Vinnumarkaður - 01.09.1996, Page 22

20
Greinargerð um aðferðir og hugtök
einstaklingar voru gjarnan flokkaðir með ólaunuðu
skylduliði, einkum ef þeir litu svo á að rekstur þeirra væri
sameiginlegt verkefni fjölskyldunnar. Frá nóvember 1994
var orðalagi valkostsins breytt þannig: “Vinnur við fyrirtæki
fjölskyldunnar án launa”. Auk þess var spyrlum gefnar
sérstakar leiðbeiningar um hvemig greina ætti milli sjálfstætt
starfandi og ólaunaðs skylduliðs. Þessi breyting hafði það í
för með sér að ólaunuðu skylduliði “fækkaði” úr u.þ.b. 2,6%
í u.þ.b. 1,1% af öllum starfandi.
Eftir sem áður má draga réttmæti flokkunarinnar í efa.
Vafasamt er t.d. að flokka hjón sem standa saman að
atvinnurekstri þannig að annað teljist vera sjálfstætt starfandi
en hitt ólaunað skyldulið. Ennfremur er rétt að benda á að
við flokkun í sjálfstætt starfandi er eingöngu farið eftir
skilningi svarenda á því hver staða þeirra er. Einkum kemur
þetta fram í því að eigendur einkahlutafélaga eða minni
hlutafélaga sem eiga allt hlutaféð eða bróðurpart þess telja
sig vera sjálfstætt starfandi, þótt formlega séu þeir ráðnir
hjá fyrirtæki sínu.
Tíðni kannana og ársmeðaltöl. Vinnumarkaðskannanir
Hagstofunnar eru aðeins gerðar tvisvar á ári. Það getur leitt
til ónákvæmni við mat á stærðum sem eru bundnar
árstíðasveiflum. Mat á meðalatvinnuleysi á ári er dæmi um
slíka stærð þar sem atvinnuleysi einnar viku í apríl og einnar
viku í nóvember er notað til að meta meðalfjölda
atvinnulausra allt árið. Ef sveiflur í skráðu atvinnuleysi
undanfarinna tuttugu ára eru skoðaðar virðist þó sem
meðaltal mánaðanna apríl og nóvember gefi allgóða mynd
af meðalatvinnuleysi hvers árs (sjá mynd 2.1). A þessu
tuttugu ára tímabili var munurinn á meðaltali þessara mánaða
og meðaltali alls ársins mest 316 einstaklingar. Yfirleitt var
meðalatvinnuleysi í apríl og nóvember nokkru lægra en
ársmeðaltalið, einkum fram til ársins 1988. Eftir 1988 hefur
meðalfrávik þessara mánaða frá ársmeðaltalinu verið innan
við 1 %. Það er því ekki tilefni til að ætla annað en að skekkjur
í vinnumarkaðskönnunum Hagstofunnar af þessum sökum
séu ekki meiri en viðunandi sé.
Endurnýjun úrtaksins. Eins og áður hefur komið fram er
fjórðungur úrtaksins endumýjaður í hvert skipti sem könnun
fer fram. Eins og nærri má geta hefur þetta áhrif á
aldursskiptingu úrtaksins. A hverju vori er t.d. enginn eftir í
úrtakinu í aldurshópnum 16 ára. Þeir sem áður voru 16 ára
hafa nú elst um eitt ár. Endurnýjun úrtaksins veldur því að
16 ára aldurshópurinn er aðeins fjórðungur af því sem hann
ætti að vera ef úrtakið væri allt valið í einu. Skekkjan er
helmingi minni fyrir 17 ára aldurshópinn og hverfur frá og
með 18. aldursárinu. Þetta getur leitt til ofmats á fjölda fólks
á vinnumarkaði þar sem lítil atvinnuþátttaka tveggja yngstu
aldurshópanna ætti að öllu jöfnu að hafa áhrif til lækkunar á
mati á atvinnuþátttöku heildarinnar. Við þessu hefur verið
brugðist með því að taka sérstakt tillit til 16 og 17 ára fólks
þegar úrtakið er vegið. Eins og getið var hér að framan var
úrtökurammanum breytt í nóvember 1994 til að þessir tveir
aldurshópar skili sér hlutfallslega rétt í úrtakið.
2.1.4 Hugtök
Aðaliðja. I skýrslunni eru þrjár töflur þar sem talnaefnið er
flokkað eftir aðaliðju svarenda (töflur 6.58-6.61). Við þá
flokkun eru notaðar aðrar skilgreiningar á vinnuafli, starfandi
fólki og atvinnulausum en í öðrum töflum. Aðaliðja er
skilgreind þannig að í vinnuafli teljast aðeins þeir sem vinna
að jafnaði 12 klst. eða meira á viku eða eru atvinnulausir
skv. skilgreiningu ILO. Námsmenn sem aðeins eru að leita
sér að hlutavinnu eru þó ekki flokkaðir með atvinnulausum.
Að öðru leyti eru svarendur flokkaðir í samræmi við þá stöðu
sem þeir telja sig hafa.
Aldur. Við birtingu gagna eftir aldri svarenda er miðað
Mynd 2.1 Frávik meðalatvinnuleysis í aprfl og nóvember frá ársmeðaltali hvers árs 1975-1995
Figure 2.1 Deviation of April/November average unemployment rates from annual unemployment rates 1975-1995
35,0
25,0
15,0
5,0
-5,0
-15,0
-25,0
-35,0
_3
sc