Morgunblaðið - 16.11.2019, Síða 24

24 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 16. NÓVEMBER 2019
Hamraborg 12
200 Kópavogur
416 0500
www.eignaborg.is
Bjart rað- eða keðjuhús með góðu útsýni, hannað af Sigvalda Thordarsyni.
Fimm svefnherbergi, stórar suðvestur svalir, möguleiki á aukaíbúð. Upprunalegar
innréttingar og lagnir. Gengið úr stofu út á stórar svalir. Opið á milli stofu og
eldhúss. Þrjú svefnherbergi eru á efri hæðinni og er fataherbergi inn af hjóna-
herbergi. Á svefnherbergisgangi eru þvottahús og baðherbergi með
opnalegum gluggum. Óskráð geymslurými inn af bílskúr.
ÁRANGUR
Í SÖLU
FASTEIGNA
Brattatunga 7, 200 Kópavogur
Opið hús þriðjudaginn 19. nóv. kl. 17.00–17.30
Verð 69,9 m.
Stærð 214 m2
Upplýsingar gefur Óskar Bergsson, löggiltur fasteignasali
í síma 893 2499 og oskar@eignaborg.is
Vonandi hefur ekki farið fram hjá neinum lesanda að ídag er haldinn hátíðlegur dagur íslenskrar tungu.Það var árið 1995 sem ríkisstjórnin ákvað að veljafæðingardag
Jónasar Hallgríms-
sonar, 16. nóvember,
sem árlegan hátíðisdag
til að minna okkur öll
á mikilvægi íslensks
máls í samfélagi okkar
og menningu. Dag-
urinn var haldinn há-
tíðlegur í fyrsta sinn
árið eftir, 1996. Les-
endur hafa e.t.v. frétt
hver hlýtur Jónasar-
verðlaunin þetta árið,
en undirritaður vissi
það ekki þegar pistill-
inn var skrifaður.
Vissulega á hver
dagur ársins að vera dagur íslenskrar tungu í einhverjum
skilningi. Daglega koma fram ný orð og tjáningarleiðir. Þar er
oftar en ekki byggt hugvitsamlega á hinum gamla og góða
grunni – viðamikilli og langri samfelldri ritmálshefð og orð-
myndunarfrjómagni. Haldi einhver að íslenskan sé máttlaus
má til dæmis benda á hvernig nýmyndun og frumlegar sam-
setningar renna eins og á færibandi upp úr þátttakendum í
skemmtiþættinum Kapps-
máli á RÚV.
Eins og stundum áður í
íslenskri málsögu hafa
sumir áhyggjur af því sem
kallað er hnignun ís-
lenskrar tungu. Hún er
sögð birtast í minnkandi
orðaforða og málskilningi, og í því að tjáning á íslensku fari
aðrar leiðir en hefðin býður. Hafa margir bent á að ein árang-
ursrík leið til úrbóta sé að styrkja læsi og greiðan aðgang að
fjölbreyttu lesefni sem höfðað geti til sem flestra. Annað
hættumerki er það sem kalla mætti vantrú á íslenskunni eða
jafnvel kæruleysi við að standa vörð um notkunarsvið þar sem
hún á sem þjóðtunga að eiga sinn fasta sess, svo sem í verslun
og viðskiptum, í háskólakennslu, á skiltum í opinberu rými og
á fleiri sviðum þar sem enska leitar óneitanlega á. Hér er rétt
að minna á að meginmarkmið þingsályktunar um eflingu ís-
lenskunnar sem Alþingi samþykkti sl. vor er að íslenska verði
notuð á öllum sviðum samfélagsins, að íslenskukennsla verði
efld og að tryggð verði framtíð íslenskunnar í stafrænum
heimi. Augljóslega er pólitísk samstaða um þetta góða mál-
efni. Mikilvægast hlýtur að vera að missa ekki trúna á að ís-
lenskan geti dugað sem meginsamskiptamál hérlendis, hér
eftir sem hingað til.
Á Íslandi búa nú fjölmargir Litáar og eru raunar næst-
fjölmennasti einstaki innflytjendahópur með tiltekið annað
tungumál en íslensku (næst á eftir Pólverjum). Litáíska,
tunga þeirra, á fornar rætur. Hún er nú töluð af u.þ.b. tífalt
fleira fólki í heiminum en íslenska; tvær og hálf milljón er í
Litáen (um 85% íbúanna þar í landi) en í viðbót býr um ein
milljón annars staðar. Í tilefni dagsins vil ég benda á þá
skemmtilegu tilviljun að litáísk tunga á líka „sinn“ Jónas.
Jonas Jablonskis (1860-1930) var málfræðingur og er nefndur
„faðir staðlaðrar nútímalitáísku“. Litáískar stofnanir virða
minningu hans m.a. með árlegri málræktarráðstefnu sem við
hann er kennd.
Tungutak
Ari Páll Kristinsson
aripk@hi.is
Jonas JablonskisJónas Hallgrímsson
Jónas
Samfélag okkar er á einhvers konar kross-götum. Okkur hefur tekizt ótrúlega vel aðvinna okkur upp úr hruninu. Þar koma viðsögu bæði eigin verðleikar en líka heppni.
En þrátt fyrir það ríkir óáran í samfélaginu og í
samskiptum fólks.
Að einhverju leyti er það vegna þess að sá trúverð-
ugleiki og það traust sem brast í hruninu hafa ekki
skilað sér á ný. Fólk ber mjög takmarkað traust
hvort sem er til landstjórnarinnar í breiðum skilningi
eða stofnana samfélagsins.
Þetta á við um bæði stjórnmálaflokka og stjórn-
málamenn. Sú tilfinning er sterk að þessir aðilar
vinni ekki fyrst og fremst í þágu almannahagsmuna,
heldur fremur í þágu þröngra sérhagsmuna. Mál-
flutningur og talsmáti stjórnmálamanna bætir ekki
úr skák. Yngri kynslóðir stjórnmálamanna eru hallar
undir ráðleggingar almannatengla. En sá sýndar-
veruleiki sem þeir aðilar skapa er fyrir löngu orðinn
bæði sýnilegur og gagnsær fyrir almenna borgara.
Stjórnkerfið sjálft á undir högg að sækja og á
mestan þátt í því sjálft. Það er
að verða lýðum ljóst að inngróið
embættismannakerfi reynir með
ýmsum hætti að sölsa undir sig
vald sem á skv. stjórnskipan
landsins að vera í höndum kjör-
inna fulltrúa. Nú hefur Mið-
flokkurinn sett þetta sérstaka vandamál á dagskrá
þjóðfélagsumræðna og þá má búast við að aðrir
flokkar fylgi fljótt í kjölfarið af þeirri einföldu
ástæðu að ella sitja þeir eftir með sárt ennið í næstu
kosningum.
Til viðbótar kemur svo að sá vaxandi ójöfnuður,
sem einkenndi samfélag okkar á síðustu árum 20.
aldarinnar og fram að hruni, hvarf ekki í þeim ósköp-
um og er að ná sér á strik á ný. Hann er fyrst og
fremst mannanna verk.
Fyrstu milljarðamæringarnir á Íslandi urðu til
þegar framsal veiðiheimilda var gefið frjálst en það
gleymist gjarnan hverjir þar voru að verki. Þar var á
ferð vinstristjórn Framsóknarflokks, Alþýðuflokks,
Alþýðubandalags og leifanna af Borgaraflokknum ár-
ið 1990. Talsmenn Samfylkingarinnar tala mikið um
þann ójöfnuð en þeir nefna aldrei á nafn hverjir það
voru sem áttu mestan þátt í að festa hann í sessi.
Á heimsvísu er það svonefnd alþjóðavæðing sem
hefur átt mestan þátt í að skapa ójöfnuð en helztu
málsvarar hennar hafa verið jafnaðarmenn á Vestur-
löndum. Það er fyrst nú á allra síðustu árum sem
þeir virðast vera að byrja að átta sig á að með því
hafa þeir gerzt talsmenn alþjóðlegra stórfyrirtækja
sem nýta sér lág laun í þriðja heiminum til þess að
framleiða vörur sem seldar eru á markaði ríku þjóð-
anna fyrir eins hátt verð og nokkur kostur er.
Þannig verður yfirgengilegur gróði alþjóðlegra
stórfyrirtækja til auk þess sem þau nýta sér alla
möguleika til þess að komast hjá skattgreiðslum og
gengur vel.
Fyrir nokkrum dögum var ég að tala við unga
konu sem býr í Noregi og upplifir þar það sem hún
kallaði ofbeldi gagnvart almennum borgurum. Úti um
allt séu myndavélar sem smelli myndum af núm-
eraplötum á bílum og síðan séu fólki sendar rukkanir
vegna veggjalda. Hér sé orðið um svo háar upphæðir
að ræða að almennir launamenn hafi tæpast efni á því
að ferðast um í einkabíl.
Þeir sem vegna veikinda njóti greiðslna frá al-
mannatryggingum upplifi persónunjósnir sem snúizt
um það að þeir hinir sömu séu taldir brjóta reglur
fari þeir til annarra landa. Og þannig mætti lengi
telja.
Það verður fróðlegt að sjá hvort hugmyndir um
veggjöld hér muni þróast út í kerfi sem veki upp svip-
aðar tilfinningar um ofbeldi gagnvart almennum borg-
urum eins og þessi unga kona
lýsti sem stefnir nú að því að
flytja frá Noregi.
Loks má finna á tali fólks
vaxandi ugg vegna fólksflutn-
inga á milli landa. Unga konan
fyrrnefnda taldi stutt í eins
konar „borgarastyrjöld“ í Svíþjóð vegna átaka á milli
þarlendra og innflytjenda. Sennilega er ekki langt í að
við hér á Íslandi nálgumst þolmörk þess fjölda útlend-
inga sem við getum tekið á móti í okkar landi án þess
að vandræði hljótist af.
Til viðbótar við allt þetta koma svo þau vandamál
sem leiða af frjálsum og opnum viðskiptum á milli
landa. Þessa stundina eru jarðakaup útlendinga hér
efst á baugi. Hvers vegna hefur ekkert verið gert til
þess að takmarka þau?
Skýringar þess brezka auðmanns sem flestar jarðir
hefur keypt, þ.e. að honum sé mjög í mun að vernda
laxastofna, falla í grýttan jarðveg. Hvað ef hann selur
allar jarðirnar í einu til Rússa eða Kínverja en þær
þjóðir báðar sækjast eftir auknum áhrifum hér á
norðurslóðum?
Þegar hlustað er á almenna borgara ræða þessi mál
sín í milli verður sú hugsun áleitin að það sé stutt í að
þessar áhyggjur leiði til einhvers konar umbyltingar í
þeirri pólitík sem við þekkjum hér og höfum alizt upp
við. Að kjósendur segi þegar þeir fá tækifæri til: Nú
er nóg komið.
Þeir sem með völdin fara taka ekkert mark á svona
tali en þeir gera það á þeirri stundu sem þeir horfast
í augu við afleiðingarnar.
Stjórnmálaflokkar sem og fjölmiðlar þurfa að
skynja og skilja þær breytingar sem eru að verða á
tíðarandanum.
Ella verða þeir viðskila við fólkið í landinu og það
er margt sem bendir til þess að það sé að gerast.
Það er kominn tími til að þeir sem stjórna landinu
þessa stundina fari að huga að dýpri tilfinningum en
þeim einum sem snúa að kaupi og kjörum.
Samfélag á krossgötum
Trúverðugleiki og traust hafa
ekki skilað sér á ný.
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@styrmir.is
Dagana 7.-10. nóvember 2019sat ég ráðstefnu evrópskra
íhaldsmanna og umbótasinna, sem
haldin var í Kænugarði í Úkraínu
og helguð sambandi Úkraínu við
önnur Evrópulönd. Ég var beðinn
um að segja nokkur orð á ráðstefn-
unni, og benti ég fyrst á, að Ísland
og Úkraína væru mjög ólík lönd, en
bæði þó á útjaðri Evrópu. Ég kvað
eðlilegt, að Úkraínumenn hefðu
viljað stofnað eigið ríki. Þeir væru
sérstök þjóð, þótt þeim hefði
löngum verið stjórnað frá Moskvu.
Norðmenn hefðu skilið við Svía
1905 og Íslendingar við Dani 1918
af sömu ástæðu.
Í ræðu minni rakti ég, hvernig
stækkun markaða með auknum al-
þjóðaviðskiptum auðveldaði
smækkun ríkja: Litlar þjóðir með
opin hagkerfi gætu notið góðs af
hinni alþjóðlegu verkaskiptingu á
heimsmarkaðnum. Því stærri sem
markaðurinn væri, því minni gætu
ríkin orðin, enda hefði ríkjum
heims snarfjölgað á seinni helmingi
tuttugustu aldar.
Nú er Úkraína auðvitað engin
smásmíði. En landið er samt til-
tölulega lítið í samanburði við
Rússland, sem nýlega hefur lagt
undir sig vænan hluta landsins
með hervaldi. Vandi tiltölulega lít-
illa ríkja með stóra og ásælna
granna væri takmarkaður hern-
aðarmáttur. Að sumu leyti mætti
leysa slíkan vanda með bandalög-
um eins og gert hefði verið með
Atlantshafsbandalaginu. En sú
lausn væri ekki alltaf í boði, og til
væri önnur: að reyna að breyta
Rússlandi innan frá. Með því væri
ekki átt við, að landinu væri brugg-
uð einhver launráð, heldur að
Úkraína veitti með öflugu atvinnu-
lífi og örum framförum svo gott
fordæmi, að Rússar tækju upp
betri siði. Þjóðirnar eru náskyldar
og ættu að vera vinir. Það fór til
dæmis ekki fram hjá kínverskum
kommúnistum, hversu örar fram-
farir urðu eftir miðja tuttugustu
öld í öðrum kínverskum hag-
kerfum, í Hong Kong, Singapúr og
Taívan. Danir og Svíar hefðu á
liðnum öldum barist hvorir við
aðra, en nú væri stríð milli þessara
norrænu þjóða allt að því óhugs-
andi. Vonandi rynni slíkur dagur
upp í samskiptum Úkraínumanna
og Rússa.
Athugasemdir og leiðréttingar vel þegnar
Hannes H. Gissurarson
hannesgi@hi.is
Fróðleiksmolar úr sögu og samtíð
Frá Kænugarði