Fréttablaðið - 05.10.2019, Qupperneq 20

MYNSTRUÐ BINDI GETA
HREINLEGA VIRST LOGA Í
SJÓNVARPSÚTSENDINGU.
Réttu handtökin Að hnýta bindi
Vandi íslenskrar tungu hefur verið mér hug-leikinn lengi, þá sér-staklega í tengslum við ný orð sem öðl-ast sess,“ segir Jón.
„Stundum eru þau flott, góð og skýr
hugsun á bak við þau. Önnur eru
ljót, léleg og oft mjög gildishlaðin.
Þessi orð fara inn í tungumálið og
við eigum oft engra annarra kosta
völ en að nota þau. Nýjasta dæmið
er orðið lúsmý. Á hvaða fundi var
þetta orð ákveðið og af hverju var
mér ekki boðið á hann?“ spyr Jón.
Jóni er illa við að nota orðið
nýyrði í þessu samhengi, því það sé
einmitt gott dæmi um misheppnað
orð og er þegar komið á lista orða
sem tekin verða fyrir. „Hvenær
hættir nýyrði að vera nýyrði?“ spyr
Jón og leggur það að jöfnu við orðið
nýbúi.
Orðskrípi
„Í gegnum aldirnar hafa ný orð
verið búin til af mönnum sem hafa
komist í þannig þjóðfélagsstöðu að
geta útdeilt orðum til almennings.
Eða þá að þau hafa verið búin til af
nefnd því það vantaði orð,“ segir
hann
Eitt af þeim orðum sem Jón leggur
sérstaka fæð á er knattspyrna, sem
Bjarni Jónsson frá Vogi bjó til árið
1912. „Þetta er orðskrípi og ekkert
að því að nota hið alþjóðlega orð
fótbolti. Ef við ætlum að nota orðið
knattspyrna þá ættum við einn-
ig að nota orðið þeytiknöttur um
boltann sjálfan. En við köllum hann
fótbolta, sem býr til mikið ósam-
ræmi í tungumálinu.“
Annað orð er afmæli. Í germönsk-
um málum er talað um fæðingardag
og var það gert á Íslandi áður fyrr.
„Fæðingardagur er gleðilegt, við
höldum upp á daginn sem við fædd-
umst á,“ segir Jón. „En íslenska orðið
afmæli hefur neikvæða merkingu
og vísar til þess að verið sé að mæla
af einhverju, sennilega þeim tíma
sem viðkomandi á eftir ólifað.“
„Sumum verður óglatt, líkam-
lega óglatt við að nota ákveðin orð
því þau eru svo ógeðsleg,“ segir Jón.
Legslímhimnuflakk er eitt þessara
orða sem er að mati Jóns sérlega
viðbjóðslegt, óþjált og hreinlega
lélegt. „Við Íslendingar höfum til-
hneigingu til þess að búa til nýyrði
í stað þess að nota erlend heiti. Leg-
slímhimnuflakk (endometriosa) er
sjúkdómur sem hefur almennt og
viðurkennt heiti í f lestum tungu-
málum. Þegar við höfum tekið inn
erlend sjúkdómsheiti hefur það
yfirleitt virkað vel, eins og til dæmis
mígreni. Það er fínt orð og engin
ástæða til að íslenska það frekar.“
Víkur nú samtalinu að hinum
gildishlöðnu orðum og samkvæmt
Jóni er af nógu að taka. Líknardráp
er eitt þeirra. „Orðið líknardráp var
greinilega búið til af einhverjum
sem var á móti þessu fyrirbæri, og
stundum hefur einnig verið talað
um líknarmorð.“ Bæði þessi orð
komu inn í íslenskuna um miðja
síðustu öld og voru orðin útbreidd
á áttunda áratugnum.
Stæk kvenfyrirlitning
Jón segir að þessi orð séu svo gildis-
hlaðin að sífellt verði meiri krafa
um að hætt sé að nota þau. Slíkt hafi
verið gert í nokkrum tilfellum, til
dæmis tekin út orð á borð við kyn-
villingur og þroskaheftur. „Orðið
kynvillingur hafði náð ákveðinni
festu í tungumálinu, en það gerði
ráð fyrir að samkynhneigð væri
villa eða ruglingur og við náðum að
koma því út úr málinu. Þetta mætti
gera með fleiri orð. Mér þykir vænt
um íslenskuna og þykir leiðinlegt
að sjá einhverja komast upp með
að koma svona orðum inn í málið.“
Þá nefnir hann að mörg íslensk
orð feli í sér stæka kvenfyrirlitn-
ingu. „Við ættum aldrei að nota orð
eins og tengdamömmubox. Þetta er
eins og lélegur Benny Hill brandari
því hverjar eru tengdamömmur? Jú,
fullorðnar konur. Við erum í raun
að segja að allar fullorðnar konur
séu leiðinlegar og tilvalið að stinga
þeim í plastbox ofan á bílinn.“
Jón ítrekar að hann sé ekki
íslenskufræðingur og að bókin sé
að miklu leyti hugsuð sem skemmti-
bók. Hann vill þó einnig vekja fólk
til umhugsunar um tungumálið
sem við notum á hverjum einasta
degi, áhrif þess og mátt.
Vond orð
Grínistinn, rithöfundurinn og fyrrverandi
borgarstjórinn Jón Gnarr vinnur nú að
nýrri bók, eða réttara sagt orðasafni
slæmra orða í íslenskri tungu. Verða þau
listuð upp, gerð grein fyrir því af hverju þau
eru slæm og önnur betri nefnd til sögunnar.
Jóni þykir vænt um íslenskuna. FRÉTTABLAÐIÐ/ANTON BRINK
✿ Nokkur slæm orð
NÝYRÐI
LÚSMÝ
KNATTSPYRNA
AF
M
Æ
LI
ST
ÍG
VÉ
L
LE
G
SL
ÍM
H
IM
N
U
FL
AK
K
LÍ
K
N
AR
D
RÁ
P KYN
VILLIN
G
U
R
TENGDAMÖMMUBOX
SKÖP
VESTURGATA
MIKLATÚN
SUMUM VERÐUR ÓGLATT,
LÍKAMLEGA ÓGLATT VIÐ
AÐ NOTA ÁKVEÐIN ORÐ.
Kristinn Haukur
Guðnason
kristinnhaukur@frettabladid.is
Páll Magnússon, þingmaður
Suðurkjördæmis fyrir Sjálfstæðis­
flokkinn og fyrrverandi útvarps­
stjóri, er alvanur því að hnýta
bindishnút. Og er ekki lengi að því
enda hefur hann þurft að binda þá
marga á ferli sínum í sjónvarpi.
„Ég lærði af þeim besta,
Sævari Karli Ólasyni, sem rak hér í
Reykjavík bestu herrafataverslun
í Evrópu. Hann kenndi mér að gera
þetta almennilega. Ég hnýti alltaf
einfaldan Windsor og það eru
nokkrar grunnreglur sem er gott
að hafa í huga. Síddin á bindinu
þarf að vera þannig að það endi
akkúrat á beltissylgjunni. Það
má ekki vera yfir henni þegar
maður stendur uppréttur og ekki
undir henni heldur. Annað sem
er gott að hafa í huga er að nota
ekki mynstrað bindi við marg­
lita skyrtu. Mynstruð bindi geta
hreinlega virst loga í sjónvarps­
útsendingu,“ minnir hann á. – kbg
Kennslumyndband af Páli þar
sem hann sýnir réttu handtökin er
að finna á www.frettabladid.is.
5 . O K T Ó B E R 2 0 1 9 L A U G A R D A G U R20 H E L G I N ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð
HELGIN
0
5
-1
0
-2
0
1
9

0
5
:1
1
F
B
1
0
4
s
_
P
0
8
5
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
0
4
s
_
P
0
7
6
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
0
4
s
_
P
0
2
0
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
0
4
s
_
P
0
2
9
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
ti
o
n
P
la
te
r
e
m
a
k
e
:
2
3
F
3
-4
9
B
0
2
3
F
3
-4
8
7
4
2
3
F
3
-4
7
3
8
2
3
F
3
-4
5
F
C
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
4
B

F
B
1
0
4
s
_
4
_
1
0
_
2
0
1
9
C
M
Y
K