Fréttablaðið - 21.11.2019, Qupperneq 14

Þegar maður er ungur að aldri, þá gildir einu af hvoru kyninu, er forvitnin ein af
driffjöðrunum við að rannsaka
heiminn. Það er gaman að fylgjast
með börnum vaxa úr grasi, sjá
þau læra með tímanum hvernig
umhverfi þeirra virkar, hvaða
hættur eru til staðar og hvernig
beri að varast þær. Við sem eldri
erum og höfum þegar gengið þessa
vegferð vitum að nauðsynlegt er
að hafa „vit“ fyrir þeim yngri og
passa að þau fari sér ekki að voða.
Þetta á við um flesta hluti í
umhverfi okkar. Margir þeirra
eru áhugaverðir sökum litar,
hljóðs eða hreyfingar og
hver kannast ekki við
barnið sem fer að snerta
sjónvarpsskjáinn sem
sameinar alla þessa þrjá
hluti í einum. Líklega er
það þess vegna sem það er
jafn góð barnapía og raun ber
vitni og er örugglega ofnotað í
þeim tilgangi víðast hvar. Að sama
skapi eru spjaldtölvur í dag með
snertiskjái og hafa þannig tekið
forystuna í barnapíuhlutverkinu
á mörgum heimilum með þeirri
vídd sem þær bjóða upp á við að
fanga huga barna okkar.
Allt er þetta eðlilegt út frá því
sem börn veita athygli, en sem
betur fer eru þau ekki stöðugt í
slíkum tækjum og leita því á vit
ævintýranna. Fikt og ýmist brölt,
mestmegnis sakleysislegt, en í
sumum tilvikum lífshættulegt.
Það á sérstaklega við um lyf sem
þau geta fundið víða á heimilum
fólks, fæðubótarefni og vítamín
sem líta út eins og sælgæti er klár-
lega mjög spennandi fyrir litla
einstaklinga að gleypa, því af eðlis-
ávísun nota börn munninn til að
átta sig á umhverfi sínu.
Við sjáum það reglubundið
hérlendis að börn hafa komist í
tæri við þessi efni og geta þau þá
þurft á bráðri aðstoð að halda.
Nokkrar ráðleggingar eru afar
einfaldar en geysilega öflugar sem
forvörn, líkt og að geyma lyf og
bætiefni þar sem börn komast ekki
að þeim. Jafnvel þó það séu engin
börn á heimilinu dagsdaglega.
Læstar hirslur, háir skápar, ekki
í veskjum og þannig mætti lengi
telja. Það er býsna langt og flókið
mál að telja upp allt það sem getur
valdið skaða og hvernig, en gott er
að muna það að skammtastærðir
eru háðar líkamsþunga í f lestum
ef ekki öllum tilvikum. Það er því
augljóst að eitthvað sem er ætlað
fullorðnum sem er 10-20 sinnum
þyngri en barn getur ekki verið
hollt, hið sama á við um bætiefni
og vítamín. Göngum því varlega
um þessi efni og komum sameigin-
lega í veg fyrir að þau valdi skaða
hjá óvitanum.
Að þessu sögðu má ekki gleyma
þeirri staðreynd að börn eldast
og verða að unglingum og þrátt
fyrir að maður skyldi ætla að
þau þekktu hætturnar eiga sér
samt stað lyfjaeitranir hjá þeim.
Ástæðan er kaldranaleg og sorgleg,
en þekkt er að vísvitandi inntaka
til sjálfsskaða á sér stað í þessum
aldurshópi. Við sjáum það á
Íslandi sem annars staðar að áföll,
vanlíðan, einelti og ýmsar aðrar
ástæður, jafnvel ástarsorg, leiða
til þess hörmulega gjörnings að
ungur maður eða kona reynir að
svipta sig lífi með lyfjum. Nauð-
synlegt er að sporna við því að
slíkt geti gerst með upplýstri og
opinni umræðu, styðja og aðstoða
þá sem líður illa og beina þeim í
réttan farveg. Hér gildir þó ekki
síst sama reglan og hjá óvitunum
að lyf eru hættuleg, þau eru ætluð
ákveðnum einstaklingi og engum
öðrum. Sá hinn sami ber ábyrgð
á öryggi sínu og þeirra sem í
kringum hann eru.
Börn og hættur heimilisins
Teitur Guðmundsson
læknir
Höfum eldmóð fyrir réttindum barna
Sigríður Heiða Bragadóttir er
skólastjóri Laugarnesskóla sem
er réttindaskóli UNICEF.
Hvað þýðir það að vera rétt-
indaskóli og hvað hefur það að
segja fyrir skólann?
„Eitt af skilyrðunum fyrir því
að vera réttindaskóli er að hafa
eldmóð fyrir réttindum barna.
Við höfum þennan eldmóð,“
segir Sigríður Heiða og bætir við
að það sé lögð áhersla á að börn
viti hvaða rétt þau hafa.
„Við segjum þeim að þau
fæðast með þessi réttindi og
þau eiga þessi réttindi; það getur
enginn tekið þau af þeim. Við
kennum þeim um þau réttindi
sem þau eiga. Um leið og þau vita
það, vita þau að öll önnur börn
hafa sömu réttindi og þau sjálf,“
segir hún.
Hlustað á rödd nemenda
„Þetta snýst ekki bara um að
börnin þekki réttindi sín heldur
líka að starfsfólk skólans viti
hvaða rétt þau hafa,“ segir Sig-
ríður Heiða og vísar til Barnasátt-
málans.
„Eins og 12. greinin; að hafa
rétt til að tjá sig og hafa skoðun
á hlutunum er mikilvægt fyrir
okkur sem skólasamfélag. Að þau
viti það sjálf að þau hafa rétt á að
hafa skoðun á hlutunum og það
sé hlustað á þau,“ segir Sigríður
Heiða.
Mikið er unnið með nemenda-
lýðræði í skólanum eins og til
dæmis í réttindaráði og hug-
myndaráði. „Við erum líka með
umhverfisteymi. Við hlustum
á rödd nemenda á mörgum
stöðum. Þetta hefur líka áhrif á
stefnuna okkar. Við höfum verið
að endurskoða skólastefnuna
með Barnasáttmálann að leiðar-
ljósi,“ segir hún.
Kennt í gegnum ævintýri
Það að vera réttindaskóli skilar
sér því inn í allt starfið og eru
réttindin tekin inn í aðra kennslu.
„Þetta er kennt samhliða öðru
eins og til dæmis í gegnum
bókmenntir og ævintýri. Það er
aldeilis verið að brjóta á Ösku-
busku,“ segir hún.
Skilar þetta sér út fyrir skólann?
„Við vitum að það er verið að
brjóta á réttindum barna og ég
segi það að þegar þau eru með-
vituð um hvað rétt þau hafa þá
er það von mín og trú að þau stígi
fram og segi frá ef það er verið að
brjóta á rétti þeirra. Þau viti það
að þetta er ekki rétt og láti vita
þegar verið er að brjóta á rétti
þeirra,“ segir Sigríður Heiða en
henni finnst þetta vera mikil-
vægur þáttur.
„Þau eiga rétt á að vera örugg
og njóta verndunar og við vitum
að það er ekki alls staðar svo-
leiðis. Það eru börn sem halda
það að það sé hægt að taka af
þeim réttindi ef þau gera eitt-
hvað sem þau eiga ekki að vera
að gera,“ segir hún.
„Þú verður að vera með vissu
um þetta. Um leið og þú veist að
þú ert með þessi réttindi veistu
að aðrir í kringum þig eru líka
með sömu réttindi. Þegar við
tölum um eitthvað sem mætti
betur fara á skólalóðinni, þá
notum við þessa orðræðu. Við
eigum rétt á því að vera örugg.“
Frumkvæði frá nemendum
„Þau eru svo hugmyndarík og frjó
og réttsýn. Það er svo gaman að
vinna með þeim eins og í rétt-
indaráðinu og eins þegar ég fer á
fund með hugmyndaráðinu. Mér
finnst þau hafa þroskast í þessu
samtali og vera meðvitaðri,“
segir Sigríður Heiða og nefnir
sem dæmi að nokkrir nemendur
hafi ákveðið að vera með kjöt-
lausan september. Nemendurnir
fengu því grænmetisfæði í mötu-
neytinu en umhverfisáhrifin
voru þeim efst í huga. Sumir
héldu þessari tilraun áfram.
Elstu börnin eru enn fremur
búin að velta matarsóun fyrir sér
að undanförnu og vigta matinn.
„Þetta er það sem þau vilja og er
að frumkvæði þeirra,“ segir hún.
Sigríður Heiða segir að ein
stúka í 6. bekk hafi bent á að
þegar þú bendir á aðra séu þrír
puttar sem bendi á þig. Skila-
boðin í því eru að það er í lagi að
benda á aðra en það verður líka
að hugsa um hvað maður sjálfur
getur gert.
Er ekki ákveðinn kraftur í því
þegar frumkvæðið kemur frá
nemendunum sjálfum?
„Þegar við tölum við þau,
nálgast þau hlutina á annan hátt
en við. Við erum föst í kassa en
þau eru það ekki,“ segir Sigríður
Heiða um muninn sem geti verið
á börnum og fullorðnum.
„Að vera réttindaskóli er
gríðarlega mikilvægt og það
er mín trú að það skili sér í öllu
starfi hjá okkur.“
Það er mjög mikil-
vægt að við erum
jöfn en ekki eins.
Lára Rún
Eggertsdóttir
Það er auðveldara
að tjá sig þegar þú
ert búinn að heyra meira um
Barnasáttmálann.
Jón Illugi
Benediktsson
Sigríður Heiða
Bragadóttir.
Áhrif Sjónarmið barnanna eru tekin alvarlega og hafa áhrif á stefnu-mótun þar sem við á.
En á endanum mun þetta örugg-
lega gerast. Ef við hættum þessu
ekki,“ segir Hlynur sem hefur enn
áhyggjur af þessum málum.
„Ég held mikið upp á Umhverf-
ishetjuna, hún kom einu sinni í
skólann til okkar,“ segir Hlynur
en krakkarnir plokkuðu með
henni.
„Við hendum plasti,
f isk a r nir borða
plastið, við borð-
u m f i sk a n a ,“
seg ir K r ist ín
en henni líst
ekki vel á þessa
hringrás.
Þarf ekki að
stoppa þetta?
„Ef við viljum
að það sé friður á
jörðinni eigum við
ekki að vera að berja
krakka. Ekki lemja aðra
þangað til þeir eru sammála,“ segir
Kristín.
Allir fá að tjá sig
Ráðin í skólanum eru mikilvæg svo
raddir nemenda fái að heyrast.
Hlynur segir að hann hafi viljað
vera í réttindaráði svo hann „geti
hjálpað skólanum og líka til að fá
köku“.
Laugarnesskóli hefur haldið
nemendaþing og finnst Jóni það
mikilvægt „svo allar raddir fái að
heyrast“.
Þeim finnst ekki lýðræðislegt
að einn ráði öllu. „Laugarnesskóli
hugsar mikið um að allir fái að tjá
sig,“ segir Lára.
Jón segir að hugmyndaráðið sé
sniðugt og það sé eitt hugmynda-
ráðsblað í hverjum bekk sem krakk-
arnir geti skrifað hugmyndir sínar
á.
„Eins og vítateig á gervigrasið,“
segir Lára en sú hugmynd kom frá
krökkum.
Hvað skiptir ykkur máli í skóla-
starfinu?
„Frímínútur, matur,“ segir Krist-
ín.
„Mér finnst skipta máli að við
fáum hollan mat og að við megum
stundum vera inni í frímínútum
þegar það er vont veður,“ segir
Hlynur.
„Námið og að læra að vinna með
öðrum,“ segir Jón.
„Mér finnst mikilvægt að við
erum að fá bestu lestrarstund í
heimi í morgunsöngnum. Að lesa
textann í laginu,“ segir Lára.
„Mér f innst yndislestur vera
besta lestrarstundin,“ segir Hlynur.
Læra af leik
Ef það væri eitthvað eitt sem þið
gætuð breytt í skólanum, hvað væri
það?
„Betri sundkennslu. Kannski er
það bara út af því að ég æfi sund. Ég
klára næstum strax en ég má ekki
fara upp úr,“ segir Kristín.
„Lengri enskukennslu. Svo líka að
hafa bjartara, það er svo drungalegt
eins og í kjallaranum,“ segir Lára.
„Í fullt af verkefnum eins og í
íslensku og stærðfræði er alltaf bara
eitt verkefni. Það væri betra ef það
væri hægt að velja létt eða aðeins
erfiðara,“ segir Jón.
Hlynur vildi óska sér að það
mætti „hoppa ofan í laugina og
fara svo aftur upp úr“, í skólasundi.
„Það er svo gaman að hoppa ofan í
laugina.“
Talið berst í framhaldinu að því
að þau vilja fá f leiri tækifæri til að
leika sér.
„Og líka fá oftar frjálsa
tíma,“ segir Hlynur.
„Eins og þjálfar-
inn minn í f im-
le i k u m , h a n n
lætur okkur gera
mikið og erfitt
en samt leyf ir
hann okkur líka
að leika okkur,“
segir Jón.
„ M a ð u r l æ r i r
stundum svo mikið af
því að leika sér. Maður
lærir af því að hafa frjálsa
tíma. Maður lærir ekki bara af því
að fara í stærðfræði,“ segir Lára og
á lokaorðin: „Mér finnst það vera
skylda að leyfa börnum stundum
að leika sér fyrir utan að fara bara
í frímínútur.“
ÁheyrnBörn njóti áheyrnar og hlustað sé á sjónarmið þeirra.
TILVERAN
2 1 . N Ó V E M B E R 2 0 1 9 F I M M T U D A G U R14 F R É T T I R ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð
2
1
-1
1
-2
0
1
9

0
5
:2
0
F
B
0
4
8
s
_
P
0
3
5
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
4
8
s
_
P
0
2
6
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
4
8
s
_
P
0
1
4
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
4
8
s
_
P
0
2
3
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
ti
o
n
P
la
te
r
e
m
a
k
e
:
2
4
4
9
-2
B
2
4
2
4
4
9
-2
9
E
8
2
4
4
9
-2
8
A
C
2
4
4
9
-2
7
7
0
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
2
B

F
B
0
4
8
s
_
2
0
_
1
1
_
2
0
1
C
M
Y
K