Morgunblaðið - Sunnudagur - 27.10.2019, Page 8

VETTVANGUR
8 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 27.10. 2019
Nýlega átti ég samtal við mik-ils metinn lögspeking. Sá ervel að sér í fræðunum og
þekkir einnig refilstigu þjóðfélags-
kerfa og þankagang sem þar er í
tísku hverju sinni.
Til tals kom úrskurður Mannrétt-
indadómstólsins í Strassborg á dög-
unum um skipan dómara í Landsrétt
sem íslensk stjórnvöld hafa nú áfrýj-
að. Viðmælandi minn sagðist hand-
viss um að niðurstaðan yrði óbreytt.
Ég hváði og spurði hvort engin tak-
mörk væru fyrir því hve kokvíðir
menn væru á þeim bænum þegar
gleypa þyrfti vanhugsaðar niður-
stöður kolleganna eins og mér þætti
vera augljóst í þessu tilviki.
Þú verður að skilja, sagði hann, að
málið snýst ekki um hvað stendur ná-
kvæmlega í lagatextum sem dóm-
stóllinn túlkar hverju sinni heldur
snýst þetta um stefnu og áherslur.
Hvert stefna eigi þjóðfélaginu?
Varla er það hlutverk dómstóla,
greip ég inn í, það er viðfangsefni
lýðræðisins að ákveða hvernig við
viljum þróa okkar samfélag.
En viðmælandi minn hélt ótrauður
áfram … og stefnan í Evrópu, hjá
dómstól Evrópuráðsins í Strassborg,
að ekki sé nú minnst á réttarkerfi
Evrópusambandsins, er sú að stugga
beri við allri aðkomu stjórnmála-
manna að þessu kerfi.
Enn hváði ég: Ég hef skilning á því
að menn vilji ekki hleypa stjórn-
málamönnum inn í réttarsalinn. En
áttu við að skipan manna í stöður í
dómskerfinu eigi að vera prívatmál
réttarfarsstéttarinnar og að allt
hljóti að vera óhreint, ef þá ekki bein
spilling, þegar fulltrúar kjörnir af
þjóðinni koma nærri? Sjálfum finnst
mér við hafa fundið ágæta blöndu við
ráðningu dómara, þótt á hafi skort að
sú blanda væri fagmannlega hrist.
Já, það er viðhorfið, og svo illa er
komið fyrir stjórnmálastéttinni hvað
trúverðugleika áhrærir að þessu
leyti, að fáir verða til að andmæla,
eða gerir þú þér ekki grein fyrir því
að stjórnmálastéttin er með fram-
ferði sínu að útrýma sjálfri sér?
Ef svo er komið, maldaði ég í mó-
inn, þá er það mín tilfinning að hið
sama kunni að henda starfsmenn
réttarkerfisins – dómara og lögmenn
– að þeir gætu verið í þann veginn að
koma sér á válista hjá almenningi.
Þeim þykir ekki verra að lögin og
reglurnar sem þeir fá í hendur séu al-
mennar, helst ónákvæmar sem þá
gefi þeim vald til að túlka og móta
framkvæmdina og þar með farvegi
og framvindu þjóðfélagsþróun-
arinnar. Og ef í ofanálag það viðhorf
verður ríkjandi hjá almenningi að
þessi stétt þyki uppteknari af sjálfri
sér en almannahag, þá er sú hætta
raunverulega fyrir hendi að tiltrúin
sem hún nýtur þverri.
Þegar hér var komið sögu var mér
farið að hitna í hamsi, var þó ekki
byrjaður að ræða það undarlega
ráðslag Mannréttindadómstólsins í
Strassborg að hvítþvo fjármálamenn,
sem dæmdir hafa verið heima fyrir,
með úrskurðum sínum um formgalla
og gera þannig svik og pretti millj-
arðamæringa að engu! Þetta horfum
við upp á þessa dagana undir húrra-
hrópum fjölmiðla sem handgengnir
eru sömu aðilum. Þeir láta ekki þar
við sitja heldur vara við því síknt og
heilagt að gagnrýna fjölþjóðlega
dómstóla því þannig – segja þeir –
gröfum við undan réttarríkinu!
Ég er vissulega sammála viðmæl-
anda mínum um að ástæða er til að
hafa áhyggjur af þverrandi trúverð-
ugleika stjórnmálastéttarinnar en
það breytir því ekki að sjálfhverfum
réttarfarsstéttum sem vilja ráða um
framvinduna í þjóðfélaginu ber einn-
ig að hugsa sinn gang.
Nú hef ég skilið það svo að aðkoma
réttarkerfisins á meginlandi Evrópu
sé þrengri að þessu leyti en gerist
með þjóðum sem byggja á engilsax-
neskum hefðum. Þær hefðir tryggja
dómstólum svo rúmt hlutverk að
dómarar túlka ekki einungis lögin og
beita réttarreglum, heldur setja þeir
beinlínis lög með dómafordæmum.
Spurning er hvort meginlandshefðin
í Evrópu sé að sækja í þennan far-
veg; hvort sama virðingarleysi gagn-
vart þrískiptingu valdsins og stjórn-
málastéttin er vænd um fyrir sitt
leyti sé að ágerast í dómskerfinu á
meginlandinu. Réttarfarsstéttirnar
komist hins vegar upp með þetta
gagnvart ráðandi öflum vegna þess
hve undirgefnar þær eru þessum öfl-
um. Á fínu máli er þessi undirgefni,
eins og hún birtist í okkar samtíma,
kölluð markaðshyggjuhalli.
En hvað getur almenningur gert?
Svarið er augljóst. Við eigum að
gagnrýna; stjórnmálamenn fyrir að
misnota vald sitt og ósamkvæmni á
milli orða og síðan athafna þeirra fyr-
ir og eftir kosningar og sama gildir
um réttarkerfið. Við hlítum niður-
stöðum þess enda ekki viðfangefnið
að brjóta það niður – en við gagn-
rýnum ef þurfa þykir. Réttarkerfið,
ekkert síður en stjórnmálin, þarf á
aðhaldi og gagnrýni að halda. Það er
þögnin sem er varasöm.
Að einu leyti er ekki hægt að bera
stjórnmálastéttina og réttar-
farsstéttina saman.
Fari svo að hefðbundin stjórn-
málastétt hverfi af sjónarsviðinu –
með fulltrúalýðræði og þingræði –
sem vel getur gerst, þá eigum við
beint lýðræði upp á að hlaupa. Það
þurfa ekki að vera slæm skipti.
Missi réttarfarsstéttirnar hins
vegar trúverðugleika sinn þá væri
illa komið. Þá er sjálft réttarríkið í
hættu. Því er mikið í húfi að við ger-
umst ekki sofandi sauðir. Þá eru villi-
kettir betri.
Tvær stéttir í útrýmingarhættu
Úr ólíkum
áttum
Ögmundur
Jónasson
ogmundur@ogmundur.is
’ Réttarkerfið, ekkertsíður en stjórnmálin,þarf á aðhaldi og gagn-rýni að halda. Það er
þögnin sem er varasöm.
Haraldur Jónasson
27. okt. kl. 16
Komdu á Sígilda sunnudaga
og upplifðu fjölbreytt úrval
kammertónlistar í allan vetur.
harpa.is/sigildir
Kammersveit
Reykjavíkur
SÍGILDIR SUNNUDAGAR
KLASSÍSK TÓNLEIKARÖÐ
www.alver.is S: 896 4040 LauraStar á Íslandi
TÆKNI ATVINNUMANNSINS
FYRIR HEIMILI
Þrýstingurinn í þurrgufunni
fer í gegnum efnið og sléttir
úr efnisþráðunum án þess að
þú þurfir að beita nokkrum
kröftum. LauraStar er létt
og meðfærilegt og með
LauraStar ertu fljótari að
strauja en nokkru sinni fyrr.
ÞÚ FINNUR ALLT Á FINNA.IS