Morgunblaðið - 04.10.2019, Qupperneq 15

15
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 4. OKTÓBER 2019
Vatnsveður Það rignir jafnt á menn sem dýr, en dýrin taka veðrinu yfirleitt með jafnaðargeði.
Eggert
Það er ekki skemmtilegt
verkefni að deila við pró-
fessora því þeir eiga að
vera hafnir yfir pólitísk
átök og þeirra er fræði-
mennskan. En Þórólfur
Matthíasson, prófessor í
hagfræði við Háskóla Ís-
lands, fer oft frjálslega
með staðreyndir á Stað-
reyndavakt Háskólans.
Stundum bregður hann sér
úr kápu fræðimannsins og
fer í kápu hins harðvítuga talsmanns
pólitískra skoðana og í garð landbúnað-
arins er hann opinber andstæðingur og
ósanngjarnari en nokkur annar.
Nú telur Þórólfur að vegna kolefnis-
sporsins beri að leggja af sauðfjárrækt
á Íslandi og flytja inn lambakjöt frá
Nýja-Sjálandi. Það er þó skoðun
margra að til að bjarga jörðinni og
mannkyninu skuli matvæli ekki flutt
heimsálfa á milli.
Skyldu landsmenn muna framgöngu
prófessorsins í Icesave? Þar var hann
harðasti „stjórnmálamaðurinn“ um að
Ísland skyldi borga skuldir „óreiðu-
manna“. Og sagði þetta íklæddur kápu
hagfræðiprófessorsins. „Þá hrynur
krónan og fer niður fyrir allt sem nokk-
urn tímann hefur þekkst og lífskjör
hrynja gjörsamlega, atvinnuleysi eykst,
við erum að horfa upp á alveg hrikalega
sviðsmynd ef þetta gerist.“
En þjóðin hélt sínu striki og EFTA-
dómstóllinn sýknaði Íslendinga af kröf-
um Bretanna og röng var niðurstaða
prófessorsins þá. Enginn notaði þar
stærri orð en hann til að reyna að
blekkja þjóðina til að samþykkja þjóðar-
atkvæðagreiðslu um að greiða skuldir
útrásarinnar. Þarna var Þórólfur að
þjóna pólitískt ríkisstjórn Jóhönnu
Sigurðardóttur og Steingríms J Sigfús-
sonar sem og kollegi hans Gylfi
Magnússon hagfræðingur, sem var þó í
ráðherrakápu og baðst afsökunar á um-
mælum sínum um að „Ísland yrði Kúba
norðursins,“ yrði Icesave ekki greitt.
Svona hagfræðingar, þótt
prófessorar séu, glata fag-
legu trausti. Gylfi sá þó
villu sína en ekki Þórólfur.
Þórólfur skrifaði í
Fréttablaðið 26. september
sl. til að kynna enn eina út-
reikninga sína um sauð-
fjárrækt og byrjaði í upp-
hafi máls að fara með
rangt mál. Hann byrjaði
greinina svona: „Sumarið
2019 brá svo við að stórar
verslanakeðjur gátu ekki
boðið viðskiptavinum sínum lambakjöt á
grillið svo vikum skipti.“ Þessi fullyrð-
ing er röng því nægt lambakjöt var til í
öllum gerðum á grillið, nema að það var
deilt um hvort skortstaða væri á lamba-
hryggjum.
Upphlaupið um lambahryggina varð í
lok júlí og þar fóru aðrir tveir mikinn,
þeir Ólafur Stephensen og Andrés
Magnússon, en þeir voru hvorki að
þjóna óskum neytenda eða almennt
kaupmanna og kórónuðu svo delluna
með innflutningi á tveggja eða þriggja
ára gömlum hryggjum fluttum átján
þúsund kílómetra leið.
En svona gamalt kjöt selja þeir í
Nýja-Sjálandi víst í aðrar þarfir en ofan
í fólk og á grillið. Og nú liggja hrygg-
irnir og eldast vel í frysti í stórverslun
hér í Reykjavík.
Er ekki mál að hafna falsspámönnum,
sem setja „alþjóðasamfélagið“ í algeran
forgang á kostnað heilnæmrar íslenskr-
ar framleiðslu og almannahagsmuna.
Eftir Guðna Ágústsson
»Nú telur Þórólfur að
vegna kolefnissporsins
beri að leggja af sauð-
fjárrækt á Íslandi og
flytja inn lambakjöt frá
Nýja-Sjálandi.
Guðni Ágústsson
Höfundur er fv. alþingismaður
og ráðherra.
Vörumst falsspámenn
Vegna óska þing-
manna um skýrslu fól
Guðlaugur Þór Þórðar-
son utanríkisráðherra
okkur þremur lögfræð-
ingum, Kristrúnu
Heimisdóttur, Berg-
þóru Halldórsdóttur og
mér, að semja skýrslu
um EES-aðildina. Um-
boðið fengum við 30.
ágúst 2018 og var 301
bls. prentuð skýrsla kynnt opin-
berlega þriðjudaginn 1. október þeg-
ar við skiluðum formlega af okkur til
utanríkisráðherra. Skýrsluna má
nálgast á netinu bæði á vef alþingis
og stjórnarráðsins.
Um EES-samninginn hefur mikið
verið rætt undanfarin misseri, ekki
síst vegna deilna um þriðja orku-
pakkann. Starfshópurinn tók ekki
afstöðu til þess máls. Í skýrslunni er
rakin saga þess og Icesave-málsins,
rætt um viðskiptabannið á Rússa,
fiskimjölsmálið og kjötmálið svo að
nokkur dæmi séu nefnd.
Að gera skipulega grein fyrir mál-
um sem reynst hafa flókin og erfið
úrlausnar en tengjast EES-aðildinni
á einn eða annan hátt ætti að auð-
velda stjórnmálamönnum og öllum
almenningi að vega og meta réttindi,
skyldur og ávinning íslensku þjóðar-
innar af EES-aðildinni.
Í fylgiskjali með skýrslunni birt-
ast nöfn 147 einstaklinga sem starfs-
hópurinn hitti að máli hér á landi, í
Brussel, Vaduz og Ósló. Viðmælend-
urnir voru raunar fleiri sé litið til
fjölmennari funda.
Í stuttu máli má segja að allir við-
mælendur starfshópsins, aðrir en
fulltrúar samtakanna Frjálst land
hér á landi og Nei til EU í Noregi,
töldu EES-samninginn
lifa góðu lífi. Hann væri
til verulegs gagns og
ávinnings fyrir þá sem
innan ramma hans
starfa.
Við aðildina að EES
tók íslenskt þjóðfélag
stakkaskiptum. Að fara
í samanburð á því sem
var og er nú kallar á
mun víðtækari úttekt á
þróun íslensks sam-
félags en starfshópur-
inn hafði tök eða tíma
til að gera. Raunar má draga í efa að
það þjóni nokkrum tilgangi að
hverfa til veraldar sem var þegar
breytingar eru jafnróttækar og í
skýrslunni er lýst.
Markmið hópsins var ekki að setj-
ast í dómarasæti um kosti og galla
EES-samstarfsins heldur að draga
fram staðreyndir svo að lesendur
skýrslu hans gerðu sjálfir upp hug
sinn.
EES-aðildin stærsta skrefið
Íslendingar tóku afstöðu til al-
þjóðasamvinnu í efnahagsmálum og
alþjóðaviðskiptum strax fáeinum
vikum eftir lýðveldisstofnunina 17.
júní 1944. Í því fólst sigur og viður-
kenning fyrir nýstofnaða lýðveldið
að verða eitt 44 ríkja á fundunum í
Bretton Woods í New Hampshire í
Bandaríkjunum dagana 1. til 22. júlí
1944 þar sem grunnur var lagður að
Alþjóðagjaldeyrissjóðnum og Al-
þjóðabankanum.
Þangað fór þriggja manna sendi-
nefnd: Magnús Sigurðsson banka-
stjóri, Ásgeir Ásgeirsson, síðar for-
seti Íslands, og Svanbjörn
Frímannsson, síðar bankastjóri, auk
Mörtu Thors ritara. Í desember
1945 samþykkti alþingi lög um aðild
að sjóðnum og bankanum.
Ísland varð því stofnaðili þessara
nýju alþjóðasamtaka sem ætlað var
að móta nýjar reglur peningamála
og heimsviðskipta og vinna gegn
fjármálakreppum, gjaldmiðlastríði
og viðskiptahömlum er leitt höfðu til
heimsstyrjaldar.
Strax í upphafi sjálfstæðis var á
þennan hátt lagður grunnur að þátt-
töku Íslands í alþjóðastarfi sem
hvatti til losunar hafta og nútíma-
væðingar atvinnulífs og styrkti
tengsl landsins við vina- og ná-
grannaþjóðir. Til að ná þessum
markmiðum hefur stefna Íslands í
utanríkisviðskiptum síðan orðið að
haldast í hendur við alþjóðlega þró-
un viðskipta- og fríverslunarsamn-
inga.
Aðildin að Marshall-aðstoðinni
kallaði á þátttöku Íslendinga í enn
frekara efnahagssamstarfi vest-
rænna þjóða. Íslendingar héldu þó
ekki í við þróunina vegna þess hve
illa gekk að losa hér um höft. Þátta-
skil urðu með viðreisnarstjórninni á
sjöunda áratugnum. Í lok hans var
gengið til samninga um aðild að
EFTA, Fríverslunarsamtökum Evr-
ópu, árið 1970, þegar samtökin höfðu
starfað í áratug.
Eftir að stofnað hafði verið til
sameiginlegs markaðar innan Evr-
ópusambandsins á níunda áratugn-
um var EFTA-ríkjunum, sem öll
voru hlutlaus fyrir utan Noreg og Ís-
land, boðin aðild að sameiginlega
markaðnum á grundvelli sérstaks
samnings um evrópskt efnahags-
svæði (EES).
Samningur um EES-samstarfið
var undirritaður 2. maí 1992 í Porto í
Portúgal en strax í janúar 1993 hófu
fulltrúar hlutlausu ríkjanna, Austur-
ríkis, Finnlands og Svíþjóðar auk
NATO-ríkisins Noregs, aðildar-
viðræður við ESB. Hlutlausu ríkin
þurftu ekki lengur að taka tillit til
Sovétríkjanna, sem voru hrunin, og
samþykktu hlutlausu ríkin aðild að
ESB en Norðmenn felldu hana í at-
kvæðagreiðslu.
Þrjú EFTA-ríki, Ísland, Liechten-
stein og Noregur, mynduðu evr-
ópska efnahagssvæðið með ESB 1.
janúar 1994.
Þegar litið er til baka var ein-
staklega heppilegt að það tókst að
gera EES-samninginn á þessum
tíma og hrinda honum síðan í fram-
kvæmd á þann veg sem gert hefur
verið. Hann er stærsta skref Íslend-
inga til samvinnu við aðrar þjóðir.
Lögfræðin leið að markmiði
Grunnþáttur EES-samstarfsins
er lögfræðilegur en lögfræðin er að-
eins tæki til að ná fram umsömdum
pólitískum markmiðum um fjór-
þætta frelsið og annað samstarf.
Lögfræðileg mælistika er þó of lítil
til að leggja mat á samstarfið, sem
nær til allra þátta þjóðlífsins. Til hef-
ur orðið nýtt réttarsvið eða réttar-
kerfi. Að lýsa því sem andstöðu við
fullveldi þátttökuríkjanna stenst
ekki. Hvert skref hefur verið stigið
af fullvalda ríkjum.
Um 40.000 Íslendingar hafa notið
fjárhagslegs stuðnings og fyrir-
greiðslu til náms undir merkjum
EES-samstarfsverkefnisins Eras-
mus+. Á undanförnum þremur ár-
um hafa verið gefin út um 150.000
evrópsk sjúkratryggingarkort af
Sjúkratryggingum Íslands. Ber að
túlka fullveldisrétt Íslands á þann
veg að svipta skuli íslenska ríkis-
borgara þessum réttindum vegna
ágreinings um valdmörk innan
tveggja stoða kerfi EES-samstarfs-
ins?
Í tveggja stoða kerfinu hefur
undanfarin ár myndast grátt svæði
milli EFTA-stoðarinnar annars veg-
ar og ESB-stoðarinnar hins vegar.
Ástæðan fyrir því er fjölgun fag-
stofnana ESB, það er stofnana sem
hvorki eru nefndar í EES-samn-
ingnum né Lissabon-sáttmála ESB
en veitt hefur verið þröngt sérgreint
vald á einstökum fagsviðum. Þetta
eru stofnanir um sérfræðiþekkingu.
Í EES-skýrslu starfshópsins er
kannað hvers eðlis þessar stofnanir
eru og birtar eru frásagnir íslenskra
sérfræðinga sem hafa bein kynni af
stjórnarháttum innan þeirra. Niður-
staða starfshópsins er að EES/
EFTA-ríkin hafi öðlast áhrif á
ákvörðunarstigi í EES-samstarfinu
með þátttöku í þessum stofnunum.
Áhrif sem þau höfðu ekki gagnvart
framkvæmdastjórn ESB áður en
hún framseldi vald sitt til þeirra.
Í stað þess að fyllast ótta og fara í
varnarstöðu vegna þessarar þróunar
eiga EES/EFTA-ríkin að nota hana
skipulega til að gæta betur eigin
hagsmuna, til dæmis með því að efla
sérhæfingu innan Eftirlitsstofnunar
EFTA (ESA).
Í þessu ljósi ber einnig að skoða
tillögur starfshópsins um úrbætur á
innlendum stjórnarháttum vegna
EES-mála með sérstakri EES-
stjórnstöð, vel markaðri ráðherra-
ábyrgð og skilum milli innlends þátt-
ar EES-samstarfsins og þess sem
snýr út á við. Viðurkenna ber í verki
að samstarfið snýst mest um innan-
ríkismál.
Eftir Björn
Bjarnason »Markmið hópsins
var ekki að setjast í
dómarasæti um kosti og
galla EES-samstarfsins
heldur að draga fram
staðreyndir.
Björn Bjarnason
Höfundur er fv. ráðherra.
EES-framkvæmdin er innanríkismál