnvart þeim,
frekar en vegna sérstakrar
tryggðar við þær „hugsjónir“
sem liggja að baki ógnarstjórn-
inni.
Guaido glímir einnig við ann-
an vanda, sem er að stjórnarand-
staðan í Venesúela er ekki eins
samstíga og samhent og ætla
mætti, heldur skipuð mörgum
flokkum með ólík viðhorf. Sumir
innan vébanda stjórnarandstöð-
unnar vilja krefjast þess að
Bandaríkin og önnur ríki grípi
inn í ástandið með hervaldi, sem
verður að teljast óraunhæft, á
meðan aðrir vilja stíga varlegar
til jarðar.
Þá er enn óvíst hvað gerist í
janúar. Sú hefð hefur skapast í
þjóðþinginu að skipt sé um for-
seta þingsins á hverju ári.
Guaidó gæti þá þurft að láta af
því embætti, og um leið af tilkalli
sínu til að vera sitjandi forseti
landsins samkvæmt þeim neyð-
arúrræðum stjórnarskrárinnar
sem beitt var í janúar. Hver tæki
þá við er alls óvíst. Valdabarátta
milli hinna ýmsu andspyrnu-
flokka landsins gæti þó hæglega
orðið vatn á myllu Maduros.
Ógnarstjórn Madur-
os hefur ekki verið
haggað að ráði}
Hálft ár vonbrigða
Greint var frá þvífyrir helgi að
meira en 80.000 ný
tilfelli af mislingum
hefðu verið skráð í
Evrópu á fyrstu
fimm mánuðum þessa árs. Það er
ögn minna en á sama tíma á síð-
asta ári, en þróunin er engu að
síður uggvænleg, þar sem misl-
ingasmitin voru tæp 26.000 árið
2017 og rétt um 5.000 árið 2016.
Þessarar þróunar hefur einnig
orðið vart hér á landi, sem al-
kunna er, en fyrr í vor komu upp
nokkur tilfelli mislinga, og fyrr í
þessum mánuði smitaðist einn
einstaklingur á ferðalagi sínu um
Úkraínu, en þar er sjúkdómurinn
alvarlegt heilbrigðisvandamál.
Þessa endurkomu mislinga má
rekja að heilmiklu leyti til þeirr-
ar tilhneigingar sumra foreldra
að bólusetja ekki börn sín, en í
skýrslu Alþjóðaheilbrigð-
ismálastofnunarinnar, WHO,
kemur fram að bólusetning-
arhlutfallið í Evrópu sé um 91%.
Það hlutfall er sagt betra en á
síðustu árum, en er samt ekki
nóg til þess að tryggja svonefnt
„hjarðónæmi“ fyrir
þessum skaðvaldi.
Mislingar eru
stórhættulegur og
smitnæmur sjúk-
dómur, sem getur
reynst lífshættulegur og er bólu-
sett fyrir þeim af ríkri ástæðu.
Það er skiljanlegt, að fregnir um
skaðsemi bólusetningar, sér-
staklega MMR-sprautunnar sem
tekur á mislingum, hettusótt og
rauðum hundum á sama tíma,
hafi valdið mörgum foreldrum
ugg á sínum tíma. Þær fregnir
reyndust hins vegar byggðar á
fölsuðum og röngum upplýs-
ingum og hefur ítrekað verið
sýnt fram á það með nýjum rann-
sóknum.
Eftir stendur að sá sem bólu-
setur ekki börnin sín á grundvelli
rangra upplýsinga teflir hjarð-
ónæminu í tvísýnu og eykur
þannig líkurnar á að aðrir sem
ekki hafa enn fengið eða geta
jafnvel ekki fengið bólusetningu
verði fyrir barðinu á mislingum
og öðrum vágestum, sem áður
höfðu náðst góð tök á og allt að
því verið útrýmt.
Mislingasmitum fer
fjölgandi í heim-
inum.}
Heilmikil afturför
FRÉTTASKÝRING
Snorri Másson
snorri@mbl.is
Íslendingar hafa á síðustu tólfmánuðum tapað hátt í hálfummilljarði króna til svindlara ánetinu. Stór hluti þess fjár sem
einstaklingar eru að tapa er vegna
fjárfestasvika svonefndra, þar sem
óprúttnir aðilar hafa samband við fólk
á netinu og bjóða þeim að kaupa hluta-
bréf á hagstæðu verði, sem eigi svo
eftir að rjúka upp í verði. Þau gera það
náttúrulega ekki og peningarnir fara
iðulega inn á erlendan reikning, þaðan
sem hann fer inn á annan erlendan
reikning og þaðan af allt út í hið
óþekkjanlega. Og þá er lítið hægt að
gera, raunar ekki neitt í flestum til-
vikum.
„Þetta er orðið alvarlegt vanda-
mál,“ segir G. Jökull Gíslason, rann-
sóknarlögreglumaður hjá ríkislög-
reglustjóra. Hann
segir að þeir sem
verði helst fyrir
barðinu á svindl-
urum séu annars
vegar fólk með lé-
legt netlæsi svo-
nefnt, eldra fólk til
dæmis, og hins
vegar fólk sem af
einni eða annarri
persónulegri
ástæðu er sér-
staklega berskjaldað á þeim tíma-
punkti sem glæpamennirnir ákveða að
herja á það. Jökull talar þar um skipu-
lagðan netglæp sem með einbeittum
hætti leitar uppi einstaklinga á við-
kvæmum tímum í lífi þeirra. „Það hef-
ur algerlega sýnt sig að þegar eitthvað
hefur breytt lífi fólks á róttækan hátt á
til dæmis tilteknu ári, þá er það það ár-
ið margfalt berskjaldaðra fyrir svona
gylliboðum en annars. Það getur verið
skilnaður, veikindi eða hvers konar
áfall,“ segir Jökull. „Við höfum séð
dæmi þess, að einstaklingar með mikla
reynslu úr viðskiptalífinu falla fyrir
svona boðum og þar sjáum við sama
mynstur: það hefur eitthvað komið
upp á hjá þeim nýlega,“ segir hann.
Flókið að endurheimta
Þegar skaðinn er orðinn er skað-
inn einfaldlega orðinn. Margur myndi
ætla að lögreglan eða bankarnir hefðu
forsendur til þess að endurheimta fé
sem glatast með þessum hætti en svo
er ekki. „Oftast þegar peningarnir eru
farnir þessa leið er endurheimt von-
laus,“ segir Jökull. Hann lýsir því að
þegar fyrstu viðtökureikningarnir taki
við fénu séu þeir strax færðir annað,
jafnvel á reikning í öðru ríki, svo enn
öðru og þar koll af kolli. Jafnvel þótt
takist að rekja feril peninganna til ein-
hvers tiltekins staðar tekur þar annar
vandi við. „Segjum að þetta endi í Níg-
eríu. Hvaða kröfu getur Ísland gert?
Að glæpamaðurinn sé framseldur? Að
hann skili peningunum?“ spyr Jökull.
Málið er flóknara en svo.
Í einhverjum málum hefur féð
endað í Bandaríkjunum og Jökull seg-
ir samstarf við þarlenda um þessi efni
farsælt. „En þeir segja til dæmis að
snúist málið ekki um meiri upphæð en
10.000 dollara, andvirði 1,2 milljóna
króna, þá taki þeir það ekki fyrir. Það
er þá tapað fé,“ segir Jökull. Lög-
reglan hafi því aðeins bolmagn til þess
að fylgja eftir málum sem eru meiri að
vexti.
Mögulega Íslendingar í vinnu
Auglýsingarnar sem eiga að
lokka saklausa netverja í gildrurnar
eru sendar til fólks á alls kyns miðlum
og birtast með ýmsum hætti. Það sem
vekur áhyggjur nú er að þær eru stíl-
aðar á æ betri íslensku og verða þeim
mun trúverðugri. „Bæði eru þýðing-
arvélarnar að verða öflugri og svo er
möguleiki að þeir sem stundi þetta
gætu verið með Íslending í vinnu hjá
sér við að semja skilaboðin,“ segir Jök-
ull og segir að vitanlega geri þetta fólki
þeim mun erfiðara fyrir að koma auga
á skúrkana.
Herja á fólk á þess
viðkvæmustu stundum
Bandaríkjamenn töpuðu 150 milljörðum dala
Netsvik í milljónum bandaríkjadala, dreifi ng á milli fl okka árið 2017
676
211
141
96
77
67
60
57
57
56
Fyrirmælasvindl
Ástar/traustssvindl
Vörusvik
Fjárfestasvik
Misnotkun
persónuupplýsinga
Kennistuldur
Tölvuhakk
Fyrirframgreiðslu-
svindl
Greiðslukrotasvik
Leigusvindl Heimild: FBI
Ef áþekkt graf væri
sett upp fyrir sömu glæpi
á Íslandi væru fjárfesta-
svik sennilega í 2. sæti og
greiðslukortasvik í 3. sæti.
500 milljónir kr. töpuðust vegna
netsvika síðustu 12 mánuði.
G. Jökull
Gíslason
Langalgengasta svindlið er fyr-
irmælasvindlið, eða tölvupóst-
svindlið, sem herjar á fyrirtæki
og félagasamtök. Þar sem þrjót-
ur dulbýr sig sem yfirmann til-
tekins fyrirtækis og sendir
tölvupóst á „undirmenn sína“
og segir þeim að leggja inn á
reikning, sem er svo í eigu
þrjótsins sjálfs. Fjárfestasvikin
eru svo næstalgengust á Íslandi
en þar lofa svindlarar fólki
skjótum gróða í gegnum falskar
fjárfestingar. Svo eru það ást-
ar-/traustsvindl, þar sem „elsk-
hugi“ ávinnur sér traust fórn-
arlambsins á netinu, þróar með
þeim samband og fer síðan að
biðja um peninga, vegna spít-
alareikninga, flugmiða, pakka-
sendinga eða jafnvel kemur
höndum yfir persónulegar
myndir af því og kúgar svo fé út
úr því með því að hóta að birta
þær opinberlega.
Langbesta leiðin til að forð-
ast svik af þessum toga er að
gæta þess mjög hvað maður
samþykkir í gegnum netið, hvað
sem það er.
Svindlið er
alls konar
AÐGÁT SKAL HÖFÐ
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
R
annsóknir, vísindi og hagnýting
hugvits eru forsendur fjölbreytts
atvinnulífs, velferðar og styrkrar
samkeppnisstöðu þjóða. Ísland
stendur framarlega í alþjóðlegu
vísindasamstarfi og hafa stjórnvöld lagt áherslu á
að bæta stoðkerfi rannsókna og vísinda enn frek-
ar ásamt því að auka möguleika íslenskra vís-
indamanna í alþjóðlegu samstarfi.
Alþjóðleg samfjármögnun rannsókna
Á liðnu vorþingi voru samþykkt ný lög um op-
inberan stuðning við vísindarannsóknir. Inntak
þeirra snýr að tveimur mikilvægum sjóðum á
sviði rannsókna og nýsköpunar. Annars vegar er
um að ræða Innviðasjóð sem veitir styrki til
kaupa á rannsóknarinnviðum eins og tækjum,
gagnagrunnum og hugbúnaði. Hins vegar tengist
frumvarpið Rannsóknasjóði sem styrkir vísindarannsóknir
og rannsóknatengt framhaldsnám. Sameiginleg stjórn hefur
verið yfir þessum tveimur sjóðum þrátt fyrir að eðli þeirra sé
talsvert ólíkt en nú verður sú breyting gerð að sérstök stjórn
verður sett yfir Innviðasjóð sem mun skerpa á stefnumótandi
hlutverki hans og málefnum rannsóknarinnviða. Þá verður
stjórn Rannsóknasjóðs veitt heimild til þess að taka þátt í
samfjármögnun alþjóðlegra rannsóknaáætlana í samstarfi
við erlenda rannsóknasjóði. Slík samfjármögnun felur í sér að
rannsóknasjóðir frá mismunandi löndum koma sér saman
um áætlanir með áherslu á sérstök svið ásamt því að mat um-
sókna verður unnið af sameiginlega skipuðum fagráðum.
Þessi breyting mun opna fleiri dyr fyrir íslenska
vísindamenn í alþjóðlegu vísindasamstarfi og ýta
undir nánara samstarf rannsóknasjóða.
Framúrskarandi rannsóknarinnviðir
Ný lög um evrópska rannsóknarinnviði voru
einnig samþykkt á vormánuðum. Þau gera Ís-
landi kleift að gerast aðili að samtökum um evr-
ópska rannsóknarinnviði (e. ERIC). Með því
opnast tækifæri fyrir íslenskt vísindasamfélag til
að taka þátt í samstarfi um uppbyggingu og
rekstur framúrskarandi rannsóknarinnviða sem
eru af þeirri stærðargráðu að ógerningur er fyr-
ir einstök ríki að fjármagna þá upp á eigin spýt-
ur. Samþykkt frumvarpsins hefur til dæmis í för
með sér að þátttaka Veðurstofu Íslands í evr-
ópska jarðskorpumælakerfinu EPOS er tryggð
en verkefnið er eitt mikilvægasta samstarf um
gögn er tengjast náttúruvá. Eins er áframhaldandi þátttaka
Stofnunar Árna Magnússonar í íslenskum fræðum í CLAR-
IN, evrópska innviðaverkefninu á sviði máltækni, tryggð sem
og þátttaka Félagsvísindastofnunar í evrópsku félagsvís-
indakönnuninni ESS.
Eitt af því sem einkennir íslenskt vísindasamfélag er mikil
virkni í alþjóðasamstarfi enda er fjölþjóðlegt samstarf ís-
lenskum rannsóknum nauðsynlegt. Við munum halda áfram
að efla Ísland í slíku samstarfi enda höfum við mörgu að
miðla á því sviði.
Lilja Dögg
Alfreðsdóttir
Pistill
Alþjóðlegt vísindasamstarf eflt
Höfundur er mennta- og menningarmálaráðherra.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen