Fréttablaðið - 06.11.2019, Blaðsíða 26

Haldist skilyrði
fyrir frekari vaxta-
lækkunum þurfa lands-
menn þó jafnframt að hafa
það hugfast að engin er rós
án þyrna.
Þó vextir á Íslandi fari nú lækk-andi, og séu í sögulegu lág-marki, eru þeir ekki jafn lágir
og erlendis. Bandaríska seðlabank-
anum tókst rétt svo að hífa vexti upp
í 2,5% í byrjun árs áður en bankinn
hóf vaxtalækkunarferli á ný í sumar.
Í síðustu þremur kreppum lækkaði
Seðlabanki Bandaríkjanna vexti um
5%, en í þetta skiptið er svigrúmið
helmingi minna. Enda var hætt við
vaxtalækkun í síðustu viku, af ótta
við að spila út svigrúminu ef efna-
hagsástandið skyldi versna verulega
á komandi ári. Þá hafa stýrivextir í
Evrópu verið neikvæðir frá því í júní
2014. Evrópski seðlabankinn leitar
á ný leiða til að lækka markaðsvexti
enn frekar með markaðsaðgerðum
í formi verðbréfakaupa, svokallaðri
magnbundinni íhlutun (e. quan-
titative easing). Neikvæðu vextirnir
hafa smitast út í kerfið, eins og ætl-
unin var. Evrópskir bankar rukka
nú eigendur stórra innistæðna fyrir
að leggja peningana inn á bankabók.
Þýska ríkið fjármagnaði sig til 10 ára
fyrr í haust á neikvæðum vöxtum,
sem þýðir að fjárfestar fá minna
til baka en þeir upphaflega lánuðu
ríkinu.
Íslenskir lántakendur kunna að
horfa öfundaraugum á þessa stöðu.
En það er önnur hlið á peningnum.
Þó tilhneigingin sé að skipta lands-
mönnum upp í tvo hópa, þá sem eiga
fjármagn og þá sem fá fjármagn að
láni, er það einföldun. Við leggjum
öll fyrir að minnsta kosti 15,5% af
tekjum okkar fyrir skatt í lífeyrissjóð
til ávöxtunar. Stærsti hluti útborgaðs
lífeyris kemur til vegna ávöxtunar
sem er skattfrjáls. Vaxtavextir leika
hér lykilhlutverk, en með því að
taka ekki út vaxtatekjur fær fjár-
festir ekki aðeins vexti greidda á
fjármagnið sem lagt er inn í sjóðinn,
heldur einnig á vaxtatekjurnar. Ef
ávöxtunin er 8% verða 100 þúsund
krónur að 260 þúsund á tuttugu
árum ef vaxtatekjur eru teknar út, en
að 466 þúsund krónum ef vaxtatekj-
ur sitja óhreyfðar. Skyldusparnaður
í lífeyrissjóð er því mikil fjárfesting
og skiptir ávöxtunin þar lykilmáli.
En vaxtavextir falla um sjálfa
sig ef vextir verða neikvæðir, bæði
nafnvextir og raunvextir, því minna
verðmæti situr eftir en lagt var inn.
Lífeyrissjóðir í Evrópu, og Japan þar
sem vextir hafa verið lágir í langan
tíma, standa nú frammi fyrir tví-
þættum vanda; hækkandi lífaldur
krefst enn betri ávöxtunar til að
standa straum af lífeyrisgreiðslum
til lengri tíma en ella, á sama tíma
og erfiðara reynist að finna ávöxtun.
Í Japan hafa fjárfestingar utan hins
hefðbundna skulda- og hlutabréfa-
markaðar aukist hratt, eignir sem
eru ekki auðseljanlegar en veita von
um jákvæða ávöxtun. Að jafnaði er
gerð krafa til lífeyrissjóða að fjár-
festa í öruggum eignum sem bjóða
upp á stöðugt greiðsluflæði, en vandi
skapast þegar öruggu eignirnar á
markaðnum bjóða litla sem enga,
eða jafnvel neikvæða, ávöxtun. Þó
lækkandi vextir hafi hækkað verð á
eldri skuldabréfum, og margir fjár-
festar notið góðs af því, þá bjóða
nýjar útgáfur í núverandi vaxtaum-
hverfi upp á litla ávöxtun. Lífeyris-
sjóðir horfa til framtíðarávöxtunar
til að mæta skuldbindingum langt
fram í tímann, ekki aðeins stöð-
unnar í dag.
Á síðustu árum hefur aukin
áhersla verið á að auka erlendan
sparnað Íslendinga í gegnum fjár-
festingar lífeyrissjóðanna. Hátt í
hundrað milljarðar króna af líf-
eyrissfé leita nú út úr landinu í betri
eignadreifingu árlega. Sjóðirnir
okkar mæta nýjum veruleika lág-
vaxtastefnunnar erlendis þar sem
erfiðara gæti reynst að læsa inn
örugga og góða ávöxtun næstu árin.
Viðhorf okkar Íslendinga til vaxta
hefur ef til vill ráðist af þeirri sögu-
legu staðreynd að við höfum verið
skuldaraþjóð. Erlendar skuldir voru
meiri en eignir, enda eina leiðin
til að fjármagna þann viðvarandi
viðskiptahalla sem var við lýði frá
seinni heimsstyrjöld fram til 2009.
Staðan er nú önnur því hrein erlend
staða landsins, eða eignir umfram
skuldir, hefur aldrei verið betri. Nú
lánum við umheiminum, og ef fram
heldur sem horfir, á lágum vöxtum.
Snertipunktar finnast þannig við
þetta einstaka lágvaxtaástand,
án þess að íslenskir vextir séu til
umræðu.
Hin hliðin á peningnum
Kristrún
Frostadóttir
aðalhagfræð-
ingur Kviku
Kínversk stjórnvöld leggja meiri áherslu á innflutningSkotsilfur
Ásta Fjeldsted
framkvæmda-
stjóri Viðskipta-
ráðs Íslands
Ef það heldur ekki, verðlagið, vextirnir og búvöruverðið, ríkisstjórnin, verkalýðsfélög-
in. Ef einhver hópur fer að vaða uppi
í hækkunum fyrir ofan almennt
verkafólk, þá er þetta búið. Menn
þurfa að átta sig á því að þetta verð-
ur að byggjast á gagnkvæmu jafn-
ræði á milli hópa. Það þýðir ekki að
keyra áfram, einhverjir sérhópar
upp yfir aðra því þá er þetta hrunið
og það hrynur yfir þá hina sömu,“
sagði Guðmundur Jaki Guðmunds-
son eftir að skrifað hafði verið undir
hina svokölluðu þjóðarsáttarsamn-
inga árið 1990.
Þá líkt og nú var efnahagslegur
stöðugleiki undir því kominn að
línan sem dregin var í kjarasamn-
ingum héldi enda stöðugleiki á
vinnumarkaði undirstaða verð-
stöðugleika og þar með lágs vaxta-
stigs.
Á Íslandi hafa vextir aldrei verið
lægri. Færa má rök fyrir því að í
fyrsta sinn á tímum nútíma hag-
stjórnar megi tala um Ísland sem
lágvaxtaland. Það verður umfjöll-
unarefni árlegs Peningamála-
fundar Viðskiptaráðs sem fram fer
á morgun. Lágum vöxtum ber að
fagna en hvort tveggja heimilin og
viðskiptalífið hafa lengi beðið um
og beðið eftir lækkun vaxta.
Haldist skilyrði fyrir frekari
vaxtalækkunum þurfa landsmenn
þó jafnframt að hafa það hugfast að
engin er rós án þyrna. Lágt vaxta-
stig kemur fram í lægri kostnaði
einstaklinga og fyrirtækja en hin
hliðin á peningnum er sú að það
felur í sér lægri ávöxtun sparnaðar.
Slíkt getur til að mynda haft víð-
tæk áhrif á lífeyrissjóði landsins og
skapað hvata fyrir sjóðina til þess
að sækja í áhættumeiri eignir.
Yfirskrift Peningamálafundar-
ins er töluvert breytt frá því í fyrra
þegar við hjá Viðskiptaráði veltum
því upp hvort við yrðum hávaxta-
land að eilífu. Lágir vextir geta þó
verið skammgóður vermir ef illa
fer í samningum hins opinbera við
starfsmenn sína. Missi samningsað-
ilar sjónar á stóra samhengi efna-
hagsmálanna er hætt við að Seðla-
bankinn neyðist til þess að hækka
vexti á ný sem aftur grefur undan
Lífskjarasamningunum og getur
leitt til enn frekari vaxtahækkana.
Það er því mikið undir og verður
fróðlegt að heyra sjónarhorn nýs
seðlabankastjóra á þau úrlausnar-
efni í hagstjórn sem standa fyrir
dyrum um þessar mundir.
Ótroðnar lágvaxtaslóðir 
Viðhorf okkar
Íslendinga til vaxta
hefur ef til vill ráðist af
þeirri sögulegu staðreynd að
við höfum verið skuldara-
þjóð
Xi Jinping, forseti Kína, ávarpar fjölmiðla á alþjóðlegri innf lutningsráðstefnu í Sjanghæ en kínversk stjórnvöld munu að hans sögn framvegis
leggja meiri áherslu á innf lutning en áður. Ríkisstjórn Donalds Trump Bandaríkjaforseta stendur nú frammi fyrir ákvörðun um að afnema suma
tolla á kínverskan innf lutning til þess að liðka fyrir samningaviðræðum milli stórveldanna. QILAI SHEN/BLOOMBERG VIA GETTY IMAGES
Slæm skilyrði
Samkeppniseftir-
litið undir stjórn
Páls Gunnars
Pálssonar
setti ströng
skilyrði við
því að samruni
Haga og Olís næði
fram að ganga. Högum var til að
mynda gert að selja þrjár Bónus-
verslanir og enduðu þær í höndum
Sigurðar Pálma Sigurbjörnssonar
sem opnaði nýjar verslanir undir
vörumerkinu Super1. Nú er búið að
loka tveimur af þremur verslunum
Super1 og óhjákvæmilega vekur
það upp spurningar um hvort
ströng skilyrði hafi verið til þess
fallin að auka samkeppni á svæð-
unum. Eða hvort afleiðingarnar
séu í raun þær að neytendur séu
verr settir vegna framgöngu Sam-
keppniseftirlitsins í þessu máli.
Meira pláss
Ólíklegt er að sam-
eining Seðlabanka
Íslands og Fjár-
málaeftirlitsins,
sem leidd verður
af Ásgeiri Jóns-
syni seðlabanka-
stjóra, verði fyrir-
mynd þegar kemur að hagræðingu
í ríkisrekstrinum. Forsætisráðherra
hefur áður sagt að ekki sé stefnt að
fækkun starfsmanna hjá samein-
aðri stofnun. Nú vill Seðlabankinn
hækka Svörtuloft um tvær hæðir í
ljósi þess að starfsmönnum mun
fjölga um 40 prósent. Húsnæðið
er fyrir með 13 þúsunda fermetra
gólfflöt og starfsmenn sameinaðr-
ar stofnunar verða um 300 talsins.
Það gerir 43 fermetra á mann og þá
er ótalinn allur fermetrafjöldinn
sem bætist við þegar húsið verður
hækkað. Leitun er að plássfrekari
stofnun.
Á leið til Fossa
Þórunn Ólafsdóttir,
sem hefur starfað
sem lögmaður á
lögmannsstof-
unni SKR, hefur
verið ráðin yfir-
lögfræðingur Fossa
markaða. Hún kemur í
stað Birnu Hlínar Káradóttur, sem
sagði upp störfum hjá verðbréfa-
fyrirtækinu í haust til að taka við
starfi yfirlögfræðings Arion banka í
kjölfar skipulagsbreytinga. Þórunn
hefur meistarapróf í lögum frá Há-
skólanum í Reykjavík og málflutn-
ingsréttindi fyrir héraðsdómi.
6 . N Ó V E M B E R 2 0 1 9 M I Ð V I K U D A G U R10 MARKAÐURINN
0
6
-1
1
-2
0
1
9
0
5
:1
9
F
B
0
4
0
s
_
P
0
2
6
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
4
0
s
_
P
0
2
3
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
4
0
s
_
P
0
1
5
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
4
0
s
_
P
0
1
8
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
tio
n
P
la
te
re
m
a
k
e
: 2
4
2
8
-E
1
C
4
2
4
2
8
-E
0
8
8
2
4
2
8
-D
F
4
C
2
4
2
8
-D
E
1
0
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
6
A

F
B
0
4
0
s
_
5
_
1
1
_
2
0
1
9
C
M
Y
K