Morgunblaðið - 16.09.2019, Blaðsíða 28

Morgunblaðið/Einar Falur
Á sýningunni Málverk Wilhelms Marstrand frá 1868 af listfræðingnum
Høyen er fyrir miðju á þessum hluta sýningarinnar í Statens Museum.
Rauðasta nóttin Málarinn C.A. Lorentzen sýnir hér ráðvillta borgarbúa á Kóngsins nýjatorgi í Kaupamannahöfn
aðfaranótt 5. september árið 1807, meðan kúlnahríð Breta dynur á borginni sem stendur í björtum logum.
AF MYNDLIST
Einar Falur Ingólfsson
efi@mbl.is
Á fyrri hluta nítjándu aldar færðust
sjálfstæðishræringar í aukana með-
al íslenskra menntamanna sem ým-
ist höfðu numið í höfuðstaðnum
Höfn eða dvöldu þar og störfuðu.
Lítið fór hins vegar fyrir sjónlist-
arpælingum í þeim hópi, þótt fyrstu
Íslendingarnir hefðu vissulega
reynt fyrir sér hvað menntun varð-
ar á því sviði skömmu áður og á
þeim tíma. Sæmundur Magnússon
Hólm hóf nám við Konunglega aka-
demíið árið 1776, um aldarfjórðungi
síðar nam Gunnlaugur Guðbrands-
son Briem höggmyndalist við skól-
ann og 1841 hóf séra Helgi Sigurðs-
son þar nám. Lítið fór þó fyrir
afrekum þessara manna eða ann-
arra Íslendinga á myndlistarvett-
vangi fyrri hluta nítjándu aldar –
undanskilja verður hinn hálf-
íslenska Albert Thorvaldsen (1770-
1844) en hann varð þekktasti mynd-
höggvari sinnar tíðar, sem Dani. Ís-
lendingur spreytti sig hins vegar
ekki við að endurskapa íslenskt
landslag fyrr en á áttunda áratug
þeirrar aldar, þegar Sigurður Guð-
mundsson málari tók sér það fyrir
hendur að mála náttúrueftirmyndir
á leiktjöld. En þá var margbrotin
gullöld herraþjóðarinnar, Dana, í
málaralist þegar liðin og hafði því
lítið mark sett á þá þegna með list-
rænan streng sem þraukuðu hér
norður undir heimskautsbaug. Að
minnsta kosti ef litið er til skilgrein-
inganna að baki hrífandi sýningu
sem nýverið var opnuð í þjóðar-
listasafni Dana, Statens Museum
for Kunst (SMK).
Blómatími eftir borgarbruna
Dansk guldalder nefnist sýningin
og hefur undirtitilinn Verdenskunst
mellem to katastrofer. En þær ham-
farir sem vísað er til, og höfðu gríð-
arleg áhrif jafnt á sálar- sem efna-
hagslíf danskra borgara, voru
annars vegar árás Breta á Kaup-
mannahöfn í september 1807, þegar
stór hluti borgarinnar fuðraði upp,
ekki í fyrsta sinn, og síðan tapið í
stríði við Þjóðverja árið 1864 en við
það varð danski ríkiskassinn í raun
gjaldþrota. En á milli þessara kata-
strófa, sem sýningarstjórarnir kalla
svo, stóð dönsk málaralist í miklum
og glæstum blóma og það má sjá
með eftirminnilegum hætti á þess-
ari sýningu sem gagnrýnendur
danskra miðla hafa keppst við að
lofa og hafa stimplað með sex hjört-
um og jafnmörgum stjörnum.
Sýningin var fyrst sett upp í
Þjóðarlistasafni Svía og fer frá
Kaupmannahöfn til Parísar á næsta
ári. En í SMK hefur henni verið
komið fyrir í tveimur stórum sölum
í eldri byggingu safnsins. Þeir hafa
verið teppalagðir og veggfóðraðir í
anda salóna nítjándu aldar, þar eru
mjúkir sófar og sessur, allrahanda
ítarefni og hugleiðingar um valin
verk á borðum, og í sölunum eru öll-
um stundum listfræðingar sem
segja frá og ræða við gesti. Á sýn-
ingunni eru á þriðja hundrað verka,
flest olíumálverk en einnig úrval
frábærra teikninga, vatns-
litamyndir, nokkrar höggmyndir og
ennfremur örfáar ljósmyndir. Verk-
in eru mörg úr eigu SMK en koma
einnig úr ýmsum öðrum söfnum, op-
inberum sem einka-, og eru rýnar
sammála um að einkar vel hafi tek-
ist til við að ná þessum gersemum
saman því það eru þau svo sann-
arlega. Með þessari sýningu tekst
sýningarstjórunum að sýna fram á
að í Danmörku starfaði á þessum
tíma kjarni frábærra myndlist-
armanna, sem auðnaðist að draga
fram mörg helstu einkenni mann-
lífsins í landinu, hvort sem um er að
ræða fjölbreytilegar myndir úr dag-
legu lífi, portrett af þekktum sem
óþekktum, myndir af byggðum
Danmerkur, af ferðum um önnur
lönd, eða af landinu sjálfu, hinni
flötu og frjósömu Danmörku. En
það fer lítið fyrir nýlendunum, hvort
sem þær voru hér norður í köldu
hafi eða í Vestur-Indíum þar sem
Danir voru sjöunda mesta þræla-
söluþjóð sinnar tíðar. Eitt verkið
sem athygli vekur er þó mynd sem
Wilhelm Marstrand málaði árið
1857 af dætrum bróður síns, sem
var konsúll á dönsku eynni St.
Thomas í Karíbahafinu, og hörunds-
dökkri fóstru þeirra. Sú var fædd
þræll og hafði verið gefin konsúln-
um árið 1846. En hún var áfram hjá
fjölskyldunni þegar þrælahald var
afnumið í dönsku Vestur-Indíum ár-
ið 1848, titluð vinnukona.
Öflugur kjarni listamanna
Verkin á sýningunni eru eftir all-
marga listamenn, langflesta karla,
en örfáir sköpuðu þó kjarna
sýningarinnar, allir furðu fjöl-
breytileg verk og þau sýna vel að
allir voru framúrskarandi listamenn
þótt ævi þeirri yrði mislöng og verk-
in skiljanlega mismörg sem eftir þá
liggja. Þetta voru fyrrnefndur Mar-
strand (1810-1873), Christoffer Wil-
helm Eckersberg (1783-1853),
Christen Köbke (1810-1848) og Wil-
helm Bendz (1804-1832).
Listamennirnir spretta upp úr
þeirri deiglu borgaralegrar raunsæ-
islistar sem tíðkaðist í Norður-
Evrópu við upphaf nítjándu aldar,
með rætur í deiglu endurreisnar-
innar tveimur öldum fyrr og síðan
borgaralega málverksins eins og
það þróaðist í Niðurlöndum og á
Bretlandseyjum. En þessi sýning
sýnir líka ljóslega að þessir fremstu
listamenn dönsku gullaldarinnar
voru á tíðum á undan frægari koll-
egum annars staðar, eins og Con-
stable og Turner hinum bresku, til
að mynda í að kanna og vinna með
birtu og skýjafar en málverk Ec-
kersberg af skýjum hafa hrifið
marga á sýningunni. Og listamenn-
irnir nutu stuðnings á sinni tíð, bæði
áhugasamra kaupenda sem og
fræðimanna. Sá þekktasti þeirra var
listfræðingurinn N.L. Høyen sem
birtist sýningargestum í stóru port-
retti eftir Marstrand. Høyen var
áhrifamesti maðurinn í dönsku
myndlistarlífi á sinni tíð og prédik-
aði að listir ættu að styrkja sjálfs-
mynd Dana sem þjóðar. Og það
tókst listamönnum þessa tíma með
áhrifaríkum hætti á milli tveggja
katastrófa. Það má sjá á gullald-
arsýningunni í Statens Museum for
Kunst sem þeir sem sækja Höfn á
næstunni ættu alls ekki að missa af.
Þeir mótuðu sjálfsmynd Dana
 Rómuð sýning í SMK í Kaupmannahöfn á verkum gullaldarmálaranna frá árunum 1807 til 1864
Rómað Eitt þekktasta málverk
C.W. Eckersberg, frá 1841.
Fyrrverandi þræll Marstrand mál-
aði 1857 dætur bróður síns og barn-
fóstruna sem var áður þræll hans.
Æxli Athyglisvert verk Wilhelms
Bendz frá 1829 af krabbaæxli í hné.
28 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 16. SEPTEMBER 2019
Í blaðinu verður fjallað um tísku,
förðun, snyrtingu, heilsu, fatnað,
umhirðu húðarinnar, dekur og fleira.
PÖNTUN AUGLÝSINGA:
Til kl. 16 mánudaginn 30. sept.
NÁNARI UPPLÝSINGAR GEFUR:
Katrín Theódórsdóttir
Sími: 569 1105 kata@mbl.is
–– Meira fyrir lesendur
SÉRBLAÐ
SMARTLAND
BLAÐ
Fylgir Morgunblaðinu
föstudaginn 4. október