Fréttablaðið - 09.11.2019, Síða 16

Gunnar
ÚTGÁFUFÉLAG: Torg ehf. STJÓRNARFORMAÐUR: Helgi Magnússon FORSTJÓRI OG ÚTGEFANDI: Jóhanna Helga Viðarsdóttir RITSTJÓRAR: Davíð Stefánsson david@frettabladid.is, Jón Þórisson jon@frettabladid.is,
MARKAÐURINN: Hörður Ægisson hordur@frettabladid.is FRÉTTABLAÐIÐ.IS: Sunna Karen Sigurþórsdóttir sunnak@frettabladid.is.
Fréttablaðið kemur út í 80.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslun um á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum
án endurgjalds. ISSN 1670-3871 FRÉTTABLAÐIÐ Kalkofnsvegur 2, 101 Reykjavík Sími: 550 5000, ritstjorn@frettabladid.is HELGARBLAÐ: Kristjana Björg Guðbrandsdóttir kristjanabjorg@frettabladid.is MENNING: Kolbrún Bergþórsdóttir kolbrunb@frettabladid.is
LJÓSMYNDIR: Anton Brink anton@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Sæmundur Freyr Árnason sfa@frettabladid.is
Mín skoðun Sif Sigmarsdóttir

Þrjátíu ára
sögu hins
illræmda
múrs lauk
þegar
harðstjórn-
in lyppaðist
niður,
þrotin að
kröftum, en
fólkið reif
niður,
nánast með
berum
höndunum,
þessa
táknmynd
illskunnar.
Davíð
Stefánsson
david@frettabladid.is
Sem barn þoldi ég ekki soðinn fisk stappaðan í kartöflur. Í minningunni var rétturinn á borðum að minnsta kosti þrisvar í viku á uppeldisárum
mínum. En fjarlægðin gerir fjöllin blá. Í dag grípur mig
reglulega fortíðarþrá og djúpstæð löngun í stappaðan
fisk. Ég kaupi stundum íslenskan þorsk hér í London
þar sem ég bý. Mér dytti þó aldrei í hug að stappa hann
út í óbreyttar kartöflur. Hvers vegna ekki? Kílóverðið
á íslenskum þorski í stórmarkaðnum sem ég versla í
er rúm 23 pund, eða 3.700 krónur. Til samanburðar
er kílóverðið á kjúklingnum sem ég kaupi undir sama
vörumerki 800 krónur. Í Bretlandi er verð á íslenskum
þorski svipað og á góðri nautasteik. Slíkan munaðar-
varning stappar maður einfaldlega ekki út í kartöflur.
Í vikunni var kynnt til sögunnar við mikinn
fögnuð nýtt íslenskt lággjaldaflugfélag, Play.
Atvinnugreinar koma og fara. Bankabólan sprakk.
Túristavertíðin stendur nú sem hæst. Einn er þó sá
atvinnuvegur sem er eins og rauður þráður gegnum
atvinnusögu Íslendinga.
Um aldamótin 1900 birtust við strendur Íslands
risastór erlend skip úr stáli sem voru knúin áfram af
gufuafli. Þetta voru mikil ferlíki í samanburði við litlu
árabátana sem Íslendingar notuðust við. Um var að
ræða breska togara. Þeir ruddust inn á fiskimiðin með
botnvörpur sem hreinsuðu upp fisk eins og ryksugur
eftir að hafa gert út af við þorskstofninn við eigin
strendur. Ágangur þessara erlendu togskipa var svo
mikill að menn höfðu á orði að ástandið væri á við að
togararnir toguðu upp í kálgörðum bænda. Margir
óttuðust að þessi stórvirku veiðarfæri myndu gera út
af við fiskistofna við landið.
Árið 1905 eignuðust Íslendingar sinn fyrsta togara.
Togaraflotinn óx hratt og á fyrstu þremur áratugum
20. aldar fimmfaldaðist fiskafli Íslendinga. Fiskveiðar
voru kraftaverkið sem kippti Íslandi loks út úr hinum
myrku miðöldum inn í nútímann. Þær voru undir-
staðan að efnahag landsins og nýfengnum auðæfum
þess. Íslendingar voru staðráðnir í að leyfa engum að
ógna helsta lífsviðurværi sínu.
Árið 1901 gerðu Danmörk og Bretland samning um
þriggja mílna landhelgi umhverfis Ísland og Færeyjar.
Bresku togararnir urðu að halda sig fyrir utan það
svæði. En þegar leið á öldina tóku Íslendingar sjálfir
upp á því að stækka landhelgi sína. Bretar urðu brjál-
aðir. Upphófst hin sögufræga barátta um fiskimiðin
kringum Ísland sem hlaut heitið þorskastríðin.
Fordæmalaust góðærisskeið
Enn er sjávarútvegurinn ein mikilvægasta atvinnu-
grein Íslendinga. Eins og undirrituð er óþyrmilega
minnt á í hvert sinn sem hún kaupir í matinn fer
heimsmarkaðsverð á þorski stöðugt hækkandi og
eftirspurnin eykst. Það hljóta að teljast góð tíðindi
fyrir íslenskan almenning. Eða hvað?
Í nýlegri úttekt á Kjarnanum fjallar ritstjórinn
Þórður Snær Júlíusson um arðsemi sjávarútvegsins
sem hefur átt „fordæmalaust góðærisskeið síðastliðinn
áratug“. Í greininni kemur fram að frá árinu 2010 hafi
íslensk sjávarútvegsfyrirtæki greitt eigendum sínum
92,5 milljarða króna í arð og hagur fyrirtækjanna hafi
vænkast um 447,5 milljarða króna frá árinu 2008 til
loka síðasta árs. Almenningur hefur þó ekki notið góðs
af velgengni greinarinnar að sama marki.
Frá árinu 2011 og út síðasta ár greiddi sjávarút-
vegurinn 63,3 milljarða króna í veiðigjöld. Þórði Snæ
reiknast til að hagur sjávarútvegsfyrirtækja landsins á
umræddu tímabili hafi aukist um sjö sinnum þá upp-
hæð sem greidd hefur verið í veiðigjöld fyrir afnot af
auðlindinni, sameign íslensku þjóðarinnar.
Fiskveiðar eru undirstaða efnahags landsins –
arðurinn gæti verið styrk undirstaða velferðar þjóðar-
innar. Íslendingar ættu að berjast af jafnmikilli stað-
festu fyrir eðlilegri hlutdeild í hagnaði sjávarútvegsins
og þeir börðust gegn Bretum fyrir útvíkkun landhelg-
innar. Má vera að kominn sé tími á nýtt þorskastríð?
Baráttan um fiskimiðin
Á frettabladid.is
finnur þú Fréttablaðið í
dag og safn eldri blaða.
Lestu Fréttablaðið
þegar þér hentar á
frettabladid.is
Á þessum degi, 9. nóvember, fyrir þrjátíu árum, féll Berlínarmúrinn. „Varnarveggur gegn fasisma“ sem reistur var árið 1961, fangelsaði þegna hinnar sósíalísku paradísar sem annars hefðu lagt á flótta undan kúguninni.
Í sama tilgangi hafði sæluríkið komið upp meira en
milljón jarðsprengjum á landamærunum í vestri ásamt
öðrum vígvélum. Þúsundir grimmra árásarhunda áttu
einnig að varna mönnum frelsis.
Margir reyndu, svo slæmt var ástandið. Sumum tókst
það, en á annað hundrað féllu við flóttatilraunir.
Berlínarmúrinn var tákngervingur kalda stríðsins,
stjórnkerfis mannvonsku og lygi. Hann var ímynd þjóð-
skipulags þar sem tjáningar-, funda- og ferðafrelsi var
fótum troðið. Hann var teikn hagkerfis stöðnunar og
heimskulegrar oftrúar á getu ríkisskipulags alls mann-
lífs.
Fjölskyldur, vinir og nágrannar í Austur- og Vestur-
Berlín voru aðskildir í 28 ár. Í Þýska alþýðulýðveldinu
voru þegnarnir undir stöðugu eftirliti leynilögreglunnar
Stasi. Fólk var neytt til uppljóstrana og eftirlits hvert
með öðru. Börn voru jafnvel hvött til að segja til foreldra
sinna.
Stjórn- og valdakerfi kommúnista í Mið- og Austur-
Evrópu var þó komið að fótum fram og það splundrað-
ist. Ófrelsið og stöðnunin varð ljós. Ekki yrði aftur snúið.
Þessi ríki voru efnahagslega komin í þrot. Hagvöxtur
þeirra fjaraði út. Efnahagskerfið, sem batt atvinnu-
greinar á klafa ríkisreksturs og ofskipulags, virkaði ekki
til lengdar. Afleiðingin var stöðnun á flestum sviðum.
Samanburður á miðstýringu austursins og viðskipta-
frelsi vestursins fyrir lífskjör almennings varð æ skýrari.
Frjálsir menn skapa og framleiða meira.
Ríkisstjórnir hinna sósíalísku ríkja, sem sátu í skjóli
Ráðstjórnarríkjanna, tóku að hrynja hver á fætur ann-
arri. Hrun Berlínarmúrsins varð sögulegur punktur í
þeirri þróun.
Við tók sameining Þýskalands sem var og verður
flókið viðfangsefni næstu áratuga. Enn er austurhlutinn
talsvert frábrugðinn. Sameinað Þýskaland telst vart full-
komið en fáum dylst að lífskjör almennings eru betri.
Þeir eru til sem telja sameiningu ríkjanna mistök. Líkt
og í Sovétríkjunum sakna sumir öryggis og stöðugleika
einræðisins. Þrátt fyrir njósnir um eigin þegna voru leik-
skólapláss. Þrátt fyrir miklar ferðatakmarkanir og vöru-
skort var atvinna flestra tryggð, að minnsta kosti í orði.
Þrjátíu ára sögu hins illræmda múrs lauk þegar harð-
stjórnin lyppaðist niður, þrotin að kröftum, en fólkið
reif niður, nánast með berum höndum, þessa táknmynd
illskunnar.
Þessa skal minnst. Frelsi og borgaraleg réttindi eru
ekki sjálfgefin. Þau kalla á þjóðskipulag sem þarf sífellt
að verja.
Táknmynd
illskunnar
9 . N Ó V E M B E R 2 0 1 9 L A U G A R D A G U R16 S K O Ð U N ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð
SKOÐUN
0
9
-1
1
-2
0
1
9

0
4
:5
9
F
B
1
0
4
s
_
P
1
0
4
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
0
4
s
_
P
0
8
9
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
0
4
s
_
P
0
0
1
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
0
4
s
_
P
0
1
6
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
ti
o
n
P
la
te
r
e
m
a
k
e
:
2
4
3
2
-E
9
4
4
2
4
3
2
-E
8
0
8
2
4
3
2
-E
6
C
C
2
4
3
2
-E
5
9
0
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
1
A

F
B
1
0
4
s
_
8
_
1
1
_
2
0
1
9
C
M
Y
K