Morgunblaðið - 28.12.2019, Page 50

50 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 28. DESEMBER 2019
Ritið skiptist í fjóra kaflaauk inngangs þar semkemur fram að bókinbyggist á gögnum „úr
gagnagrunni Alþingis frá 1991-2018
(9). Í fyrsta kafla er fjallað um
störf alþingis með hliðsjón af
stjórnarskrá, fagmennsku, stöðu
minnihlutans hverju sinni og tæpt
á hættum sem gætu skaðað lýð-
ræði; mér er tamt að rita alþingi
með litlum upphafsstaf eins og
tíðkast hefur um aldir. Í öðrum
kafla er fjallað um þingmenn,
tengsl þeirra,
menntun,
reynslu o.fl. Í
þriðja hluta er
sjónum beint að
þingkonum og
fjallað um kynja-
mismunun, kyn-
bundið ofbeldi
o.fl. í ljósi jafn-
réttisbaráttu. Í
lokakaflanum er hnykkt á völdum
og aðstöðu til valda, vikið að ýms-
um vanköntum á stjórnmálum og
hvað varast ber, lýst einkennum
þingflokka og dregnar upp and-
stæður milli höfuðborgar og lands-
byggðar.
Þetta er skemmtilegur lestur
fyrir áhugamenn um pólitík, ekki
síst samanburðurinn við Folke-
tinget danska. Þar er eins og á al-
þingi kveðið á um frest til að
leggja fram frumvörp og athygli
vekur hvað mörg frumvörp eru
flutt á alþingi með afbrigðum af
því að frestir eru ekki virtir; af-
brigði eru líka oft veitt milli um-
ræðna. Þá er sláandi hvað nefndir
alþingis semja mörg frumvörp þótt
þau komi síðan til sömu nefnda til
álits og skoðunar. Í Folketinget
eru ákvæði um tíma sem mál taka.
Þar eru allir frestir til umfjöllunar
og kynningar rýmri en hér tíðkast
til þess að þingmenn geti kynnt sér
mál, bæði fyrir 1. umræðu og milli
umræðna. Þá er minnihluta einnig
gefið svigrúm til þess að fresta af-
greiðslu um allt að 14 daga. Hér-
lendis er málþóf viðhaft til þess að
tefja mál. Á Folketinget getur til-
tekinn minnihluti komið málum í
þjóðaratkvæði. Því ákvæði hefur
einungis verið beitt einu sinni,
væntanlega vegna þess að það kall-
ar á að samráð sé haft um niður-
stöðu mála áður en þau eru lögð
fram; samráðsgátt stjórnvalda hér
er til þess fallin en hún er ný af
nálinni. Á alþingi er enn og aftur
beitt málþófi til þess að stöðva mál
eða svæfa en nokkuð rík krafa er
frá almenningi um að málskot
verði fest hér í stjórnarskrá. Eftir-
tektarvert er að allir íslenskir
stjórnmálaflokkar virðast vilja
halda opnum dyrum fyrir málþóf
við endurskoðun þingskapa en
tregðast við að tryggja skil-
greindum minnihluta málskotsrétt.
Trúin á „sterkan meirihluta“ er
enn fjallgrimm vissa margra
stjórnmálamanna, en Danir og Sví-
ar virða hinn „knáa minnihluta“
sem stjórnar með samningum út
og austur.
Algengt er að þingmenn eigi
skyldmenni eða tengdafólk í röðum
fyrri þingmanna og er í rauninni
ekki óeðlilegt. Þeir hafa alist upp
við pólitískar heimilisaðstæður ef
svo má segja. Þessi tengsl eru
fremur áberandi í efri lögum sam-
félagsins. Í þessum kafla er saman-
burður á menntun þingmanna ann-
ars vegar og hins vegar
þjóðarinnar í heild og blasir þá við
að hlutfall háskólamenntaðra
manna er hærra en meðal almenn-
ings og að sama skapi eru sárfáir
þingmenn sem hafa einungis lokið
grunnskólaprófi og einhverju fram-
haldsskólanámi til viðbótar. Það er
í raun eðlileg þróun. Þingmennska
er sérhæft starf og krefst mennt-
unar og sérhæfingar. Tímabilið
sem um ræðir höfðu karlkyns
framsóknarmenn úr landsbyggða-
kjördæmum minnsta menntun.
Þingkonur eru betur menntaðar
en karlarnir, þær eru yngri og hafa
því minni þingreynslu og virðast
vinna meira en þeir; þær eru síður
í ræðustól en karlarnir og þingmál
þeirra fá rýrari afgreiðslu en karl-
anna. Fremur en karlar sitja kon-
urnar í velferðar- og mennta-
málanefndum; höfuðnefndavígi
karla eru fjárlaga- og atvinnumála-
nefndir auk utanríkismálanefndar.
Hins vegar er konum skipað jafnt
sem körlum í valdastöður alþingis.
Hlutfall kvenna á alþingi hefur
hækkað umtalsvert frá 1991 þegar
þær voru 23,8% þingmanna í 42,9
1917 en árinu fyrr voru þær 48,4%.
Sjálfstæðismenn eru eftirbátar
hinna í þessum efnum. Evrópskar
kannanir og íslenskar sýna að kon-
ur sæta ýmiss konar kynbundnu
ofbeldi innan þings. Hér sæta kon-
ur hliðstæðu sálfræðilegu og kyn-
ferðislegu ofbeldi og stallsystur
þeirra, en umtalsvert meira líkam-
legu og efnahagslegu ofbeldi megi
marka þessar kannanir og hlýtur
það að valda áhyggjum og er í
raun sérstakt rannsóknarefni.
„Hugtakið elíta er notað yfir hóp
eða hópa einstaklinga sem hafa
hlutfallslega meiri völd en fjöldi
þeirra segir til um“ (87) og má
vissulega heimfæra á alþingismenn.
Mér finnst elíta hins vegar ótækt
hugtak í fræðilegri umræðu því að
í huga almennings er það samheiti
við klíku; það er einungis háttvís-
ara að tala um elítu. „Dómarak-
líkan“, „dómaraelítan“ eru kunnug-
leg orð sömu merkingar í
samfélagsumræðunni. Dugir ekki
bara hópur? Stjórnmálahópur í
staðinn fyrir stjórnmálaelítu? Sama
máli finnst mér gilda um hugtakið
rentusókn, „ásókn aðila eftir sér-
aðstöðu af einhverju tagi í skjóli
ríkisvaldsins“ (188-9). Orðið varpar
allt að því jákvæðu ljósi á þrýsti-
hópa, lobbýista (ganglera) sem
beita áhrifum sínum á einstaka
þingmenn eða flokka; hérlendis má
nefna hagsmunasamtök á borð við
SFS, samtök fjármálafyrirtækja,
Félag atvinnurekenda og bænda-
samtökin; fyrr á tíð var Alþýðu-
flokkurinn beinlínis pólitískur arm-
ur ASÍ. Öflug hagsmunasamtök
með greiðan aðgang að valdamönn-
um eru varhugaverð, jafnvel
hættuleg lýðræði, sem og fjár-
stuðningur hagsmunasamtaka og
fyrirtækja við einstaklinga og
flokka, hvort sem er í prófkjörum
eða kosningum. Lýðræðinu er
einnig háski búinn af misvægi at-
kvæða. Eftirtektarvert er að þing-
menn af landsbyggðinni hafa
löngum sóst eftir setu í samgöngu-
nefnd og fjárlaganefnd enda veitir
sú nefndarseta tækifæri til kjör-
dæmapots; muna menn eftir því að
sú nefnd hét áratugum saman fjár-
veitinganefnd og bar nafn með
réttu?
Hver er sinnar gæfu smiður,
segir máltækið, og ógæfa alþingis
verður að mínu mati einkum rakin
til þingmanna sjálfra og ríkis-
stjórnar hverju sinni. Sífelld af-
brigði vegna síðbúins flutnings
frumvarpa bera vott um metnaðar-
og agaleysi. Það er líka virðingar-
leysi við þingsköp og kannski ólög-
legt að þingnefndir semji og flytji
frumvörp sem þær eiga síðan að
ræða ítarlega; það virðist vera
skemmri skírn og málamynda-
spjall. Málþóf er beinlínis ögrun
við alla skynsemi og þátttakendum
til minnkunar sem og furðulegar
uppákomur um fundarstjórn for-
seta; þar hefði margur betur þag-
að. Oft taka þingmenn miklu meira
upp í sig en efni standa til, jaska
út orðum vegna minni háttar at-
vika þannig að þau verða merking-
arlaus. Hvað geta þeir sagt þegar
raunveruleg ógn blasir við? Með-
ferð nýlegra siðareglna bætti sann-
arlega ekki úr skák þegar Klaust-
urbræðrum tókst að sigla sínu fleyi
í höfn, talsvert löskuðu (og vissu-
lega vill enginn mynda með þeim
ríkisstjórn), en einn þingmaður
sætti ákúrum fyrir að segja upp-
hátt það sem flestir hugsuðu, orða-
valið þó klaufalegt. Þar voru þing-
menn úti að aka í ýmsum skilningi.
Hér er tæpt á nokkrum atriðum
í bókinni en efni eru til í miklu
fleiri hugleiðingar. Áhugamenn um
pólitík ættu endilega að lesa þessa
kilju og þingmenn skilyrðislaust.
Hér eru prýðilegar ábendingar um
hvernig megi auka veg og virðingu
þingsins.
Eru þingmenn úti að aka?
Morgunblaðið/Hari
Þingið Forsætisráðherra ávarpar alþingi. „Áhugamenn um pólitík ættu
endilega að lesa þessa kilju og þingmenn skilyrðislaust. Hér eru prýðilegar
ábendingar um hvernig megi auka veg og virðingu þingsins,“ segir rýnir.
Um Alþingi. Hver kennir
kennaranum? bbbmn
Eftir Hauk Arnþórsson.
Reykjavík, 2019. Kilja, 238 bls.
SÖLVI
SVEINSSON
BÆKUR
Morgunblaðið/Ernir
Höfundurinn Haukur Arnþórsson.
Spennusagan Keðjan stendurvel undir nafni sem slík, enenn einu sinni er ansi langtseilst í hryllingnum. Nóg er
um misþyrmingu á börnum í raun-
verulegum heimi og ástæðulaust að
halda grimmdarverkum gagnvart
þeim á lofti í skáldsögum.
Fólk stendur frammi fyrir ýmsum
vandamálum á lífsleiðinni, en þær
ógnir, sem helsta sögupersónan
Rachel, og aðrir í sömu sporum,
stendur frammi fyrir eru áskoranir,
sem enginn vill þurfa að takast á við.
Að fá upplýsingar um að eigin barni
hafi verið rænt er ekki leggjandi á
nokkra manneskju.
Almennt talað eru börnin auga-
steinar allra foreldra og ekkert er
þeim kærara en afkomendurnir.
Þeir eru yfirleitt tilbúnir að vaða eld
og brennistein til þess að verja börn-
in og það er einmitt það sem Rachel
stendur frammi fyrir.
Sagan skiptist í tvo hluta. Í fyrri
hlutanum snýst mál foreldra um að
endurheimta fjársjóðinn mesta gegn
hvaða gjaldi sem sett er upp. Í seinni
hlutanum er skrímslið í aðal-
hlutverki. Lesandinn er markvisst
minntur á að ekki eru allir þar sem
þeir eru séðir, þegar á reynir, og
ekki er auðvelt að losna við mátt
illskunnar eftir að hún hefur náð fót-
festu.
Bókin er vel skrifuð og sagan er
spennandi sem fyrr segir. Ýmsum
mikilvægum steinum er velt við og
spurningar vakna um hvernig
bregðast eigi við voðaverkum, eins
og hér eru til umræðu. Þrátt fyrir að
glæpir séu víða viðurstyggilegir
verður því samt seint trúað að illska,
eins og býr í sumum börnum sög-
unnar, sé raunveruleg, þegar grannt
er skoðað. Hvað þá að þau séu fær
um að framkvæma ýmislegt sem
ungar sögupersónur framkvæma án
þess að blikna.
Illskan verður
ekki mikið verri
Spennusaga
Keðjan bbbnn
Eftir Adrian McKinty.
Þýðendur: Marta Hlín Magnadóttir og
Birgitta Elín Hassell.
Björt 2019. Kilja, 378 bls.
STEINÞÓR
GUÐBJARTSSON
BÆKUR
Adrian McCintey
HÁDEGIS-
TILBOÐ
Mánudaga-föstudaga
kl. 11.00-14.30
Borðapantanir í síma 562 3232
Verð frá 990
til 1.990 kr.